Eerste dag Algemene Politieke Beschouwingen

18 september 2019 - Op de eerste dag van de Algemene Politieke Beschouwingen gaan de fractievoorzitters met elkaar in debat over de kabinetsplannen voor 2020.

PVV

We moeten onze eigen mensen weer op één zetten, is Wilders' boodschap aan het kabinet. Nederland wordt in zijn ogen al decennia geregeerd door politieke middelmatigheid: partijen zijn inwisselbaar geworden en kiezen de weg van de minste weerstand. Daardoor worden "de echt grote problemen, zoals massa-immigratie" niet aangepakt. Sluit de grenzen en de-islamiseer Nederland, luidt zijn oproep.

De premier beloofde bij het aantreden van het kabinet forse koopkrachtstijgingen voor iedereen. Maar daar is niets van terechtgekomen, meent Wilders. Hij wil het begrotingsoverschot teruggeven aan de burgers. Hoe? Bijvoorbeeld door een lagere btw op boodschappen, lagere huren en afschaffing van het eigen risico. Verder zou verkoop van het deel van ABN AMRO dat nog in handen is van de Nederlandse Staat zo'n €1.000 per gezin opleveren, rekent de PVV-leider voor.

Wil Nederland zich nog onderscheiden van een bananenrepubliek? Stop dan met het politieke proces tegen mij, betoogt Wilders. De PVV'er laakt de vervolging die tegen hem werd ingesteld na zijn "minder Marokkanen"-uitspraak, en de overheidsbemoeienis met het proces. Maar Wilders is niet van plan om zijn uitspraken terug te nemen en blijft bij zijn idealen: "Niemand zal ons stoppen".

VVD

Kapitalisme laat creativiteit bloeien en welvaart stijgen. VVD-fractievoorzitter Dijkhoff koestert de voordelen van een vrijemarkteconomie. Maar er is wel een marktmeester nodig om ervoor te zorgen dat het voor iedereen werkt, ook voor de middenklasse. Daarom is het goed dat de regering komt met een extra lastenverlichting van 3 miljard voor met name deze groep.

Bedrijven zouden verbonden moeten zijn met hun omgeving. De in Eindhoven opgegroeide Dijkhoff noemt het Philips van vroeger als voorbeeld. Dat bedrijf zorgde ervoor dat zijn werknemers en hun gezinnen een goed leven hadden. Ondernemingen moeten gestimuleerd worden om hun verantwoordelijkheid te nemen. Het is dan ook verstandig dat de regering iets doet tegen bedrijven die zich opknippen en via postbussen hun verliezen gunstig verrekenen, vindt Dijkhoff.

Hoe verdienen we onze boterham over 30 of 50 jaar? Dijkhoff wil dat onze kinderen en kleinkinderen opgroeien in "Brainport Nederland" en pleit daarom voor innovatie en fundamenteel onderzoek. In dat licht is het verstandig dat de regering een investeringsfonds wil oprichten. Maar denk wel goed na over de besteding, waarschuwt de VVD-fractievoorzitter: het grootste gevaar in de politiek is geld zonder plan.

GroenLinks

Weg met de scorebordpolitiek! Klaver houdt een warm pleidooi voor een open politiek debat. De grote thema's van deze tijd vragen in zijn ogen om hoofdlijnendebatten, vóórdat alle fracties een dichtgetimmerd standpunt hebben ingenomen. GroenLinks gaat dit jaar dan ook niet strategisch tegen begrotingen stemmen, want Klaver wil geen "zero-sum game tussen coalitie en oppositie".

Hoewel GroenLinks zich constructief wil opstellen, ziet Klaver ook onderwerpen waarover iedereen het eens zou moeten zijn. Hij vindt het niet uit te leggen dat we straks 130 kunnen blijven rijden terwijl de woningbouw in gevaar komt, dat we niks doen aan de lage salarissen in de zorg en dat de wachttijden na zedenmisdrijven lang zijn.

Klaver ziet nog genoeg verbetermogelijkheden in de begroting. Hij wijst op de toeslagensystematiek, die mensen in de schulden drijft. Stop met geld rondpompen en denk na over alternatieven, stelt Klaver voor, zoals een paar dagen gratis kinderopvang. Verder pleit hij ervoor het lerarentekort aan te pakken en de salarissen in het basisonderwijs te verhogen.

CDA

Een op volle toeren draaiende economie, een lage werkloosheid, een open samenleving, emancipatie en goede kansen op onderwijs en ontplooiing. Nederland is op het eerste oog een geweldig land, betoogt CDA-fractievoorzitter Heerma. Maar achter de mooie cijfers schuilt groeiend ongemak: tweedeling, polarisatie, korte lontjes en verlies aan gemeenschapszin. En krijgt de volgende generatie het wel beter dan de huidige?

Een samenleving van ieder voor zich biedt geen bescherming, zo verwijst Heerma naar filosoof De Tocqueville. Te ver doorgevoerde individualisering en neoliberaal denken zorgen ervoor dat mensen de grip op het eigen bestaan kwijtraken. Een bureaucratische overheid zonder menselijk gezicht draagt daaraan bij. Problemen bij de hersteloperatie en de schadeafhandeling in Groningen, de Belastingdienst, het CBR, de IND, het UWV en de NVWA tasten het vertrouwen aan.

Hoe zorgen we voor een eerlijke economie? Heerma benadrukt dat het poldermodel een belangrijke kracht is van Nederland. Daarom is het goed dat het kabinet en de sociale partners een pensioenakkoord hebben gesloten. De CDA-fractievoorzitter stelt verder voor om de Volksbank niet naar de beurs te brengen maar er een coöperatieve bank van te maken: niet aandeelhoudersrendement maar maatschappelijk rendement moet vooropstaan.

SP

Hoelang laten we de ongelijkheid nog toenemen? Marijnissen merkt op dat de economie groeit, maar dat de lonen van werknemers niet stijgen. Een verhoging van het minimumloon zal de lonen opstuwen, hoopt Marijnissen. Zij wil werknemers meer zeggenschap geven ten opzichte van aandeelhouders en de bedrijfswinsten eerlijker verdelen.

De SP zal voorstellen steunen wanneer die zijn gebaseerd op rechtvaardigheid, gelijkheid en menselijke waardigheid, zegt Marijnissen. Studenten hebben bijvoorbeeld recht op een nieuwe vorm van studiefinanciering en zouden zich niet in de schulden moeten steken. De energietransitie moet worden gebaseerd op "klimaatrechtvaardigheid", waarbij de grootste vervuilers het meeste betalen.

Alleen bouwen is niet genoeg om de wooncrisis te beteugelen, verwacht Marijnissen. Woningzoekenden hebben niets aan gesubsidieerde huizen die niemand kan betalen. Ze wil de huren voor vijf jaar bevriezen en vindt dat de prijs voor nieuw gebouwde woningen verplicht betaalbaar moet zijn. In de zorgbuurthuizen die de SP voorstelt moeten ouderen op een kleinschalige plek verzorgd worden en kunnen samenwonen.

D66

Wat is er het afgelopen jaar bereikt? Jetten roemt het kabinet voor "de redding van het pensioenstelsel" die in samenwerking met werkgevers en werknemers tot stand is gekomen. Ook is hij tevreden over het Klimaatakkoord, dat samen met natuurorganisaties en bedrijven is gesloten, over het kinderpardon en over het voorstel om bedrijven lastenverlichting voor burgers te laten betalen.

D66 wil grote vraagstukken niet uit de weg gaan, betoogt Jetten. Om de natuur te beschermen wil hij de uitstoot van stikstof drastisch terugbrengen door de veestapel te halveren. En als bestuurders en vakbonden in het primair onderwijs erin slagen om "een moderne cao" af te sluiten waar meer geld voor nodig is, dan kan daar "absoluut over worden gesproken".

Wij zijn geen land van renteniers, maar van pioniers. Jetten vraagt het kabinet om vaart te maken met het investeringsfonds, zodat al in 2020 geld kan gaan naar concrete projecten. De nieuwe economie moet kansen bieden voor iedereen, benadrukt de D66-voorman. Daarom moet onder meer gewerkt worden aan het bestrijden van "de ramp op de woningmarkt", de prestatiedruk in het onderwijs en de baanonzekerheid.

PvdA

Een pirouette op een goudberg. Zo typeert Asscher de begroting: er is geld over, maar daarmee wordt niet gedaan wat echt nodig is. Hoe kan het kabinet een begrotingsoverschot presenteren terwijl er bijvoorbeeld een enorm lerarentekort is? Gebruik dat geld om meer leraren aan te stellen en ze een goed salaris te geven, stelt Asscher voor.

Een sterke verzorgingsstaat, emancipatie en algemeen kiesrecht. Asscher noemt de vooruitgang in Nederland de afgelopen eeuw fenomenaal. Maar wat kunnen wij de brugpiepers van nu bieden? Hopelijk geen eeuw van stress, ikke-ikke-ikke en prestatiedruk, zegt hij. Vooruitgang is volgens hem ook zekerheid bieden, bijvoorbeeld door te zorgen voor meer vaste banen voor middengroepen.

Mensen kunnen niet meer "oversteken naar de andere kant", stelt Asscher, duidend op de grote en groeiende vermogensverschillen tussen arm en rijk. Om die kloof te verkleinen wil hij mensen met de grootste vermogens meer vermogensbelasting laten betalen.

ChristenUnie

De stikstofuitspraak van de Raad van State heeft ons hardhandig op een kruispunt gezet, zegt fractievoorzitter Segers. We moeten erkennen dat onze huidige manier van leven onszelf en de Schepping uitput. Segers ziet een kans voor een omslag in denken en doen. We zouden ons meer bezig moeten houden met "het goede leven", met aandacht voor de natuur en voor elkaar.

Volgens Segers moet de menselijke maat centraal komen te staan. Te lang is de overheid als een bedrijf gerund en zijn mensen gereduceerd tot klanten. Dat vraagt ook om zelfreflectie. Met welke wetten heeft de Kamer uitvoeringsorganisaties opgezadeld? Segers pleit voor een breed parlementair onderzoek.

De lastenverlichting die het kabinet heeft aangekondigd noemt Segers een stap in de goede richting. Wel vraagt hij minister-president Rutte om oog te houden voor eenverdieners. Het is onterecht als zij zwaarder worden belast dan tweeverdieners. Segers is blij met de verhoging van het kindgebonden budget, die gezinnen ademruimte biedt "in het spitsuur van het leven".

Partij voor de Dieren

Het kabinet gaat door roeien en ruiten als het gaat om economische groei, constateert Thieme. Maar die groei is maar één kant van de medaille. De woordvoerder van de Partij voor de Dieren is blij dat steeds meer mensen twijfelen aan de houdbaarheid van ons systeem en onze verslaving aan economische groei, waarvoor "mensen, dieren, planeet, democratie en rechtsstaat moeten wijken".

Thieme roept het kabinet op om het aangekondigde investeringsfonds te gebruiken om "de ecologische schuld aan toekomstige generaties te voldoen". Gebruik het geld voor een halvering van de veestapel en het tegengaan van de terugloop van de biodiversiteit. Nederland moet niet langer een van de grootste slachthuizen ter wereld willen zijn, betoogt Thieme.

Hoe kan de premier vrijhandelsverdragen verdedigen tegenover boeren, burgers en jeugd? Thieme wijst op de negatieve gevolgen die dergelijke verdragen hebben, omdat niet langer eisen kunnen worden gesteld aan geïmporteerde producten. Zo heeft het verdrag met Oekraïne er volgens haar toe geleid dat "we worden overstelpt met plofkippen die je in Nederland niet zou mogen produceren".

50PLUS

Ouderen zijn volgens Krol weer de sluitpost van dit kabinet. Hun koopkrachtverbetering loopt verder achter bij die van werkenden, ze profiteren minder van de aangekondigde belastingverlaging en ze krijgen een aflosboete als ze hun hypotheek hebben afgelost.

Angsthazerij van de hoogste orde. Dat is Krols oordeel over de dreigende kortingen op pensioenen. Hij wijst erop dat de pensioenfondsen heel goed gevuld zijn, mede dankzij een gemiddeld rendement van 7%. Volgens de 50PLUS-voorman moeten we ons richten op de werkelijke rendementen en niet op de fictieve, lage rekenrente.

Krol doet enkele concrete voorstellen om de positie van ouderen te verbeteren. Zo wil hij reizen buiten de spits voor senioren goedkoper maken. Daarnaast bepleit hij het inrichten van moderne verzorgingstehuizen. Het gat tussen zelfstandig wonen en wonen in een verpleeghuis is volgens hem veel te groot geworden.

SGP

Het echte leven is meer dan politiek alleen, zegt Van der Staaij. Als we daar geen oog voor hebben, kunnen we gemakkelijk te veel verwachten van Vadertje Staat. De overheid kan slechts de weg wijzen en goede kaders bieden. De overheid treedt nu eens met sterke arm op, dan weer wijst zij met zachte hand de weg.

Van der Staaij vraagt zich af of de vrijheid in Nederland niet te veel is doorgeschoten. Wat zijn de concrete stappen van het kabinet om de normalisering van drugs tegen te gaan en verslavingsproblematiek aan te pakken? De aanpak van prostitutie staat volgens hem "in de laagste versnelling". Waarom wordt niet meer menskracht ingezet in de strijd tegen mensenhandel?

Potverteren wordt helaas beloond in Europa, merkt Van der Staaij op. Door de lage rentestand moeten ouderen straks mogelijk interen op hun pensioen. We moeten rekening houden met magere jaren, waarschuwt de SGP-leider. Hij vraagt zich hardop af of Nederland wel bestand is tegen een recessie, zeker gezien de economische en politieke situatie in de wereld.

DENK

Kuzu hekelt de goednieuwsshow van Prinsjesdag en de Algemene Politieke Beschouwingen. Hij constateert dat er honderden miljoenen door de zaal vliegen voor veiligheid, onderwijs en zorg, maar hij ziet dat de mensen in het land de schouders erover ophalen. Zij geloven niet langer dat er iets van die beloftes terechtkomt.

Waarom lost de gevestigde orde de problemen in woningbouw en zorg niet op? In plaats van het verlagen van de huren en het afschaffen van het eigen risico, kiest het kabinet volgens Kuzu voor afleidingsmanoeuvres en voor een verdeel-en-heerspolitiek. Als voorbeeld noemt hij het boerkaverbod. Welk probleem los je op met een openbaarvervoerverbod voor een handjevol vrouwen?

Kuzu maakt zich zorgen over het huidige "ongure islamofobe klimaat" in Nederland. Het rechtsextremistisch gedachtegoed rukt op en de gevestigde partijen nemen daar naar zijn mening onvoldoende stelling tegen. Eindigt het met een totaalverbod op de islam? Overigens meent Kuzu dat islamitische organisaties die haat en geweld prediken keihard moeten worden aangepakt. Maar wel op een rechtsstatelijke manier, zo voegt hij toe.

Forum voor Democratie

Het mooiste land ter wereld verliest zijn glans, vindt Baudet. De oorzaken? Drie "suïcidale projecten": immigratie, klimaatbeleid en EU.

Voortgaande immigratie bedreigt Nederland, stelt Baudet. Immigranten zouden verantwoordelijk zijn voor "duizelingwekkende criminaliteitscijfers", onderprestatie in het onderwijs en ondervertegenwoordiging op de arbeidsmarkt. Baudet pleit voor een Australisch immigratiemodel, waarbij alleen mensen worden toegelaten die daadwerkelijk iets toevoegen en die affiniteit hebben met onze cultuur.

De energietransitie gaat 1.000 miljard kosten, stelt de FvD-fractievoorzitter, met als effect 0,00007°C minder opwarming. Dat geld kan volgens hem veel beter worden besteed aan innovatie, het aanleggen van meer wegen en het verbeteren van zorg en onderwijs.

Baudet is ook kritisch over de EU. Hij is niet blij met de trend naar steeds verdere eenwording en evenmin over het almaar doorsluizen van geld van Noord- naar Zuid-Europa.

Van Kooten-Arissen

Kunnen mensen zich in ons land veilig voelen en leven ze samen in verdraagzaamheid? Van Kooten vraagt zich af of politici bijdragen aan polarisatie in de samenleving. Zij pleit voor een verbindende politiek, met de gelijkwaardigheid van mensen, rechten voor dieren en een leefbare aarde als uitgangspunten.

Voor Van Kooten staat het begrip veiligheid centraal. Zijn we bijvoorbeeld veilig als de regering rechterlijke uitspraken over het klimaatbeleid en het stikstofprobleem aanvecht? Zijn we veilig als de overheid onschuldige burgers afluistert en de inlichtingendiensten wettelijke waarborgen niet naleven?

Volgens Van Kooten is Nederland toe aan een "vreedzame strijd van ideeën, waarbij het beste idee aan invloed wint", een echt debat met aan het einde een stip aan de horizon. Nederlandse burgers willen actief meedoen en hun lot in eigen hand nemen. Geef het volk die macht terug, vraagt Van Kooten. Dat brengt het vertrouwen in de politiek en in de toekomst terug.

Premier Rutte reageert op 19 september op de inbreng van de Kamer.

Zie ook:

• Het overzicht van de laatste debatten in het kort
• De geredigeerde woordelijke verslagen van Kamervergaderingen (het stenogram). Deze zijn maximaal vier uur na het uitspreken beschikbaar.
• Kijk debatten terug via Debat Gemist