Naar een nieuw kabinet
Op basis van de uitslag van de verkiezingen voor de Tweede Kamer van 22 november 2023 gaan Kamerleden, waarschijnlijk de lijsttrekkers, namens hun fracties onderhandelen over de koers van een nieuw kabinet. Zij doen dit onder leiding van een informateur. De informateur gaat na welke partijen met elkaar een nieuw kabinet kunnen en willen vormen en welke problemen daarbij overwonnen moeten worden. De formateur is de man of vrouw die waarschijnlijk minister-president wordt. Bij het aantreden van een nieuw kabinet beëdigt de Koning de ministers.
De partijen gaan onderhandelen. Welke programma’s passen het beste bij elkaar en hoe kunnen partijen samen een regering vormen?
Hoe gaat een kabinetsformatie in zijn werk?
De verkenner
De uitslag van de verkiezingen staat een dag na de verkiezingen nog niet vast, de nieuwgekozen Kamer kan nog niet aan het werk. Daarom begint onder de 'oude' Kamer een informele opstartfase van de kabinetsformatie. In opdracht van de Kamervoorzitter gaat een verkenner aan het werk. De Kamervoorzitter heeft hierover overleg gehad met de beoogd fractievoorzitters. Zij hebben aangegeven wie zij het liefst als verkenner zouden zien. De verkenner krijgt de opdracht om te onderzoeken welke verschillende coalities er mogelijk zijn. Dit ter voorbereiding op het debat over de verkiezingsuitslag dat de nieuwgekozen Kamer binnen een week na haar aantreden voert. De verkenningsfase is bedoeld om geen tijd te verliezen en om ervoor te zorgen dat de nieuwgekozen Kamer snel tot benoeming van een informateur c.q. informateurs kan komen die een duidelijke opdracht krijgen om de coalitieonderhandelingen te starten.
Informateur aan de slag
Ook de informateur ontvangt de informatieopdracht uit handen van de Kamervoorzitter en houdt via haar de Kamer voortdurend op de hoogte van de vorderingen. De informateur is doorgaans een persoon met veel ervaring in de politiek, die de partijen helpt om te kijken of ze samen een coalitie kunnen vormen. Hij of zij praat met alle fractievoorzitters om te kijken welke combinaties mogelijk zijn. Soms benoemt de Kamervoorzitter meerdere informateurs achtereen voordat een informateur de partijen tot overeenstemming kan brengen.
Coalitievorming
In Nederland moeten partijen altijd samenwerken om te kunnen regeren. Er is nog nooit een partij geweest die in zijn eentje een meerderheid had in de Tweede Kamer. Partijen zoeken samen naar een meerderheid om een regering te vormen. De partijen in de Kamer die het regeerakkoord hebben vormgegeven, noemen we de coalitie. De andere partijen vormen samen de oppositie.
Regeerakkoord
Partijen die willen gaan samenwerken, maken samen een regeerakkoord. Daarin staat wat de regering in de komende vier jaar wil doen en bereiken. Bijvoorbeeld minder werkloosheid, lagere belastingen, een schoner milieu of meer geld voor onderwijs. Elke regeringspartij wil zoveel mogelijk van zijn eigen verkiezingsprogramma in het regeerakkoord zetten. Daarom is een regeerakkoord vaak een middenweg tussen wat de partijen willen.
Formateur
Wanneer er een regeerakkoord is, stopt de informateur. De formateur neemt het over. De formateur is de persoon die waarschijnlijk minister-president wordt. Deze gaat mensen zoeken die minister of staatssecretaris willen worden voor de coalitiepartijen en maakt zo de formatie af. Bij het aantreden van een nieuw kabinet benoemt en beëdigt de koning de ministers. Dan volgt de traditionele foto van het staatshoofd met de ministers op het bordes van Paleis Huis ten Bosch.
Wie regeert het land?
In de periode tussen de verkiezingen en de officiële start van het nieuwe kabinet, blijft het oude kabinet in functie om lopende zaken af te handelen. Het doet doorgaans geen voorstellen die politiek gevoelig zijn en de Tweede Kamer behandelt die ook niet. Deze status wordt demissionair genoemd. Het huidige kabinet is sinds 7 juli 2023 demissionair.