Eerste dag Algemene Politieke Beschouwingen

21 september 2022 - Op de eerste dag van de Algemene Politieke Beschouwingen gaan de fractievoorzitters met elkaar in debat over de kabinetsplannen voor 2023.

PVV

Wanhoop, verdriet en verbittering. Dat zijn volgens PVV-leider Wilders de gevoelens van mensen die hun (energie)rekeningen niet meer kunnen betalen en kinderen zonder eten naar school laten gaan. De elite is losgezongen van de gewone man en vrouw. Het kabinet krijgt daarom van de kiezers een zeer laag rapportcijfer. En waarom is de verantwoordelijke minister, "klimaatpsychopaat" Jetten (Klimaat en Energie), niet bij dit debat aanwezig?

De regering laat mensen al maanden in de kou staan, betoogt Wilders: alle alarmbellen zijn genegeerd en er is niets gedaan om de koopkracht te verbeteren. Het aantal mensen onder de armoedegrens is daardoor opgelopen tot boven de miljoen. Dit betekent volgens de PVV'er dat de regering zich niet houdt aan de Grondwet. Hij dient daarom een aanklacht in tegen de leden van het kabinet.

Wanneer eindigt de naïviteit over de islam, een ideologie van haat en terreur? Wilders wijst onder andere op de aanslag op schrijver Salman Rushdie. In zijn ogen is het onbegrijpelijk dat de regering doorgaat met het binnenhalen van grote groepen mensen uit landen als Syrië en Afghanistan. Dit zorgt voor een "geïmporteerde multiculturele hel". Onze grenzen kunnen dicht: dat moeten we gewoon doen.

VVD

Hogere energierekeningen, duurdere weekboodschappen en gestegen benzineprijzen. Het is een greep uit de acute problemen waar Nederlanders tegen aanlopen, zegt fractievoorzitter Hermans. Met het energieplafond wordt de ergste klap opgevangen. Ze benadrukt dat dit energieplafond tot stand is gekomen door een mentaliteit van lef, betrokkenheid, samenwerking en creativiteit. Diezelfde mentaliteit is volgens haar nodig om de grote uitdagingen van de toekomst het hoofd te bieden.

Met grote personeelstekorten en vergrijzing kunnen we het ons niet veroorloven dat goede ideeën stranden in een “juridisch moeras”. Een voltijdbonus zou er volgens Hermans aan kunnen bijdragen dat meer werken daadwerkelijk loont. Ook ondernemen moet lonen, vindt de VVD'er, want ondernemers zijn hardwerkende mensen die zorgen voor banen en stageplaatsen. Maar de lokale ondernemers hebben het zwaar en moeten per 1 oktober al beginnen met het terugbetalen van de coronasteun. Hermans pleit voor uitstel van deze terugbetalingsregeling.

Afgelopen zomer was het bewijs dat het migratiebeleid piept en kraakt, zegt Hermans, dus de instroom moet omlaag. Er moet serieus werk gemaakt worden van opvang in de regio en mensen die niet mogen blijven, moeten sneller terug. Daarvoor is een internationale migratiestrategie nodig.

SP

Je hoort het overal: mensen met een fulltimebaan die niet meer kunnen rondkomen. SP-fractievoorzitter Marijnissen vindt dat het kabinet de bestaanszekerheid van heel veel mensen op het spel zet. Er wordt volgens haar veel te weinig gedaan om armoede te voorkomen. Daarom zou er een nationaal noodplan moeten komen: afspraken met woningbouwcorporaties over lagere huren, een fonds voor gemeenten om mensen te helpen en extra verhoging van het minimumloon.

Hoe moeten de maatregelen om mensen te helpen worden betaald? Dat kan volgens Marijnissen door de winstbelasting voor grote bedrijven te verhogen. Voor winsten hoger dan 1 miljoen zou een hoger belastingtarief moeten gaan gelden. En de rijkste 1%, de mensen die vooral rijker worden omdat ze al rijk zijn, zouden hoger belast moeten worden, bijvoorbeeld met een vermogensbelasting.

Stikstof, klimaatverandering, woningnood, toeslagenschandaal, onbetaalbare energieprijzen. Zijn dit losstaande problemen en crises? Marijnissen denkt van niet. De oorzaken liggen volgens haar in het kapitalistische systeem en de marktwerking die daaruit voortvloeit. Om te voorkomen dat steeds meer mensen afhaken, is een nieuwe manier van denken nodig, want problemen los je niet op met de denkwijze die ze heeft veroorzaakt.

D66

We hebben niet de makkelijke, maar wel de juiste weg gekozen door Oekraïne te steunen met wapens en het instellen van sancties tegen Rusland, zegt Paternotte. Hoewel we zware winters tegemoet gaan en de angst en onzekerheid door de hoge energierekeningen overal voelbaar zijn, geven maatregelen als de stijging van het minimumloon en het prijsplafond meer zekerheid.

Alle aandacht gaat naar crises op korte termijn en dat is onverstandig, vindt Paternotte. Hij benadrukt dat de kost voor de baat uit moet gaan en dat we nu al actie moeten ondernemen om toekomstige crises te vermijden. Zo is vergrijzing een tijdbom die we onschadelijk moeten maken, en daarvoor moeten we taboes doorbreken. De D66-voorman pleit voor een 40-urige werkweek als norm, bijna gratis kinderopvang en een voltijdbonus in de zorg, het onderwijs en de kinderopvang.

De toekomst van Nederland ligt niet in de industriële veehouderij en de export van gas, maar in de creatieve industrie en hoogwaardige technologie, meent Paternotte. Kennis is volgens hem onze meest waardevolle grondstof. Er zijn genoeg kansen voor Nederland als we stoppen met slepen van crisis naar crisis, want “Nederland kan groots zijn als we groots denken”. Daarvoor is een andere mentaliteit nodig: morgen moet belangrijker zijn dan vandaag.

Partij van de Arbeid

Van een tekort aan flitshandelaren ligt niemand wakker, maar zonder de mensen in de zorg komt het land tot stilstand, betoogt Kuiken. We moeten daarom anders naar werk kijken. Zij pleit voor een verhoging van het minimumloon naar ten minste €14. De huidige keuze van het kabinet om het minimumloon met 10% te verhogen noemt zij "achterstallig onderhoud".

Het draait volgens de PvdA-leider om eerlijk delen, saamhorigheid en duurzaamheid. De opwarming van de aarde dreigt letterlijk de vaste grond onder onze voeten weg te slaan. Als we niets doen wordt energie de grote ongelijkmaker, waarschuwt Kuiken. Het kabinet zet miljarden klaar voor grote vervuilers. En vastgoedbezitters werden tot nu toe ontzien. Maar voor gewone mensen betekent duurzaamheid niets anders dan bestaanszekerheid voor de toekomst.

Waar visie ontbreekt, komt het volk om, zei voormalig premier Joop den Uyl. Die woorden zijn nog altijd actueel, meent Kuiken. De wittebroodsweken zijn net voorbij en het kabinet hangt al uitgeteld in de touwen. We hebben behoefte aan politici die de koppen bij elkaar steken, zegt de PvdA'er. Want gaat het kabinet deze Miljoenennota ooit uitvoeren?

CDA

We leven in een tijd onder hoogspanning, in een samenleving onder stress. Fractievoorzitter Heerma ziet een veelheid aan crises en noemt die rond de bestaanszekerheid het meest urgent. Daarom is het goed dat het kabinet voor volgend jaar 17 miljard uittrekt om te voorkomen dat mensen door het ijs zakken. En het energieprijsplafond zal de mensen met lage en middeninkomens ook dit jaar al ondersteuning bieden.

De oorzaken van de problemen rond bestaanszekerheid, klimaat en migratie liggen volgens Heerma in dertig jaar individualisering en neoliberalisme. De overheid is technocratischer geworden en het cynisme in de samenleving neemt toe. Het kabinet beloofde bij het aantreden een nieuw elan. De "kapitein van het kabinet" mag wat Heerma betreft het roer steviger omgooien.

Er is een visie op de toekomst nodig, zegt Heerma, waarin het gaat om minder ik en meer wij, en waarin de overheid burgers ruimte en vertrouwen geeft om zelf het goede te doen. Hij wil de samenleving "aan de voorkant een centrale stem geven" met burgerberaden. Vergrijzing zou een eerste onderwerp voor zo'n burgerberaad kunnen zijn.

Forum voor Democratie

Onze samenleving wordt vernietigd, meent Baudet. Hij ziet een EU-aanval op de nationale democratie. Hij ziet klimaathysterie met catastrofale gevolgen. Hij ziet een krankzinnig covidbeleid. Hij ziet wokisme en een totalitaire aanval op de vrijheid van meningsuiting en op natuurlijke menselijke relaties. Hij ziet de lelijkheid en misdadigheid van moderne architectuur. Hij ziet massa-immigratie die de samenleving misvormt.

Baudet constateert een samenhang. Alle genoemde fenomenen maken deel uit van één groot plan van de wereldwijde elites. Volgens deze mensen is de menselijke vrijheid een gevaar. Daarom willen ze de gevoelens en verlangens van de bevolking monitoren. Het gaat om een strijd tegen het traditionele Europese leven, tegen nationale identiteiten, tegen CO2, tegen stikstof. In de strijd tegen gnostici die zelf god willen worden, wil de FVD-voorman aan de zijde staan van de geaarde mens.

Tijdens zijn betoog ontneemt de voorzitter Baudet het woord vanwege een opmerking gericht aan minister Kaag van Financiën.

GroenLinks

Klaver verwijt het kabinet permanent paniekvoetbal te spelen. Hij maakt complimenten voor het koopkrachtpakket voor 2023, maar merkt op dat het vrij rigoureus stopt in 2024. Hoe zien de armoedecijfers er in 2024 uit? Wat als de inflatie hoger wordt en het kabinet weer in moeten grijpen? Gebeurt dat dan wel op tijd?

Het kabinet is het contact met de samenleving verloren, denkt Klaver. Crises lijken zich op te stapelen: klimaatcrisis, stikstofcrisis, energiecrisis. Voor Klaver is dat het bewijs dat een oud tijdperk op z'n einde loopt. Dat vraagt om creativiteit en om een andere kijk op onze wereld. Zo moet de publieke sector weer in publieke handen komen. De welvaart moet eerlijk worden verdeeld.

Klaver waarschuwt voor bedreigingen van onze veiligheid. Europa mag bijvoorbeeld niet te afhankelijk zijn van China voor de levering van medicijnen of computerchips. Maar de allergrootste bedreiging is klimaatverandering. De internationale aanpak ervan moet bovenaan de agenda staan en Nederland moet zich beter aan gemaakte afspraken houden.

ChristenUnie

Segers memoreert de "four freedoms" in een beroemde speech uit 1941 van Franklin D. Roosevelt: freedom from want, freedom from fear, freedom of speech en freedom of worship. Volgens hem zijn dit vier vrijheden die ook in onze tijd ankers zouden moeten zijn. Hij roept het kabinet op werk te maken van zekerheid, gerechtigheid, gemeenschapszin en ruimte voor elkaar.

Freedom from want, vrijwaring van gebrek, ziet Segers bijvoorbeeld terugkomen in de verhoging van het minimumloon, de uitkeringen en het kindgebonden budget en in de instelling van het energieprijsplafond. Hij is blij met deze maatregelen die de bestaanszekerheid versterken. Maar hij blijft zich zorgen maken, want "het heeft het karakter van crisismanagement, terwijl er een groter verhaal nodig is over wat we belangrijk vinden voor Nederland."

Vrijwaring van angst brengt Segers bij de dreiging van Rusland en de opwarming van de aarde, die velen angstig maakt. De vrijheid van meningsuiting, die bedoeld is om de waarheid te kunnen zeggen, wordt tegenwoordig maar al te vaak gebruikt voor beledigingen, racisme en antisemitisme, constateert Segers. Naar aanleiding van de vrijheid van godsdienst vraagt hij om meer ruimte voor minderheden, ook als hun standpunten soms moeilijk te verteren zijn voor een meerderheid.

Partij voor de Dieren

De realiteit kan alleen worden genegeerd tegen een hoge prijs, schreef Aldous Huxley. Het zijn altijd de kwetsbaarsten die de hoogste prijs betalen. Dat gebeurt nu ook in Nederland, constateert Ouwehand. Want dat nu heel veel mensen hun rekening niet kunnen betalen, heeft alles te maken met het weglopen van fundamentele keuzes. Poetin is een schurk, maar we hadden eerder minder afhankelijk kunnen zijn van Russisch gas.

Het kabinet maakt gelukkig een aantal goede keuzes, maar doet dat te laat, analyseert Ouwehand. Het is goed dat het prijsplafond voor de energierekening er komt, maar er is nog veel onduidelijk. En de boodschappen worden nog steeds duurder. Schaf daarom de btw op onbewerkte groente en fruit af, is haar advies.

Ouwehand benadrukt dat er een nieuwe klimaatwet nodig is om de opwarming van de aarde beter tegen te gaan. De luchtvaart kan niet op deze manier en in deze omvang doorgaan, om nog maar te zwijgen over de bio-industrie. De transitie naar een plantaardige landbouw heeft echter wel toekomst. Boeren mogen daarbij verwachten dat zij beschermd worden tegen oneerlijke concurrentie uit landen van buiten de EU.

JA21

Eerdmans vreest een catastrofe in het mkb door de stijgende energierekening en de oplopende inflatie. Een omvallende bakker, slager of snackbar is geen geïsoleerd drama maar een startschot voor banenverlies. Ook de brede middenklasse wordt op meerdere fronten geraakt: het koopkrachtverlies van deze mensen wordt onvoldoende gecompenseerd, ze krijgen geen toeslagen en ze zagen de hypotheekrenteaftrek al eerder sneuvelen. Daarom pleit Eerdmans voor "radicale lastenverlichting" voor de gewone Nederlander.

Asielzoekers zijn een kostenpost van miljarden per jaar, maar het kabinet doet niks om de instroom te stoppen, stelt Eerdmans. Het asielbeleid van het kabinet staat voor hem symbool voor de algehele staat van Nederland: het land gaat achteruit op meerdere fronten. Schiphol was bijvoorbeeld ooit een toonbeeld van efficiëntie, maar de oneindig lange rijen doen nu denken aan de luchthaven van een derdewereldland.

Constateren wat er fout gaat mag volgens Eerdmans niet het einddoel zijn. Nederland heeft nog steeds een ongelofelijk potentieel. Zo zouden we zelf moeten bepalen wie wel en wie niet in ons land wordt toegelaten. Ook zouden we moeten inzetten op kernenergie. Nederland moet kortom "sterker en zelfbewuster" worden.

SGP

Net als andere woordvoerders wijst Van der Staaij op de vele "indringende problemen" waar Nederland mee kampt. Er is veel werk te doen voor de overheid, maar zeker ook voor de samenleving, want "het leven is meer dan staat en markt".

De SGP-leider vraagt om meer bescheidenheid van de overheid, in plaats van de overmoed die nu soms te zien is. Zowel de Bijbel als de oude Grieken leren immers dat meer ootmoed en begrip nodig zijn. Daarom hoopt Van der Staaij op meer aandacht en erkenning voor bijvoorbeeld gezinnen en mantelzorgers.

Van der Staaij wil dringend perspectief voor de boeren die in onzekerheid verkeren vanwege de stikstofmaatregelen en vindt dat daarvoor de doelen aangepast moeten worden. Ook roept hij het kabinet op om mkb-ondernemers te steunen die in de problemen komen, bijvoorbeeld door extreem hoge energiekosten. Daarnaast vraagt Van der Staaij aandacht voor het gebrek aan personeel in allerlei sectoren. Zonder goede mensen staat alles stil, dus daarom zou de overheid voor minder regeldruk moeten zorgen.

DENK

Vernedering, schaamte, dat mensen je zielig vinden: dat is het meest pijnlijke aan armoede, betoogt Azarkan. Waarom accepteren we dat meer dan een miljoen mensen in Nederland dit mee moeten maken? Waarom accepteren we het als een kind op school omvalt van flauwte omdat het niet genoeg gegeten heeft?

We hebben in Nederland een menswaardigheidscrisis, concludeert de DENK-leider. Want als je mensen doelbewust zekerheid afneemt, leg je een bodem voor armoede. Het is een keuze geweest om 200.000 huizen te slopen of te verkopen aan sprinkhaaninvesteerders. In de zorg regeren torenhoge premies. En ook de asielcrisis is het gevolg van bewust beleid, dat resulteert in mensonterende taferelen in Ter Apel.

Als je eenmaal het vertrouwen van mensen verliest, kun je hun respect nooit meer terugwinnen, zo houdt Azarkan het kabinet de woorden van Abraham Lincoln voor. Er is een overheid nodig die de burgers beschermt in plaats van ze te discrimineren. Azarkan verbaast zich erover dat dit kabinet nog het vertrouwen heeft van een derde van de Nederlanders.

Volt

Een kleine groep wordt rijker en de rijen bij de voedselbanken worden langer. Dassen dringt aan op maatregelen om de koopkracht van lage en middeninkomens te versterken. Hij hekelt de besluiteloosheid van het kabinet, dat commissies instelt om problemen op te lossen. De uitbesteding van politieke verantwoordelijkheid is volgens Dassen temeer onbegrijpelijk tegen de achtergrond van de oorlogseconomie waarmee Nederland te maken heeft.

Deze tijd schreeuwt om een nieuwe sociale belofte. Dassen bepleit een verhoging van de winstbelasting voor multinationals, een verdere verlaging van de belasting in de eerste schijf, een progressieve erfbelasting en een experiment met een basisinkomen.

Dassen wijst op de veranderende wereld rondom Europa. Hij steunt de investeringen in de defensie van Nederland, maar zo'n investering is naar zijn mening pas waardevol als ook wordt gezorgd voor individuele veiligheid: bestaanszekerheid voor alle Europeanen.

Fractie Den Haan

Bij ouder worden hoort meer wijsheid en kennis, maar op latere leeftijd ook meer gebreken en afhankelijkheid. De vergrijzing heeft impact op de hele samenleving, op de zorg en op de pensioenvoorziening. Maar het kabinet ontbeert een integrale visie op ouder worden. Den Haan roept op om die visie te ontwikkelen.

Het kabinet zegt het bouwen van ouderenhuisvesting als prioriteit te zien, maar Den Haan ziet daar in de praktijk nog weinig van terechtkomen. Ouderen zouden naar een toekomstbestendige woning moeten kunnen verhuizen die past bij hun (zorg)behoeften en wensen. Dat brengt de doorstroom op de woningmarkt op gang.

Als mensen minder te besteden hebben, zoals nu door stijgende inflatie, trekken ze zich terug uit hun sociaal netwerk. Eenzaamheid wordt een steeds groter probleem in Nederland. Incidentele activiteiten lossen structurele eenzaamheid niet op. Den Haan vraagt om concrete plannen van het kabinet om eenzaamheid tegen te gaan.

BBB

Mensen die niet rond kunnen komen en naar de voedselbank moeten, hebben het gevoel dat ze falen. Maar zij falen niet, het kabinet faalt, stelt Van der Plas. Zij vindt dat het kabinet niet genoeg oog heeft voor wat er aan de hand is in het land. Het lastenverlichtingspakket van 18 miljard vindt ze "hartstikke mooi", maar het had eerder en sneller gemoeten.

Het energieprijsplafond zal velen helpen, maar lang niet iedereen. Van der Plas vraagt aandacht voor mensen die vanwege hun gezondheid een hoog gas- en elektriciteitsverbruik hebben. Voor hen is het dus geen luxe en ze worden nu nog kwetsbaarder dan ze al zijn.

Het vertrouwen in de politiek is historisch laag en wordt onder andere veroorzaakt doordat mensen het gevoel hebben dat er op hen wordt neergekeken. Je moet burgers niet miskennen; van dat dedain hebben ze hun buik vol, zegt Van der Plas.

BIJ1

Richt je de samenleving anders in, of kies je voor meer van hetzelfde? Dat is volgens Simons de keuze waar Nederland voor staat. Onder premier Rutte is er sprake van een ongekende opeenstapeling van zelfgecreëerde crises, oordeelt de BIJ1-leider.

Denk aan de keuze om de volkshuisvesting in de uitverkoop te doen. De stikstofcrisis is een tikkende tijdbom, waarbij het boerenbedrijf in een spagaat werd gedwongen. Verlies van biodiversiteit werd op de koop toe genomen. Zo zijn er nog veel crisissen die ons land teisteren: in de zorg, het onderwijs, de asielopvang of het klimaat.

We moeten ons beeld van wat eerlijk en rechtvaardig is grondig durven bevragen, meent Simons. Wat is beschaving eigenlijk? Biedt onze samenleving echt eerlijke kansen voor iedereen? Zij pleit voor een wereld waarin de overheid essentiële voorzieningen kan garanderen. Rechtvaardigheid betekent immers dat iedereen toegang heeft tot voedsel, water, een passende woning, gas en elektriciteit. Het nationaliseren van energiebedrijven en het deprivatiseren van de zorgsector zijn vanuit dat oogpunt logische keuzes.

Groep Van Haga

Het collectivisme heeft in Nederland de wind in de zeilen, constateert Van Haga. Middelmatigheid lijkt het doel, afhankelijkheid een deugd en zelfredzaamheid een zonde. De staat is de grootste vijand van de burger geworden en ondernemers zijn de pinautomaat van de overheid. De overheid is doordrenkt van netwerkcorruptie en volkomen onbetrouwbaar geworden.

De energiecrisis is volgens Van Haga te wijten aan het stilleggen van stabiele bronnen zonder een stabiel alternatief. Hij bepleit een herstart van de gaswinning in Groningen, het ontwikkelen van nieuwe gas- en olievelden en een snelle uitbreiding van het gebruik van kernenergie.

Van Haga wil het Vluchtelingenverdrag opzeggen en vraagt om een asielstop. Want het asielbeleid van het kabinet leidt volgens hem tot een demografische transitie en kost honderden miljarden.

Omtzigt

Nederland verkeert in een bestuurlijke crisis en een beleidscrisis, is de analyse van Omtzigt. Het land wordt bestuurd zonder visie, strategie en doordachte plannen. De koopkrachtproblemen zijn hier groter omdat buurlanden eerder hebben ingegrepen en energie betaalbaarder hebben gehouden voor lage en middeninkomens.

De burger die in zijn bestaanszekerheid bedreigd wordt, wordt niet serieus genomen. Miljoenen gezinnen en alleenstaanden doen alles wat de regering en samenleving van hen verwachten, maar ze leven in grote stress. De regering heeft crises genegeerd en vooral niet opgelost. Draagvlak wordt niet gezocht.

De regering ondermijnt de rechtsstaat en laat het land vastlopen, vindt Omtzigt. De regering stort vergaande plannen over het land uit en zoekt pas achteraf steun. Echte inspraak is vervangen door schijninspraak. Het sociaal contract is kapot.

Gündoğan

Gündoğan maakt zich grote zorgen: de democratie staat onder druk in Nederland en polarisatie speelt ons uit elkaar. In haar ogen wordt de rede steeds meer vervangen door haat en eigenbelang.

Ook Gündoğan wijst op de vier vrijheden van Roosevelt, waar Segers (ChristenUnie) al over sprak. Het kabinet zou veel meer moeten doen om deze vrijheden voor iedereen in Nederland te waarborgen.

Het klimaat- en stikstofprobleem is op te lossen, als we maar willen, zegt Gündoğan. We kunnen het klimaat redden én mensen voeden als we taboes durven doorbreken.

Premier Rutte reageert op 22 september op de inbreng van de fractievoorzitters.

Zie ook: