Eerste dag Algemene Politieke Beschouwingen

18 september 2024 - Op de eerste dag van de Algemene Politieke Beschouwingen gaan de fractievoorzitters met elkaar in debat over de kabinetsplannen voor 2025.

GroenLinks-Partij van de Arbeid

In een democratie maken we samen de wetten en regels, benadrukt Timmermans. Daarom spreekt hij zich uit tegen het voornemen van minister Faber (Asiel en Migratie) om een asielcrisis uit te roepen. Volgens Timmermans misbruikt de minister het noodrecht om het parlement te omzeilen en onder internationale afspraken uit te komen. De regering zet het parlement buitenspel, waarschuwt hij.

Wilders heeft zijn kiezers belazerd, meent Timmermans: de PVV komt beloftes over het eigen risico, vroegpensioen en minimumloon niet na. De PVV geeft liever miljarden euro's weg aan grote bedrijven dan aan gewone Nederlanders, aldus Timmermans. In alles blijkt Wilders "gewoon een geradicaliseerde VVD'er".

In het "dikste akkoord ooit" staan veel ambities en beloftes, stelt Timmermans, maar weinig concrete oplossingen voor de toekomst. Deze koers zal de verdeeldheid in ons land vergroten, vreest hij. Het vertrouwen in vooruitgang wordt zo vervangen door angst voor de toekomst. Hij vraagt de premier daarom met de Kamer te delen hoe hij het Nederland van de toekomst ziet. Hoe geven we mensen weer hoop?

PVV

Ik ben al bijna twintig jaar mijn vrijheid kwijt, zegt Wilders, omdat er mensen zijn die mij willen vermoorden vanwege mijn kritiek op de islam. Hij weet niet meer hoe het voelt om te gaan en staan waar je wil, zonder dat daar beveiligers bij zijn. Zijn belangrijkste drijfveer is voorkomen dat ook Nederlanders hun vrijheden kwijtraken.

Door de massale instroom van migranten en asielzoekers herkennen mensen zich niet meer in hun eigen straat, wijk en stad, betoogt Wilders. Het is daarom positief dat de regering stopt met het financieren van illegaliteit, de grenzen weer goed gaat controleren, een opt-out vraagt van het Europese asiel- en migratiebeleid en bezig is met een asielcrisiswet.

Werkenden, uitkeringsgerechtigden, gepensioneerden en mensen met een bedrijf: alle groepen gaan er volgens de PVV-leider op vooruit. Het kindgebonden budget gaat omhoog, de energiebelasting gaat omlaag en het eigen risico in de zorg wordt bevroren. Het geld daarvoor wordt gevonden door bezuinigingen op "linkse hobby's": het budget voor ontwikkelingshulp, de EU-bijdrage en de subsidies voor de publieke omroep.

D66

Nederland is een land van saamhorigheid en samenwerking, zegt Jetten. Er is meer wat ons verbindt dan wat ons verdeelt. Hij vindt het goed dat het kabinet doorgaat met gratis schoolmaaltijden. En het is "dapper" dat het kabinet de grote problemen in de landbouw onder ogen ziet.

Jetten is kritisch over de btw-verhoging op cultuur, boeken en sport, die hij ziet als een boete op "alles wat het leven kleur geeft". Zijn partij wil juist investeren in onderwijs en wetenschap. Ook hekelt de D66-voorman het "achteloos wegsnijden" van budgetten voor ontwikkelingssamenwerking. We moeten internationaal juist onze verantwoordelijkheid blijven nemen, benadrukt Jetten. Hij verwacht moed en daadkracht van het kabinet om het juiste te doen in bijvoorbeeld Oekraïne en het Midden-Oosten.

De D66-leider mist visie in het regeerprogramma: het focust alleen op het hier en nu. Mensen moeten zien dat we met hun dromen en toekomst bezig zijn in plaats van met elkaar, meent Jetten. Laten we die houding terugbrengen in het parlement, is zijn oproep. Niet met geruzie en gehakketak, maar door respectvol met elkaar om te gaan.

VVD

Alles wat we als politiek hier bedenken en doen, zegt Yeşilgöz, gaat over in wat voor land we willen leven. De basis daarvoor is veiligheid, want die is nodig voor vrijheid. Daarom wordt er geïnvesteerd in personeel en materieel voor Defensie. Maar veiligheid gaat ook over ons eigen land: er gaat extra geld naar veiligheidsdiensten, agenten en de aanpak van Jodenhaat.

Nederland is er voor wie het nodig heeft: echte vluchtelingen blijven welkom. Maar voor het draagvlak is het wel belangrijk om grip te krijgen op migratie. De VVD-ideeën daarover, zoals het tweestatusstelsel en het afschaffen van het hoger beroep in asielzaken, zijn vastgelegd in het regeerprogramma. Yeşilgöz spoort de regering aan om nog dit jaar met wetgeving hierover te komen.

Mensen die hard werken of hebben gewerkt en zorgen voor samenhang in de samenleving. Voor deze groep wil de VVD-fractievoorzitter opstaan: werken moet meer gaan lonen. De overheid moet er voor hen zijn, ze benaderen met vertrouwen in plaats van wantrouwen en ze rechtvaardig behandelen. Kom daarom met een agenda voor werkend Nederland, zo vraagt ze het kabinet.

CDA

Ieder mens wil gezien worden en heeft behoefte aan erkenning, zegt Bontenbal. Hoewel Nederlanders gelukkig nog omzien naar elkaar, staat het onderlinge vertrouwen onder druk. Dat ziet Bontenbal bijvoorbeeld aan de agressie tegen hulpverleners, langs het voetbalveld en in het openbaar vervoer.

De nadruk is komen te liggen op het individu en persoonlijke welvaart, waardoor we de samenleving hebben verwaarloosd, waarschuwt hij. De overheid is niet de schuldige van alle problemen, maar zou de samenleving wel meer ruimte moeten geven om problemen samen op te lossen. Bontenbal pleit voor een politiek van verantwoordelijkheid, niet alleen in het "hier en nu", maar ook voor "straks en elders".

De CDA-voorman verwijt het kabinet te veel te focussen op het individu en te kiezen voor de korte termijn. Hij mist een gemeenschappelijke visie. Zo bekritiseert hij de voorgenomen bezuiniging van 200 miljoen door de maatschappelijke diensttijd af te schaffen. Want dit "waardevolle project" maakt jongeren en de samenleving weerbaarder. Deze jongeren zijn de vrijwilligers van de toekomst. En ze doen nuttige ervaring op voor een baan in de zorg, het onderwijs of bij Defensie.

NSC

Iedereen in Nederland moet redelijk zorgeloos door het leven kunnen gaan, zegt Van Vroonhoven. Dat gaat niet alleen om voldoende inkomen, maar bijvoorbeeld ook om een dak boven je hoofd en een betaalbare energierekening. Te veel Nederlanders hebben die zekerheden niet, constateert ze. Ze pleit daarom voor een "bestaanszekerheidsoffensief".

De overheid moet de regie pakken en weer naast de burger gaan staan, vindt Van Vroonhoven, bijvoorbeeld op het gebied van volkshuisvesting. Wanneer worden de beoogde 100.000 woningen gebouwd? Ook moeten regels simpeler en moet het aantal flexbanen omlaag. En één foutje op een formulier zou je niet in de problemen mogen brengen.

NSC staat voor een humaan asielbeleid, benadrukt Van Vroonhoven, en maatregelen worden altijd getoetst aan internationaal recht en de Grondwet. Ze roept het kabinet op om in een tweestatusstelsel voor schrijnende gevallen de mogelijkheid van gezinshereniging te behouden.

SP

Aan de plannen kun je zien wat voor kabinet dit écht is, stelt Dijk. Zijn conclusie is duidelijk: dit kabinet luistert liever naar de "economische elite" dan naar gewone burgers. Er wordt bezuinigd op zorg, onderwijs en sociale zekerheid, terwijl bedrijven, private-equityfinancierders en belastingvoordelen voor expats ongemoeid blijven.

Dijk spreekt PVV-leider Wilders aan: "De PVV heeft in de campagne allerlei beloften gedaan aan haar kiezers, maar laat hen met deze kabinetsplannen in de steek. Dat is verraad." Hij noemt als voorbeelden mensen met zware beroepen die geen goed vroegpensioen krijgen, regionale ziekenhuizen die toch afdelingen moeten sluiten en de gedupeerden van het toeslagenschandaal en de gaswinning in Groningen, die nog steeds met wantrouwen worden benaderd.

Volgens Dijk krijgen "het grote geld en de niet-werkende elite weer hun zin". Daarom vindt hij een klassenstrijd niet "oubollig", maar juist nodig. Hij roept kiezers op om zich aan te sluiten bij een vakbond, een politieke partij of een maatschappelijke organisatie. Door het organiseren van een brede beweging wil hij tegenwicht bieden aan "het grote geld".

BBB

146 punten uit het BBB-verkiezingsprogramma zijn terug te vinden in het regeerprogramma, benadrukt Van der Plas. Sommige keuzes die tijdens de onderhandelingen zijn gemaakt deden pijn, erkent ze, maar BBB wilde verantwoordelijkheid nemen in plaats van aan de zijlijn kritiek leveren. De problemen van mensen oplossen zal tijd kosten, maar het kabinet heeft echt geluisterd naar hun zorgen.

Bedrijven zijn volgens Van der Plas "de ruggengraat van de samenleving". BBB heeft daarom tijdens de formatieonderhandelingen zwaar ingezet op lastenverlichting voor het bedrijfsleven. Bedrijven naar het buitenland wegjagen zou de overheid minder inkomsten opleveren. Werken moet meer gaan lonen: werkenden met een middeninkomen moeten netto meer geld overhouden in hun portemonnee. Ze noemt de halvering van het eigen risico in de zorg als een van de voorbeelden van lastenverlichting.

Van der Plas pleit voor een "realistisch klimaatbeleid", waarbij Nederland zich voorbereidt op de gevolgen van klimaatverandering of extreme weersomstandigheden. Ze is tevreden over het terugdraaien van de verplichte aanschaf van een warmtepomp. Want ook mensen met een kleine beurs moeten hun energierekening kunnen betalen.

DENK

Wat Van Baarle betreft is dit kabinet zo snel mogelijk weg. De DENK-fractievoorzitter stelt dat Nederlandse moslims worden gecriminaliseerd, beledigd en ontmenselijkt en dat de regering niets doet tegen discriminatie. En wie zwijgt, stemt toe, vindt Van Baarle.

De leider van DENK noemt het "schandalig slecht bestuur" dat het kabinet een asielcrisis wil afkondigen "zonder iedere vorm van onderbouwing". De politiek moet de schuld bij zichzelf leggen en niet bij vluchtelingen. Van Baarle wijst onder meer op de bezuinigingen bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers.

Van Baarle vraagt aandacht voor het lot van de Palestijnen. Gaza is totaal verwoest, er is honger en er zijn ziektes. Het is een totale ramp, concludeert hij. De regering kijkt weg van de Israëlische oorlogsmisdaden, betoogt Van Baarle: hoeveel doden moeten er nog vallen voordat Nederland iets gaat doen? DENK blijft zich inzetten voor de vrijheid van de Palestijnen.

Partij voor de Dieren

"Een gevaarlijk politiek experiment" noemt Ouwehand het kabinet-Schoof, want mensen die gevlucht zijn voor oorlog en geweld krijgen glashard de schuld van alles wat er mis is. De asielzoekers als zondebok. Ze vindt de asielcrisis een nepcrisis omdat het kabinet niet kijkt naar de feiten, maar luistert naar mensen die een crisis "ervaren".

Het is een schandvlek dat er nog steeds racisme en discriminatie is in Nederland, oordeelt Ouwehand. Ze betreurt het dat dit in de troonrede niet is genoemd. Ze wijst ook op de gevaren van de klimaatcrisis, de natuurcrisis en de wooncrisis. Die crisissen zijn in tegenstelling tot de asielcrisis wél reëel. De toekomst van onze kinderen staat op het spel, waarschuwt Ouwehand.

De boeren krijgen "opnieuw zand in de ogen gestrooid" met de plannen van minister Wiersma (Landbouw). Haar voorstellen zullen de mestcrisis niet oplossen, waardoor boeren uiteindelijk niet geholpen zijn, zegt Ouwehand. Er is te veel mest omdat we in Nederland "bizar veel" dieren fokken, houden en slachten. En als je niet over minder dieren wilt praten, ga je de mestcrisis niet oplossen, voorspelt Ouwehand.

FVD

Ik was blij met de verkiezingsuitslag, want ik heb Wilders altijd gezien als een bondgenoot, zegt Baudet. Hij zou het kabinet graag het voordeel van de twijfel geven, maar over vrijwel de hele linie ziet hij voortzetting van het beleid van de afgelopen veertien jaar. Zelfs op het gebied van immigratie en "de toekomst van ons volk" heeft het kabinet geen enkele grote verandering in petto, stelt Baudet. Een actief remigratiebeleid, waarbij mensen geld krijgen voor terugkeer naar hun land van herkomst, zou wel helpen, denkt hij.

De belangrijkste reden dat het leven onbetaalbaarder wordt, de "obsessie met klimaat en CO₂", gaat ook gewoon door, zegt de FVD-leider. De "gehele welvaart wordt opgeofferd voor een onbetaalbare, zinloze en bovendien onwetenschappelijke" energietransitie. We moeten die energietransitie volgens Baudet terugdraaien en kolencentrales en het Groningengasveld heropenen.

Waarom zet het kabinet in op een daling van de stikstofuitstoot, vraagt Baudet zich af. Dit levert anti-boeren- en anti-industriebeleid op, voorspelt hij. Wetenschappelijke gegevens tonen volgens Baudet aan dat de natuur in een betere staat verkeert dan wordt beweerd.

SGP

Het vertrouwen in de politiek mag dan zijn toegenomen, maar het kabinet moet nu zijn stevige beloftes waarmaken, zegt Stoffer. Met evenwichtig, doordacht en stabiel beleid moeten de problemen van gewone mensen worden opgelost. Stoffer wijst op de migratiecrisis en de woningnood. Hij pleit voor perspectief voor boeren en vissers.

Het klassieke gezin is de pijler van de maatschappij, maar staat onder druk, constateert Stoffer. De overheid moet het gezin daarom herwaarderen en beter ondersteunen. Hij wil een verhoging van het kindgebonden budget voor middeninkomens. Ook moet de belastingkloof tussen een- en tweeverdieners kleiner.

Massale stress en somberheid, prestatiedruk en mentalegezondheidsproblemen: de samenleving is op hol geslagen. Stoffer pleit voor meer rust, zowel in de samenleving als in de politiek. Want wie is er gemaakt om 24 uur per dag te werken? Hij pleit voor vrachtautoloze zondagen en voor het afschaffen van koopzondagen.

ChristenUnie

Bikker pleit voor de kracht van de samenleving. Door de ander te zien en door te geven, worden we rijkere mensen, zegt zij. De visie van het kabinet op de samenleving vindt ze te beperkt. Ze wijst op de noodzaak om kinderarmoede verder terug te dringen. Ook vraagt ze om meer inspanningen om de maatschappelijke diensttijd en het verenigingsleven te behouden.

De ChristenUnie maakt zich zorgen over de omgang met de rechtsstaat. "Sommige ministers kiezen voor chaos", oordeelt Bikker. De plannen op het gebied van landbouw lijken haar onvoldoende om de verplichte doelstellingen te halen. Dat er in de asielcrisis nog naar een "onderbouwing moet worden gezocht voor gevoelens", noemt ze "staatsrechtelijke piraterij". Ze vraagt het kabinet om "rechtsbetrachting in plaats van rechtsverachting".

Bikker biedt het kabinet, in het bijzonder minister Heinen (Financiën), een tegenbegroting aan. Ze maakt daarin andere keuzes, maar wel met hetzelfde budget. Dat heeft ze gedaan omdat Bikker niet alleen het "hier en nu", maar ook het "daar en later" belangrijk vindt. Ze wijst het kabinet erop dat we dat verplicht zijn aan toekomende generaties.

Volt

Ooit verbonden we mensen via het internet, overwonnen we ziektes en gingen we naar de maan, maar de fut is eruit, zegt Dassen. Hij mist grote dromen en verbeeldingskracht voor een gedeelde toekomst. De asielcrisis uitroepen ziet hij als een bliksemafleider van het feit dat het kabinet geen echte vooruitgang te bieden heeft en geen echte oplossingen heeft voor de uitdagingen van deze tijd.

Het kabinet heeft zich naar binnen gekeerd, zegt Dassen. Hij is er weliswaar blij mee dat het kabinet voldoet aan de NAVO-norm van 2% en schoolmaaltijden betaalt, maar verder houdt het Nederland klein. De politiek moet ervoor zorgen dat mensen weer zin krijgen in de toekomst.

We moeten niet bezuinigen, maar samen met andere landen in Europa investeren in onderzoek en innovatie, vindt Dassen. "Onze slimste koppen" moeten een bijdrage leveren aan nieuwe ideeën en uitvindingen om bijvoorbeeld klimaatverandering te verslaan. Subsidies aan de fossiele industrie wil hij afschaffen. Dat geld kun je gebruiken om te verduurzamen, en zo een nieuwe, schonere maatschappij creëren.

JA21

Het kabinet heeft de prioriteiten goed op orde, constateert Eerdmans. Hij is blij met de verhoogde aandacht voor asiel en migratie, want in zijn ogen is er duidelijk sprake van een asielcrisis. Maar hoelang moeten we wachten op de asielcrisiswet? En hoe gaat de regering de opt-out regelen? Eerdmans is verder voorstander van het opvangen van asielzoekers buiten de Europese Unie.

Eerdmans wil minder regels en lastenverlichting. Hij noemt het plan om de Nederlandse vliegtuigtaks te verhogen "geldklopperij" en pleit voor een "nuchter klimaatbeleid" dat Nederland helpt in plaats van de hele wereld.

Eerdmans zal het kabinet als rechtse waakhond scherp in de gaten houden. Nederland kan zich geen besluiteloos kabinet veroorloven. Hij vindt dat de regering een gouden kans heeft om het beleid te verbeteren en doet een oproep: verziek dit niet.

Premier Schoof reageert op 19 september op de inbreng van de fractievoorzitters.

Zie ook:

• Het overzicht van de laatste debatten in het kort
• De geredigeerde woordelijke verslagen van Kamervergaderingen (het stenogram). Deze zijn maximaal vier uur na het uitspreken beschikbaar.
• Kijk debatten terug via Debat Direct