Eerste dag debat regeringsverklaring

3 juli 2024 - De fractievoorzitters debatteren over het hoofdlijnenakkoord en de regeringsverklaring van minister-president Schoof.

Voorafgaand aan het debat sprak premier Schoof de regeringsverklaring uit van zijn kabinet, dat werd geïnstalleerd op 2 juli. Eerder presenteerden regeringspartijen PVV, VVD, NSC en BBB hun hoofdlijnenakkoord. De afspraken die daarin staan, zullen de nieuwe bewindslieden in de komende tijd uitwerken tot een regeerprogramma.

GroenLinks-Partij van de Arbeid

Het hoofdlijnenakkoord biedt valse hoop, stelt Timmermans. Men doet alsof je een probleem kan oplossen door het te ontkennen of te negeren. Hij benadrukt de onhaalbaarheid van de asiel- en migratieplannen van het kabinet. Bovendien zouden ze strijdig zijn met internationale en nationale regels. Ambitieus klimaatbeleid beloven zonder te melden dat hiervoor zware inspanningen nodig zijn, noemt Timmermans "vals spel".

Mensen verdienen meer zekerheid, vindt Timmermans. We mogen ons volgens hem niet neerleggen bij de armoede in ons land. Verdere bezuinigingen op de zorg, onderwijs en sociale zekerheid moeten worden voorkomen. En volksgezondheid moet voorrang krijgen boven de winsten van aandeelhouders.

De denkwijze van de PVV krijgt steeds meer vat op de politiek, constateert Timmermans. Dat levert "naargeestige afrekenpolitiek" op, die ons land tot op het bot zal verdelen, waarschuwt de fractievoorzitter. In het nieuwe kabinet zitten volgens hem mensen die "racistische complottheorieën propageren". Hij hekelt in dat kader uitspraken van PVV-ministers Klever en Faber uit het verleden en kondigt een motie van wantrouwen tegen hen aan.

PVV

Het is gelukt, zegt Wilders: er is een kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB. Hij is trots op de PVV-bewindslieden, die tot op het bot gemotiveerd zijn om hun mouwen op te stropen en aan de slag te gaan voor een beter Nederland. Zijn fractie houdt zich aan het hoofdlijnenakkoord, maar zal in de Kamer het eigen geluid laten horen.

Er zijn veel zorgen over migratie, stelt Wilders vast. In de grote steden is ondertussen een meerderheid van de bevolking van allochtone afkomst. Dit zorgt ervoor dat mensen zich een vreemde voelen in hun eigen straat, wijk, stad en land. Nederland kan dit niet aan, zo is zijn conclusie. Daarom is het goed dat het kabinet de (asiel)migratie zo veel mogelijk beperkt.

Het klimaatbeleid blijft in stand en de bezuiniging op de publieke omroep is beperkt. We hebben niet alles binnengehaald, erkent Wilders. Maar er komen meer woningen en geld voor infrastructuur, boeren en vissers krijgen meer ruimte, het eigen risico gaat omlaag en er wordt bezuinigd op ontwikkelingshulp. Iets wat in zijn ogen nog wel geregeld moet worden, is het openblijven van streekziekenhuizen, zoals Zuyderland in Heerlen.

D66

Het voelt voor Jetten "een beetje gek" dat een "ongekozen ambtenaar" vanuit het niets premier is geworden. Geen Nederlander weet volgens hem waar Schoof voor staat of wat zijn idealen zijn. De D66-voorman mist samenhang en visie in het hoofdlijnenakkoord. Wie bepaalt de koers in onrustige tijden en bij onverwachte ontwikkelingen: het kabinet of de fractievoorzitters?

Jetten is van plan oppositie te voeren tegen "een politiek die haat verkondigt en mensen tegen elkaar opzet". Hij maakt zich hard voor goed klimaatbeleid en toegankelijke en betaalbare zorg. Volgens Jetten wil het kabinet de grootste onderwijsbezuiniging van deze eeuw doorvoeren. Hij bepleit juist extra investeringen in wetenschap en onderwijs.

Voor mensen met macht gelden de allerhoogste standaarden, benadrukt Jetten, maar er zitten mensen met een "dubieus verleden" in het kabinet. We zien in andere landen wat er gebeurt als rechtse populisten de dienst uitmaken, waarschuwt hij. Jetten roept op om te handelen in de "trotse Nederlandse traditie van tolerantie".

VVD

Er zijn momenten geweest dat ik er niet zo zeker van was, zegt Yeşilgöz, maar er is een nieuw kabinet. Vier partijen die behoorlijk van elkaar verschillen, zijn erin geslaagd een hoofdlijnenakkoord te sluiten. Zeven maanden na de verkiezingen zijn de kiezers het wachten volgens haar zat. De politiek moet niet langer met zichzelf bezig zijn maar de problemen in het land gaan oplossen.

Yeşilgöz benoemt een reeks zaken die voor haar belangrijk zijn en waarover afspraken zijn gemaakt in het hoofdlijnenakkoord. Zorgen dat onze economie groeit. Verstandig met de overheidsfinanciën omgaan. Onze defensie verder versterken. Bijdragen aan internationale veiligheid. Eindelijk grip krijgen op migratie. De positie van middeninkomens versterken met lastenverlichting. Ondernemers zuurstof geven om te ondernemen. Investeren in zinnige klimaatmaatregelen.

Vier ministers en drie staatssecretarissen steken namens de VVD hun nek uit, zegt Yeşilgöz. Ze nemen verantwoordelijkheid om ons land stabiel te houden, vooruit te helpen, veilig te houden en onze vrijheden en manier van leven te beschermen en verdedigen. De fractievoorzitter staat voor de liberale basiswaarden: om vrij te zijn heb je veiligheid nodig en moet je jezelf kunnen zijn.

CDA

De nieuwe tijd vraagt een nieuwe rol voor het CDA, zegt Bontenbal, die oppositie wil voeren "voor een fatsoenlijk Nederland". Het kabinet doet veel beloften, maar moet bedenken dat kiezers ook verwachten dat die beloften snel worden waargemaakt. Bontenbal zegt dat hij het kabinet daarop zal beoordelen en de beloftes zal spiegelen aan zijn eigen programma. Hij vraagt het kabinet om inzicht in het financiële plaatje waarmee het zijn regeerperiode begint.

Bontenbal hekelt het populisme, dat niet aan de hoop maar aan de angst van mensen appelleert. Hij vraagt de coalitiepartners om waakzaam te zijn omdat hij eraan twijfelt of alle bewindspersonen wel beschikken over voldoende democratisch ethos. De minister-president moet daarom de normen van het kabinet nog eens helder neerleggen.

De CDA-voorman presenteert een hoopvolle agenda voor Nederland, een agenda voor een verantwoordelijke samenleving, waarin mensen voor elkaar zorgen en daarvoor van de overheid de ruimte krijgen. De overheid moet haar regelzucht beteugelen, eigen initiatieven aanmoedigen en ondernemers de ruimte geven om te ondernemen.

NSC

De regeringsverklaring en beleidsprioriteiten zijn helder, oordeelt Omtzigt. Hij noemt bestaanszekerheid, goed bestuur, landbouw en veiligheid als belangrijke prioriteiten. Ook benadrukt hij de rol die in het hoofdlijnenakkoord is weggelegd voor de rechtsstaat, de financiële kaders en de internationale positie van Nederland.

Premier Schoof is de eerste niet-partijgebonden premier sinds 1913, zegt Omtzigt. Hij verwelkomt de verschillende vakministers in het kabinet. De problemen in Nederland zijn weerbarstig. Volgens Omtzigt los je die op met kennis, ervaring en hard werken, niet met "tweets, leuke filmpjes of de leukste quotes". De fractievoorzitter van NSC hoopt op nieuwe verhoudingen tussen regering en Staten-Generaal, met bewegingsruimte zonder dichtgetimmerde akkoorden.

Het signaal van de kiezer bij de verkiezingen was krachtig maar niet eenduidig, benadrukt Omtzigt, en dat is lastig voor een middenpartij. Toch wil NSC verantwoordelijkheid nemen, "zonder een nanometer toe te geven op onze fundamentele waarden". Een toets op rechtsstatelijkheid bij elke wet of maatregel en elk verdrag moet dat waarborgen.

SP

Na een zeer hobbelige route zit er een kabinet, stelt Dijk. Onderdeel van de "poppenkast" was de zoektocht naar een premier. Het naar voren schuiven van partijloos ambtenaar Schoof bevreemdt Dijk. Want wat is zijn ideologie? Dijk vreest dat de regeringsploeg zich neerlegt bij de ideologie van de neoliberalen: ieder voor zich, vermarkte publieke sectoren en meer ongelijkheid.

Het kabinet bezuinigt miljarden op zorg, onderwijs en sociale zekerheid, terwijl de grootste koopkrachtstijging voor de allerrijksten is, stelt Dijk: zij krijgen er €85 per maand bij en de allerlaagste inkomens €3,50. Het is daarom tijd om het geld te halen waar het zit. Het is tijd voor herverdelingspolitiek.

Dijk is het met het kabinet eens dat er grip moet komen op migratie. Daarbij moet wel naar alle vormen van migratie worden gekeken, dus ook naar arbeidsmigratie. Want er staan weliswaar harde woorden over asielmigratie in het hoofdlijnenakkoord, maar de maatregelen op het gebied van arbeidsmigratie zijn boterzacht.

BBB

Haalbaar, draagbaar en uitvoerbaar beleid met gezond verstand. Dat verwacht Van der Plas van het nieuwe kabinet. Zij bewondert de mensen die bereid zijn gevonden om in het kabinet plaats te nemen, want als minister ben je publiek bezit. Het zou volgens haar goed zijn als de gewoonte verdwijnt om mensen aan te vallen op tweets van jaren geleden. Voorkomen moet worden dat in de toekomst niemand meer bereid is om in een kabinet plaats te nemen.

Het kabinet heeft een gezamenlijk doel, zegt Van der Plas, namelijk een veilig en leefbaar Nederland. In dat land mag iedereen zijn mening geven en kunnen weer gesprekken worden gevoerd. In dat Nederland mag je een hoofddoek of een keppeltje dragen en mag je naar de synagoge, de kerk of de moskee. En de vrijheid van meningsuiting houdt ook in dat je kritiek mag hebben op een religie.

Van der Plas hoopt dat er in de nieuwe situatie, met een premier van buiten en de partijleiders in de Kamer, meer dualisme komt, zodat de regering weer regeert en het parlement weer controleert. Uit opiniepeilingen blijkt dat het vertrouwen in de politiek inmiddels is gestegen. Volgens Van de Plas is er alle reden om te verwachten dat het kabinet de rit gaat uitzitten.

DENK

Van Baarle noemt het een schande dat "islamofobe en racistische PVV-uitspraken worden beloond met een ministerspost". Uit puur machtsbejag wordt er volgens Van Baarle gespeeld met de rechten van Nederlandse moslims en minderheden. Hij vindt het "politieke kwaadaardigheid ten top".

Dat de PVV bewindspersonen levert, ziet hij als een bedreiging voor artikel 1 van de Grondwet. Hij verwijt de andere partijen in de coalitie dat ze dit mogelijk hebben gemaakt: zij normaliseren haat en kijken weg.

Keiharde parlementaire strijd is de enige manier om met dit kabinet om te gaan, denkt Van Baarle, omdat "discriminatie en racisme niet eerder zo geïnfiltreerd waren in de macht". Van Baarle wil dat doen uit "verantwoordelijkheidsgevoel voor alle Nederlanders die zich door dit kabinet en deze coalitie in de steek gelaten voelen" en die zien hoe "hun discriminerende kwelgeesten door anderen beloond worden met de macht".

Partij voor de Dieren

Het zijn duistere tijden voor Nederland. We voeren oorlog tegen de natuur en als we winnen, hebben we verloren, stelt Ouwehand. De natuur kan wel zonder mensen, maar mensen kunnen niet zonder de natuur. Volgens haar heeft het kabinet echter geen oog voor de natuur, het klimaat en de dieren.

Net als de natuur loopt ook de rechtsstaat gevaar met het aantreden van dit kabinet, meent Ouwehand: kwetsbare mensen worden als zondebok gebruikt en een samenleving van medemenselijkheid dreigt te worden ingeruild voor een samenleving van haat en hardheid. Ze spreekt van een "levensgevaarlijk politiek experiment".

FVD

Baudet is blij met het nieuwe kabinet, dat "ten dele zijn politieke kleur heeft". Hij ziet politieke vrienden die hij zijn vertrouwen gunt en daarom zal hij het kabinet inhoudelijk en constructief-kritisch benaderen. Hij wil haalbare, concrete en direct uitvoerbare bijdragen leveren gericht op de problemen waarmee Nederlanders dagelijks te maken hebben.

Tegelijkertijd voelt Baudet ook teleurstelling bij het coalitieakkoord. Hij denkt dat er met de voornemens van het kabinet bijvoorbeeld te weinig gebeurt om de immigratie een halt toe te roepen. Hij mist een quotum. Waarom wordt er geen onderscheid gemaakt tussen westerse immigranten en mensen uit Afrika of het Midden-Oosten? De structurele demografische transformatie gaat door, aldus de FVD-voorman.

Om het beleid goed uitgevoerd te krijgen, moeten de ministers weer echt de baas worden op hun ministerie, meent Baudet. Zo kunnen ministers weer echt resultaten boeken. Hij wil de hoge ambtenaren allemaal opnieuw laten solliciteren en hun functies ook voor mensen van buiten openstellen.

SGP

Het gezin wordt niet genoemd in het hoofdlijnenakkoord, is Stoffer opgevallen. Hij roept het kabinet op om te komen met een integrale en actuele gezinsnota, omdat de laatste dateert uit 2008. Ook zou er een coördinerend bewindspersoon voor gezinsbeleid moeten komen. Het kabinet zou verder concrete maatregelen moeten nemen om de belastingkloof tussen eenverdieners en tweeverdieners te verkleinen, want eenverdieners worden "fiscaal keihard afgestraft".

In het hoofdlijnenakkoord staat dat de coalitie de belastingaftrek voor giften aan goede doelen wil beperken. Een merkwaardige keuze, vindt Stoffer, want alles wat kerken, stichtingen en andere goede doelen niet kunnen oppakken, komt "als een boemerang terug bij de overheid".

De SGP wil zich constructief-kritisch opstellen. Waar nodig zal de partij eigen voorstellen doen ter verbetering van het beleid. Stoffer vraagt aandacht voor enkele specifieke punten, zoals bescherming van het ongeboren leven. Hij wil dat er werk wordt gemaakt van goede voorlichting over alternatieven voor abortus. Ook de onderwijsvrijheid verdient volgens Stoffer meer bescherming.

ChristenUnie

Bikker ontleent haar ideaalbeeld van Nederland aan psalm 85. Daarin luistert het land niet naar de grootste schreeuwers, maar is het op zoek naar waarheid, recht en vrede. Zo'n visioen kan elke dag het kompas zijn, meent Bikker. Het kabinet moet betrouwbaar zijn, grote uitdagingen niet uit de weg gaan en goed zorgen voor de natuur en de rechtsstaat.

In het hoofdlijnenakkoord ontbreekt een samenlevingsvisie, constateert Bikker. Het kabinet schrapt de maatschappelijke diensttijd en blijft stil over vrijwilligerswerk. Op deze manier staat het kabinet met de rug naar de samenleving toe. Ze pleit daarom voor investeringen in sportverenigingen, kerken en vrijwilligersorganisaties.

Recht doen aan de Schepping betekent weloverwogen keuzes maken, maar die ontbreken te veel, vindt Bikker. Zo wijst ze erop dat het kabinet het strengste migratiebeleid ooit wil voeren. Haar oproep: maak van het strengste asielbeleid niet het domste ooit en los de crisis op zonder die te verergeren.

Volt

Dassen is bezorgd, omdat met het nieuwe kabinet "normaal wordt wat niet normaal is". Hij hekelt het feit dat het schoonwassen van de "gitzwarte omvolkingstheorie" niet wordt veroordeeld door NSC en VVD. Een nepparlement, journalisten als tuig van de richel en het verdacht maken van rechters, dat alles mag niet normaal worden, aldus de Volt-fractievoorzitter.

Hoe gaat de minister-president werken aan het daadkrachtiger en democratischer maken van Europa? Neemt hij de voortrekkersrol van zijn voorganger over? Dassen vraagt de premier om volop te investeren in creativiteit en innovatie, opdat Europa de meest innovatieve economie ter wereld wordt. Voorkomen moet worden dat "het volume van de Nederlandse stem op het wereldtoneel daalt" door de geplande bezuinigingen op de diplomatieke dienst.

JA21

JA21 hoopt dat het kabinet een succes wordt, want dat is goed voor Nederland. Het doet recht aan de verkiezingsuitslag en de tijdgeest, zegt Eerdmans. Hij vraagt linkse politici die nu doen alsof "het einde der tijden is aangebroken" om aan zelfreflectie te doen. Hun oogkleppenbeleid en de linkse desinteresse voor de zorgen van gewone Nederlanders hebben mede voor dit kabinet gezorgd, vindt hij.

Het nieuwe kabinet gaat volgens Eerdmans economisch "behoorlijk linksaf", bijvoorbeeld door de btw te verhogen, en de plastictaks en vliegtaks uit te breiden. Het "onbetaalbare klimaatbeleid" blijft staan, met alle klimaatdoelen erbij. Zet het kabinet ook de dure plannen om aardgasvrij te worden door?

Premier Schoof reageert op 4 juli op de inbreng van de fractievoorzitters.

Zie ook

• Het overzicht van de laatste debatten in het kort
• De geredigeerde woordelijke verslagen van Kamervergaderingen (het stenogram). Deze zijn maximaal vier uur na het uitspreken beschikbaar.
• Kijk debatten terug via Debat Direct