Excuses Nederlandse slavernijverleden en in te stellen bewustwordingsfonds

25 januari 2023, debat - Premier Rutte bood op 19 december excuses aan voor het Nederlandse slavernijverleden. De Kamer debatteert erover met hem en de ministers Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) en Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap).

De Dialooggroep Slavernijverleden presenteerde op 1 juli 2021 het rapport Ketenen van het verleden. Daarin wordt de Nederlandse Staat geadviseerd om met betrekking tot het slavernijverleden over te gaan tot erkenning, excuses en herstel.

Het aanbieden van de excuses op 19 december is geen sluitstuk, zo heeft de regering verzekerd. De slavernij was een misdaad tegen de menselijkheid, herhaalt Rutte nog eens in het debat.

We zouden, zoals de dialooggroep voorstelt, per wet moeten erkennen dat de slavenhandel en de slavernij onder Nederlands gezag misdrijven tegen de menselijkheid waren, vindt Teunissen (PvdD).

Het kabinet kiest ervoor om die excuses niet juridisch vast te leggen, reageert Rutte. Er is vanuit een "moreel-ethische overtuiging" voor gekozen om de excuses mondeling te maken. Bij een wetgevingstraject vreest hij het risico van "juridisering" en "vertroebeling en vertraging" van vervolgstappen.

Doorwerking

De gevolgen van de slavernij werken nog steeds door in het heden, betoogt Piri (PvdA). De sociaal-economische positie van de nazaten van tot slaaf gemaakten is veelal slechter en er is nog steeds sprake van discriminatie.

De doorwerking is nog op verschillende plekken zichtbaar, zegt Ceder (ChristenUnie). Hij wijst op de pijnlijke littekens, maar de excuses kunnen de start zijn van een verzoeningsproces. Daar sluit Gündoğan zich bij aan. Excuses kunnen ons helpen ons te verlossen van het juk van het verleden.

Koekkoek (Volt) wil meer onderzoek naar hoe het slavernijverleden doorwerkt. Het gaat haar met name om de sociaal-economische positie van bepaalde bevolkingsgroepen. Volgens Bisschop (SGP) is het niet goed om de discussie over het slavernijverleden te vermengen met het debat over racisme, discriminatie en uitsluiting in het heden.

Maar voor Simons (BIJ1) is het juist overduidelijk dat het slavernijverleden nog steeds doorwerkt. Zij pleit daarom onder andere voor aanpak van analfabetisme, eerherstel van antikoloniale verzetshelden, het veranderen van koloniale straatnamen en DNA-onderzoek bij het zoeken naar identiteit.

Slavernij is een bron van hedendaags racisme en discriminatie, erkent Rutte. Hij onderschrijft de conclusie van de dialooggroep dat bijvoorbeeld armoede bij nazaten, het niet vinden van een baan en jeugdcriminaliteit hiermee in verband te brengen zijn.

Het kabinet neemt daarom maatregelen tegen stagediscriminatie, aldus minister Dijkgraaf. Mensen die hun naam willen veranderen, kunnen dat bovendien vanaf 1 januari 2024 kosteloos doen. Daarnaast is er onder meer een staatscommissie ingesteld die discriminatie en etnisch profileren bij de overheid in kaart brengt, aldus minister Bruins Slot.

Herdenkingsjaar

De excuses zijn uitgesproken in de aanloop naar het Herdenkingsjaar Slavernijverleden, dat op 1 juli begint. Moet die dag een vrije dag worden, vragen verschillende Kamerleden. Daarover beslissen cao-partijen in samenwerking met de Stichting van de Arbeid, zegt minister Bruins Slot.

In het herdenkingsjaar, dat loopt van 1 juli 2023 tot 1 juli 2024, komen er nieuwe slavernijmonumenten, ook in de Caribische delen van het Koninkrijk. Het vertrekpunt is het trans-Atlantische slavernijverleden, maar het herdenkingsjaar biedt ook ruimte aan de herdenking van slavernij op andere plekken, aldus minister Dijkgraaf. Twee fondsen, het Mondriaanfonds en het Fonds voor Cultuurparticipatie, zijn opengesteld voor initiatieven in het herdenkingsjaar.

Bewustwordingsfonds

De Nederlandse Staat zal geen herstelbetalingen overmaken naar aanleiding van de excuses, zegt minister Bruins Slot. De regering maakt wel 200 miljoen euro vrij voor een fonds gericht op een beter begrip van de doorwerking van het slavernijverleden en de verwerking daarvan. Kuzu (DENK) vindt dit een "karig" bedrag. De compensatie van slavenhouders bedroeg destijds 10% van de rijksbegroting.

Het is terecht dat de regering namens de Staat excuses heeft aangeboden, zegt Van der Plas (BBB), maar ze ziet weinig in het instellen van een fonds. Van Haga (Groep Van Haga) wil geen 200 miljoen uitgeven aan "misplaatst slachtofferschap van mensen die nu leven en werkelijk niets te maken hebben gehad met de slavernij".

Van Strien (VVD) hecht aan het budgetrecht van de Kamer. Er mogen geen verplichtingen worden aangegaan voordat de Kamer zich erover heeft uitgesproken.

Bruins Slot wil de begroting voor het fonds bij de Voorjaarsnota aan de Kamer voorleggen. Zij stuurt hierover binnen drie weken een brief. De minister wil namelijk dat de subsidieregeling in 2024 is opgezet, in aansluiting op het herdenkingsjaar. Waar het geld naartoe gaat, wordt samen met nazaten bepaald, benadrukt zij.

Kennis, onderwijs en onderzoek

Om ervoor te zorgen dat we meer kennis krijgen over het slavernijverleden, zegt Klaver (GroenLinks), moet er een slavernijmuseum komen. Niet alleen in Nederland, benadrukt hij, maar ook in Suriname. Ook Van Dijk (CDA) pleit voor een slavernijmuseum, en voor een nationaal historisch museum dat alle kanten van de geschiedenis laat zien.

De Staat draagt 29 miljoen bij aan een nationaal slavernijmuseum in Amsterdam, aldus minister Dijkgraaf. Hij wil verhalen over antikoloniale verzetshelden verder laten archiveren en onderzoeken. Hij komt hier in het najaar van 2023 bij de Kamer op terug.

Kennis is het fundament van begrip, zegt Belhaj (D66). Zij vraagt om meer mogelijkheden voor jonge Surinamers die willen studeren in Nederland of in het Caribische deel van het Koninkrijk. Deze studenten betalen al het wettelijke collegegeld, in plaats van het instellingscollegegeld, zegt de minister, maar er kan nog meer worden samengewerkt. Dijkgraaf zegt toe om dit te bespreken met zijn Surinaamse collega.

Door de geschiedenis te kennen, kunnen we bouwen aan een gemeenschappelijke geschiedenis, zegt Leijten (SP). Nederland zou volgens haar daarom moeten bijdragen aan het behouden van de geschiedenis in Suriname. Dijkgraaf is het daarmee eens. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft bijvoorbeeld verschillende initiatieven op het gebied van behoud en beheer van erfgoed in Suriname lopen.

Schandvlek

De slavernij is een schandvlek op ons verleden, zegt Bosma (PVV). Maar hij vindt dat er vooral aandacht is voor één vorm van slavernij. Er waren volgens hem meer Europese slaven in Noord-Afrika dan zwarte slaven in Amerika.

Slavernij is een duistere pagina van onze geschiedenis, zegt Eerdmans (JA21), maar hij is het niet eens met het maken van excuses. Een groot deel van de bevolking staat er volgens hem niet achter. Bovendien is het een voorbeeld van presentisme, het verleden beoordelen met de bril van nu. Met de ogen van vandaag willen we het veroordelen, zo sluit Dekker (FVD) zich daarbij aan, maar destijds was het een wijdverbreid fenomeen.

Rutte realiseert zich dat niet iedereen voorstander is van excuses. Maar de minister-president benadrukt dat de verschrikkelijke behandeling van mensen toen een doorwerking heeft voor mensen nu. De erkenning van die doorwerking is volgens hem belangrijk om in gesprek te gaan over een gezamenlijke toekomst.

De Kamer stemt op 31 januari over de ingediende moties.

Zie ook: