Eerste termijn behandeling nieuwe Archiefwet

De huidige Archiefwet is vooral geënt op papieren documenten, terwijl we nu in een digitaal tijdperk leven. Het doel van de nieuwe wet is om overheidsinformatie beter toegankelijk en bruikbaar te houden voor huidige en toekomstige generaties. Het gaat daarbij om bijvoorbeeld brieven, besluiten, rapporten, e-mails en geluidsopnames. 

De wet past de regels voor openbaarheid van archieven aan en breidt het toezicht op archiefbeheer uit. Gemeenten, provincies en waterschappen moeten een archivaris aanstellen om goed beheer te waarborgen. 

Overbrengingsplicht 

De nieuwe Archiefwet regelt dat documenten al na tien jaar, in plaats van nu twintig jaar, naar een archiefdienst worden overgebracht, waardoor ze ook eerder openbaar worden gemaakt. Dit maakt de overheid transparanter, zegt Buijsse (VVD). Maar hij vreest ook een hogere werklast voor archivarissen en archiefdiensten. 

De nieuwe overbrengingstermijn gaat niet met terugwerkende kracht in, benadrukt de minister, en geldt dus alleen voor nieuwe documenten. Er is dus ook nog tien jaar om hierop in te spelen. 

De wet biedt de mogelijkheid om ontheffing van de overbrengingsplicht te verlenen voor bepaalde documenten of overheidsorganisaties. Beckerman (SP) vreest dat veel relevante informatie hierdoor onzichtbaar blijft, terwijl de nieuwe Archiefwet de overheid juist transparanter zou moeten maken. 

De minister benadrukt dat op basis van de nieuwe wet goed gemotiveerd moet worden waarom een document niet onder de overbrengingsplicht zou moeten vallen. Hij heeft geen bezwaar tegen het voorstel van een aantal Kamerleden om de bevoegdheid voor het verlenen van een ontheffing neer te leggen bij de rijksarchivaris. 

Opleiding archivarissen 

Volgens de nieuwe Archiefwet mogen organisaties ook mensen als archivaris aanstellen die niet over een diploma archivistiek beschikken. Maar hoe wordt de kwaliteit van de archivarissen dan geborgd, wil Van Zanten (BBB) weten. Ze betoogt dat archivarissen zelf ook pleiten voor een diploma-eis in de nieuwe Archiefwet. 

Zonder kundige archivarissen vreest Van der Velde (PVV) voor "nieuwe archivistische rampen". Ze wijst op de toeslagenaffaire: de Belastingdienst vernietigde 9.000 dossiers voortijdig en documenten waren onvindbaar of moeilijk toegankelijk. 

Het is belangrijk dat archivarissen adequate kennis en ervaring hebben, erkent Bruins, maar een diploma archivistiek is daarvoor in zijn ogen niet per se noodzakelijk. Een diploma-eis zou er volgens hem voor zorgen dat er onvoldoende mensen zijn die het werk kunnen doen. Wel is het belangrijk dat archivarissen voldoende na- en bijscholing krijgen. 

Boetes bij fouten 

Het moet gevolgen hebben als er bij de archivering fouten worden gemaakt en er sprake is van grove schuld of opzet, betoogt Koops (NSC). Hij wil daarom dat de overheid boetes kan opleggen. 

Naleving van de Archiefwet mag niet vrijblijvend zijn, benadrukt Bruins. Daarom wil hij het toezicht versterken. Een bestuurlijke boete kan nu nog niet worden opgelegd, maar de minister heeft er geen bezwaar tegen als die mogelijkheid in de wet wordt opgenomen. 

Chatberichten bewindspersonen 

Het kabinet bewaart zakelijke chatberichten van ministers en staatssecretarissen nog steeds niet goed, verwijst Mohandis (GroenLinks-PvdA) naar een rapport van de Auditdienst Rijk. Gaat de nieuwe wet de archivering hiervan verbeteren? 

De nieuwe wet ondersteunt de archivering van chatberichten van bewindspersonen, zegt Bruins. Het veiligstellen hiervan wordt sinds oktober 2022 uitgevoerd volgens een tijdelijke instructie. 

Oorlogsarchieven 

Het Nationaal Archief publiceerde begin januari een lijst met namen van personen die na de Tweede Wereldoorlog zijn onderzocht op collaboratie. Doordat de bijbehorende dossiers niet online toegankelijk zijn, ontbreekt context: dat de naam van een persoon in het archief staat, wil niet zeggen dat die ook collaboreerde met de Duitsers. Hierdoor is veel onduidelijkheid ontstaan. 

Van Dijk (SGP) noemt de situatie "erg pijnlijk". Hij roept het kabinet op te regelen dat informatie uit het oorlogsarchief na 75 jaar openbaar mag worden gemaakt en kan worden geraadpleegd, rekening houdend met bijzondere omstandigheden in individuele gevallen. 

De publicatie van de namen uit het oorlogsarchief laat zien hoe belangrijk het is om zorgvuldig om te gaan met archieven, benadrukt Rooderkerk (D66). De minister komt met een spoedwet over online-inzage van het archief. Wordt daarbij recht gedaan aan de afweging tussen openbaarmaking en privacy? 

De bescherming van privacy is een aspect dat altijd speelt bij het openbaar maken van archieven, zegt de minister. De wetswijziging waar hij aan werkt, moet het mogelijk maken een belangenafweging te maken. 

Het debat over het wetsvoorstel gaat op een later moment verder met de tweede termijn van de Kamer.