Democratische zeggenschap over publieke voorzieningen

27 februari 2024, debat - Publieke voorzieningen, zoals zorg, energie en volkshuisvesting, zijn steeds vaker in handen van private partijen. De Kamer debatteert met minister Jetten (Klimaat en Energie), De Jonge (Binnenlandse Zaken) en Helder (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) over de democratische zeggenschap over deze voorzieningen.

Berichten over huisartsenpraktijken in handen van private investeerders, gestegen energieprijzen en het opheffen van buslijnen zijn voor de Kamer aanleiding voor een debat op hoofdlijnen over de privatisering van publieke taken. Want wanneer slaat de marktwerking door en hoe kan de overheid ingrijpen als bedrijven te veel winst maken of hun werk niet goed doen?

Publiek versus privaat

Dijk (SP) is kritisch over het privatiseren van publieke voorzieningen. Winsten komen daardoor volgens hem op de verkeerde plek terecht, namelijk bij aandeelhouders, met groeiende ongelijkheid als gevolg. Bontenbal (CDA) vindt publiek niet altijd beter dan privaat. Marktwerking en heldere kaders gesteld door de overheid zijn volgens hem een "gouden combinatie" bij publieke voorzieningen.

Voldoende aanbod en intensief toezicht op concurrentie kunnen de negatieve gevolgen van marktwerking verminderen, zegt minister Jetten. Helder stelt dat er geen "onredelijke winsten" mogen worden gemaakt in de zorg. Maar als we iedere vorm van privaat geld tegengaan, raken we veel huisartspraktijken en apotheken kwijt.

We hebben onvoldoende gedefinieerd welk publieke belangen we zouden moeten beschermen in de samenleving, vindt Bikker (ChristenUnie). In de samenleving moeten mensen elkaar de ruimte gunnen om het publieke belang te kunnen verwezenlijken, zegt De Jonge. Hij ziet nu vaak dat "boze buurmannen" proberen te voorkomen dat er nieuwe woningen worden gebouwd naast hun huis.

Energie

Kops (PVV) is kritisch over de inmenging in de energievoorziening door de overheid. Huishoudens hebben geen profijt van de miljarden die de overheid heeft verdiend aan de verkoop van energiebedrijven, maar moeten wel verplicht van het gas af, stelt hij. Vermeer (BBB) roept de minister op om te stoppen met projecten voor "instabiele vormen van energieopwekking", zoals wind- en zonne-energie, tot er weer plek voor is op het stroomnet.

Jetten denkt dat de ontwikkeling van nieuwe energievormen hand in hand kan gaan met de uitbreiding van het stroomnet. Hij stopt daarom niet met deze projecten. Wel worden er de komende tijd strengere eisen gesteld aan zonneprojecten.

Kröger (GroenLinks-PvdA) pleit voor een lokale energievoorziening, waarbij gemeenten eigen energiebedrijven oprichten. Burgers moeten volgens haar samen met gemeenten kunnen bepalen hoe de energievoorziening in de buurt eruitziet. Jetten ziet een grote rol voor lokale voorzieningen. Het staat gemeentes en provincies wat hem betreft vrij om ermee aan de slag te gaan.

Er is een gebrek aan langetermijncontracten voor energie, stelt Postma (NSC). Ze wil weten hoe de minister gaat stimuleren dat meer langetermijncontacten de energieprijs stabiel houden. Langetermijncontracten leiden niet per definitie tot een lagere of stabielere prijs, antwoordt Jetten, omdat de prijzen alsnog meebewegen met de markt.

Toezicht

Volgens Sneller (D66) is er scherp toezicht nodig op de markt. Maar toezichthouder ACM is vaak onvoldoende in staat om misbruik van economische machtsposities aan te pakken, zegt hij. Erkens (VVD) vraagt de minister hoeveel extra budget de ACM nodig heeft om het toezicht op de markt te versterken.

Jetten antwoordt dat de ACM nieuwe bevoegdheden krijgt die in de Energiewet zijn vastgelegd. De ACM krijgt daar extra geld voor. Er wordt onderzocht hoeveel er nodig is.

Democratische zeggenschap

Het is slecht gesteld met de democratische betrokkenheid van burgers bij publieke instellingen doordat de overheid zich hier te veel mee bemoeit, vindt Van Houwelingen (FVD). Publieke instellingen moeten kleinschaliger worden, stelt hij.

Er is geen beleid over de omvang van instellingen, antwoordt De Jonge. Bij zorg- en onderwijsinstellingen zijn de risico's op het gebied van kwaliteit juist groter als de instelling kleiner is.

De Kamer stemt op 5 maart over de tijdens het debat ingediende moties.

Zie ook:

Het overzicht van de laatste debatten in het kort
De geredigeerde woordelijke verslagen van Kamervergaderingen (het stenogram). Deze zijn maximaal vier uur na het uitspreken beschikbaar.
Kijk debatten terug via Debat Direct