Tweede dag debat parlementaire enquête gaswinning Groningen

13 april 2023, debat - Op de tweede dag van het debat over het rapport van de parlementaire enquêtecommissie gaswinning Groningen reageert commissievoorzitter Van der Lee op de inbreng van de Kamer.

Er ligt een dure plicht om de situatie van de gedupeerden van de gaswinning in Groningen te verbeteren en hun weer perspectief te geven, betoogt Van der Lee. Het gaat vooral om Groningers, maar ook mensen in Drenthe en Friesland zijn getroffen. Daar waar hun belangen structureel zijn genegeerd, moeten die nu erkend worden.

Schadeherstel en versterking

Milder, makkelijker en menselijker. Dat moeten volgens de enquêtecommissie de uitgangspunten worden voor schadeherstel en versterking. De processen moeten zo worden ingericht dat de menselijke maat centraal komt te staan. Schade zou niet meer slechts uitgekeerd moeten worden als de juridische aansprakelijkheid is aangetoond. Ook een gebiedsgerichte benadering kan helpen.

De Haagse systeemwerkelijkheid staat vaak haaks op de Groninger realiteit, zegt Beckerman (SP). Er zit volgens haar een hele wereld tussen schadeherstel en versterking. En daarom zorgt het voor veel bureaucratie dat beide zaken onder verschillende organisaties vallen, het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) en de Nationaal Coördinator Groningen (NCG).

Moeten schadeherstel en versterking onder één organisatie komen te vallen? Het zou beter zijn geweest als dit vanaf het begin was samengenomen, denkt Van der Lee. Maar in zijn ogen is het een slecht idee om op dit moment de twee organisaties alsnog te laten fuseren. Dat zou namelijk vooral leiden tot vertraging.

Het IMG staat als zelfstandig bestuursorgaan op afstand van de politiek. Van Wijngaarden (VVD) vraagt zich af of dat wel verstandig is. Als de staatssecretaris er directer verantwoordelijk voor was, zou de Kamer hem makkelijker kunnen aanspreken. Maar Van der Lee denkt niet dat de zbo-status het grootste probleem is.

Ereschuld

Naast schadeherstel en versterken moet er ook aandacht zijn voor leefbaarheid en toekomstperspectief, zegt Van der Lee. Op die manier moet de ereschuld aan de Groningers worden ingelost.

Mulder (CDA) oppert dat een burgerberaad van en voor Groningen een goed middel kan zijn om te zorgen dat we de dingen doen waar de Groningers ook echt iets aan hebben en die hun een perspectief bieden voor de toekomst. Er moet een dialoog komen met de bewoners, erkent Van der Lee. Een burgerberaad kan daar een vorm voor zijn, maar de enquêtecommissie heeft dat niet voor Groningen willen invullen.

De Haagse politiek moet betrokken blijven bij de toekomst van Groningen, betoogt Boulakjar (D66). Hij steunt de aanbeveling om jaarlijks een Staat van Groningen na de gaswinning te presenteren.

Ook de oliemaatschappijen zouden hun bijdrage moeten leveren aan het inlossen van de ereschuld, benadrukken Teunissen (PvdD) en Boutkan (Volt). Van der Lee is dat met hen eens. De enquêtecommissie vindt het "stuitend" dat de betrokken bedrijven een claim hebben neergelegd vanwege het niet meer kunnen winnen van gas. In onderhandelingen moet worden geborgd dat ze voldoende bijdragen. Eventueel kan een heffing worden opgelegd, maar de vraag is of dat juridisch houdbaar is.

Rol politiek

In 2013 is 54 miljard kuub aardgas gewonnen, wat meer was dan gepland. Toenmalig minister Kamp (Economische Zaken) vertelde de Kamer dat dit nodig was vanwege de leveringszekerheid. De enquêtecommissie stelt vast dat het wel degelijk mogelijk was geweest om 20 miljard kuub minder te winnen. Het is een ernstige en verwijtbare tekortkoming dat de minister deze informatie niet boven tafel heeft gekregen, vindt de commissie, en de Kamer daardoor verkeerd heeft geïnformeerd.

Een probleem is dat het begrip leveringszekerheid nooit goed is gedefinieerd, zegt Kröger (GroenLinks), en dat het daarom niet goed toetsbaar was. Zij stelt vast dat het voor een Kamerlid soms lastig is om de juiste informatie te krijgen. Nijboer (PvdA) voelt zich "bedonderd en bedrogen" en vindt daarom het oordeel van de enquêtecommissie veel te mild.

Hoe moeten we de rol van minister-president Rutte duiden? Is het wel geloofwaardig dat hij zich pas in 2017 of 2018 bewust werd van de ernst van het probleem? Kops (PVV) vraagt naar het oordeel van de enquêtecommissie hierover. Het optreden van de premier in dit dossier past in een patroon van het steeds opnieuw ontkennen van problemen en misstanden, vindt Van der Plas (BBB).

Van der Lee benadrukt dat de enquêtecommissie zich heeft gericht op waarheidsvinding, en dat het aan de Kamer is om politieke oordelen te vellen.

Welke rol hebben afspraken tussen coalitiepartijen gespeeld, vraagt Drost (ChristenUnie) zich af. Van der Lee wijst op afspraken die zijn gemaakt in het regeerakkoord. Coalitieafspraken en -belangen maken het soms lastig om als Kamer een open debat te voeren.

Stel een tijdelijke commissie zelfreflectie in, oppert Stoffer (SGP), die voorstellen kan doen om de controlefunctie van de Tweede Kamer te versterken. Een van de opties is om een grote minderheid het recht te geven om een parlementaire enquête, ondervraging of onderzoek te organiseren.

Bouw meer prikkels in om tegendenken binnen ministeries te stimuleren, zo luidt een van de adviezen van de enquêtecommissie. Dit is de enige aanbeveling waar Eerdmans (JA21) grote bedenkingen bij heeft. Leidt dit niet tot obstructie van beleid?

Voortzetten gaswinning

Waarom wordt de gaswinning in Groningen niet hervat? Van Haga (Groep Van Haga) en Van Houwelingen (FVD) denken dat dit veilig kan via stikstofinjecties of door aardbevingsbestendig te bouwen. De opbrengst kan dan volgens hen gebruikt worden om de Groningers ruimhartig te compenseren voor hun schade.

Stikstofinjectie is een techniek die vooral bewezen is in kleinere gasvelden, zegt Van der Lee, en het Groninger gasveld is heel groot. Als het technisch al mogelijk en veilig zou zijn, vraagt het bovendien grote investeringen. Zo moeten er stikstoffabrieken gebouwd worden en nieuwe putten geboord worden om stikstof te kunnen injecteren. De kostprijs wordt daardoor zo hoog dat het zeer de vraag is of het wel rendabel is.

De eerste termijn van de woordvoerders was op 12 april. Kamer stemt op 18 april over de tijdens het debat ingediende moties.

Zie ook:

• Het overzicht van de laatste debatten in het kort
• De geredigeerde woordelijke verslagen van Kamervergaderingen (het stenogram). Deze zijn maximaal vier uur na het uitspreken beschikbaar.
• Kijk debatten terug via Debat Direct