Verantwoordingsdebat over het jaar 2022

31 mei 2023, debat - In het Verantwoordingsdebat blikt de Kamer met premier Rutte, minister Kaag (Financiën) en staatssecretaris Van Huffelen (Digitalisering) terug op het afgelopen begrotingsjaar

2022 was een uitzonderlijk jaar, zegt Kaag. Nederland was nog bezig met de afbouw van coronamaatregelen en werd overvallen door de inval van Rusland in Oekraïne. Door de hoge energieprijzen en inflatie was het vervolgens nodig om maatregelen te nemen om de koopkracht te ondersteunen.

Overheidsfinanciën, inflatie en koopkracht

De overheidsinkomsten uit onder andere belastingen gingen in 2022 door het dak, stelt Van Dijck (PVV) vast, en de bedrijfswinsten stegen met tientallen miljarden. En dat terwijl de koopkracht van veel mensen onderuitging door de hoge inflatie. Hogere bedrijfswinsten zijn juist positief, reageert Rutte, want die zorgen voor belastinginkomsten waaruit bijvoorbeeld de gezondheidszorg en de sociale zekerheid worden betaald.

De gestegen rente zorgt ervoor dat de staatsschuld op langere termijn snel gaat oplopen, stelt Van Houwelingen (FVD) vast, en mogelijk onhoudbaar wordt. Hij spoort het kabinet aan om de uitgaven te beperken, bijvoorbeeld aan personeel bij de departementen. We zullen keuzes moeten maken om de overheidsfinanciën gezond te houden, zegt Kaag.

Er is een expansief begrotingsbeleid gevoerd, terwijl de economie al op volle toeren draaide, stelt Gündoğan vast, wat neerkomt op onverstandig procyclisch beleid. Zij bepleit het verschuiven van belastingen van arbeid en ondernemen naar vermogen.

Verantwoording ministeries

Hebben de ministeries hun financiële beheer wel op orde? De Algemene Rekenkamer is kritisch over verschillende departementen, maar met name over het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Zorgverleners moeten elke cent verantwoorden, zegt Alkaya (SP), terwijl VWS de eigen financiën niet op orde heeft. Dit is in zijn ogen hypocriet. Van der Plas (BBB) is het daarmee eens: VWS scoort een dikke onvoldoende. Het ministerie zou onder verscherpte controle van Financiën moeten komen te staan, vindt Ephraim (Groep Van Haga).

De financiële verantwoording bij VWS moet beter, erkent Rutte. Kaag benadrukt dat de minister van VWS daarmee aan de slag is. Dat er fouten zijn gemaakt in het financiële beheer, betekent volgens haar niet dat er fraude is gepleegd of geld is verspild.

Het gebrek aan transparantie over de uitgaven schendt de rechten van de belastingbetaler, zegt Eppink (JA21). We moeten blijven inzetten op "oersaaie financiële degelijkheid", zegt Grinwis (ChristenUnie). Hij vraagt naar de rol van de Taskforce Verbetering Financieel Beheer.

De taskforce gaat door, verzekert Kaag. Zij legt uit dat die vooral een aanjagende rol heeft. Het is belangrijk dat de cultuur verandert en dat dit binnen departementen wordt verankerd. Dit vraagt een systematisch aanpak en zal niet binnen een jaar bereikt worden.

Begrotingsproces en budgetrecht

De begroting is de afgelopen jaren vaak tussentijds aangepast in verband met de coronapandemie, de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis, regelmatig zonder instemming van de Kamer vooraf. Heinen (VVD) begrijpt dat, maar wil weer terug naar een normaal begrotingsproces: dat is belangrijk voor de parlementaire controle en het budgetrecht. Hij pleit daarom voor aanscherping van de Comptabiliteitswet.

Van der Staaij (SGP) steunt een aanpassing van de Comptabiliteitswet. Alleen als "deugdelijk" is aangetoond dat het echt onmogelijk is om aanpassing van een begroting in de Kamer te behandelen, zou toestemming achteraf mogelijk moeten zijn. Slechts in noodsituaties zou gebruik mogen worden gemaakt van incidentele suppletoire begrotingen, zegt Dassen (Volt).

Kaag steunt een aanpassing van de wet. Maar bij echte spoed moet het volgens haar wel mogelijk blijven om snel te handelen.

De coronapandemie en de oorlog mogen geen excuus zijn om structurele problemen in het begrotingsproces niet aan te pakken, vindt Nijboer (PvdA). Het kabinet reserveert geld voor belangrijke zaken, maar geeft dat te vaak niet uit. Terwijl volgens hem voor andere onderwerpen, zoals asielopvang, te weinig geld wordt ingeboekt. Kaag ontkent dat er sprake is van "politiek boekhouden".

Doelen

Bereikt het kabinet de eigen doelen? Klaver (GroenLinks) denkt van niet. Waterkwaliteit, kinderarmoede en woningbouw zijn belangrijke voorbeelden, maar ook bij grondstofverbruik, stikstof, verkeersslachtoffers en dakloosheid worden doelstellingen niet gehaald.

Het kabinet is bezig met grote transities, zegt Rutte, bijvoorbeeld op het gebied van klimaat en stikstof. Hij erkent dat niet alles op orde is en dat er nog steeds problemen zijn, maar er worden belangrijke stappen gezet. Het bereiken van doelstellingen gaat volgens hem nooit in een rechte lijn. Indien nodig moeten er extra maatregelen worden genomen om doelen alsnog te halen.

Brede welvaart

Het is pure winst dat de Monitor Brede Welvaart langzaam steeds belangrijker wordt in de verantwoording, zegt Sneller (D66). De afgelopen decennia hebben we de klimaat- en milieuschuld te vaak doorgeschoven naar de toekomst, stelt hij vast, en dat wordt zo zichtbaar.

Ook Slootweg (CDA) is positief over het gebruik van de monitor, maar er zou wat hem betreft meer aandacht moeten zijn voor regionale verschillen in economische ontwikkeling. Die worden beschreven in de regionale Monitor Brede Welvaart. Den Haan (Groep Den Haan) betoogt dat in de monitor demografische ontwikkelingen onderbelicht worden.

Nederland loopt voorop in het denken over brede welvaart, zegt Kaag. De regionale monitor is tot nu toe vooral bedoeld voor gemeenten en provincies, zo legt ze uit. Ze wil met haar collega van Binnenlandse Zaken bezien of en hoe hier meer aandacht aan kan worden gegeven. Het kabinet heeft advies gevraagd over demografische ontwikkelingen.

ICT

Oude ICT-systemen kunnen het oplossen van problemen in de weg zitten. De Rekenkamer is daarbij voorzichtig positief over het lifecyclemanagement bij de overheid, constateert Van Huffelen. Er is een gezamenlijke aanpak voor alle ministeries geformuleerd. Voor de zomer stuurt zij een update van de zogeheten I-strategie, over digitalisering, naar de Kamer.

De Kamer stemt op 6 juni over de tijdens het debat ingediende moties.

Zie ook