Kamer debatteert over de invoering van de Wzd-functionaris

12 juni 2019, wetsvoorstel - Naast artsen mogen ook gedragskundigen gaan besluiten over dwangzorg voor dementerenden en verstandelijk gehandicapten. Dit wil minister De Jonge (Volksgezondheid) regelen met een aanpassing van onder meer de Wet zorg en dwang.

Op 1 januari 2020 treedt de nieuwe Wet zorg en dwang (Wzd) in werking. Die regelt dat dementerenden en mensen met een verstandelijke beperking gedwongen zorg kunnen krijgen. Wel moet daarvoor een zorgvuldig stappenplan worden gevolgd. Goede zorg is het uitgangspunt, beklemtoont De Jonge. De kern van de wet, in zijn optiek: als dwangmaatregelen nodig zijn, denk daar dan goed over na en betrek je collega's erbij.

Zelfbeschikking?

Gaat de deur van een demente bewoner op slot? Moet een verstandelijk beperkte gedwongen medicijnen krijgen? Wanneer besluit je om iemand fysiek te beperken? Renkema (GroenLinks) noemt de Wzd een ingewikkelde evenwichtsoefening tussen enerzijds vrijheid en autonomie, en anderzijds gezondheid en veiligheid van de patiënt. Een balanceeract waarin je recht wilt doen aan kwetsbare mensen, betrokken artsen en zoekende familieleden, zegt Slootweg (CDA).

De Wzd gaat uit van het principe "nee, tenzij". Bergkamp (D66) juicht dit uitgangspunt toe: de zorg voor ouderen met dementie en mensen met een beperking moet zo veel mogelijk op vrijwillige basis plaatsvinden, tenzij het echt niet anders kan. Zorg onder dwang moet een laatste middel zijn, vindt ook Hermans (VVD).

Wzd-functionaris

De Tweede Kamer keurde de Wzd al in september 2013 goed. Daarin staat nu dat alleen artsen mogen besluiten over onvrijwillige zorg. Maar vooral bij verstandelijk gehandicapten zijn er vaak geen medische maar pedagogische of gedragsmatige redenen. Daarom wil de minister de mogelijkheid creëren om ook gz-psychologen en orthopedagogen-generalist over dwangzorg te laten beslissen: de Wzd-arts wordt een Wzd-functionaris.

Is het wel verstandig om ook gedragskundigen te laten besluiten over dwangzorg? Hijink (SP) heeft daar grote twijfels over. Hij laat de eindverantwoordelijkheid liever bij een arts. Dat waarborgt de rechtpositie van cliënten. Bovendien kan een arts waar nodig uitsluiten dat er een medische oorzaak is voor gedrag, bijvoorbeeld pijn. Gedragskundigen kunnen de arts wel adviseren, vindt Hijink.

De invoering van de Wzd-functionaris is een goede zaak, meent Van der Staaij (SGP). Het sluit volgens hem aan bij de wensen van mensen die werken met verstandelijk gehandicapten, voor wie vaker onvrijwillige pedagogische of psychologische zorg wordt ingezet.

Eindverantwoordelijkheid

Het lijkt erop dat de minister toch kiest voor een rangorde tussen Wzd-functionarissen met en zonder medische achtergrond, concludeert Hermans (VVD). Zij waarschuwt dat daardoor onduidelijkheid kan ontstaan over de eindverantwoordelijkheid.

Elke professional moet binnen zijn eigen expertise blijven, benadrukt De Jonge. Dat ligt allang vast in andere wetgeving. Maar de Kamer was bij de wetsbehandeling in 2013 bezorgd dat de gz-psycholoog medische beslissingen zou kunnen overrulen. Daarom, zo licht de minister toe, is in de Wzd nog eens expliciet opgenomen dat de medicus betrokken moet worden bij medische handelingen.

Slootweg (CDA) wijst erop dat de wet over drie jaar geëvalueerd wordt. Neem daarin ook de ervaringen van gz-psychologen en orthopedagogen mee, is zijn advies. En vergeet de ervaringen van cliënten, cliëntenvertrouwenspersonen en familie niet.

Zorg thuis

De Wet zorg en dwang gaat ook gelden voor mensen die thuis wonen en niet in een instelling zitten. Hoe wordt dat in de praktijk ingevuld? Dat is voor veel woordvoerders nog onduidelijk. Het is onontgonnen terrein, zegt Bergkamp (D66). Het lijkt Van der Staaij (SGP) raadzaam om alvast te onderzoeken in welke gevallen wijkverpleegkundigen Wzd-functionaris zouden moeten kunnen worden.

Rustgevende medicatie in de koffie doen, stiekem scherpe voorwerpen weghalen, webcams ophangen: Agema (PVV) krijgt een knoop in haar maag van het idee dat dat straks ook in thuissituaties zomaar mag zonder instemming van de bewoner. Zij is dan ook mordicus tegen dwangzorg thuis. Het kabinet had nooit zo veel verzorgingshuizen mogen sluiten, is haar stelling - dan was deze wet ook niet nodig geweest.

Mensen kunnen altijd opgenomen worden als ze voldoen aan de geldende wettelijke criteria, benadrukt De Jonge. Maar stel nou dat iemand graag thuis wil blijven wonen en steeds vergeet het gas dicht te draaien. Dan kun je met de Wzd in de hand het gas afsluiten. De minister acht zo'n maatregel veel minder ingrijpend dan iemand 24/7 opnemen in een verzorgingshuis.

De Kamer stemt op 18 juni over het wetsvoorstel en de ingediende motie.

Zie ook:

• Het overzicht van de laatste debatten in het kort

• De geredigeerde woordelijke verslagen van Kamervergaderingen (het stenogram). Deze zijn maximaal vier uur na het uitspreken beschikbaar.

• Kijk debatten terug via Debat Gemist