Debat over verslag commissie kinderopvangtoeslag en aftreden kabinet

19 januari 2021, debat - Op 15 januari trad het kabinet af naar aanleiding van het rapport van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag. De Kamer debatteert erover met premier Rutte, minister Hoekstra en staatssecretaris Van Huffelen van Financiën en staatssecretaris Van 't Wout van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

"Door harde regelgeving, vooringenomen handelen, het ontbreken van de menselijke maat en door geen gehoor te geven aan noodsignalen, hebben tienduizenden ouders en kinderen hun leven de afgelopen tien jaar zien veranderen in een moeras van ellende. Dit had nooit mogen gebeuren."

In de kabinetsbrief die premier Rutte heeft geschreven in reactie op het rapport van de kinderopvangtoeslagcommissie, maakt hij excuses aan alle gedupeerde ouders en hun kinderen. Daarnaast komt hij met een reeks voorstellen om dit soort problemen in de toekomst te voorkomen en de gedupeerden tegemoet te komen.

Er zijn grove fouten gemaakt, en daarvoor zijn terecht excuses gemaakt en is terecht verantwoordelijkheid genomen. Zo verwoordt Jetten (D66) het gevoel van alle woordvoerders. Om de hele affaire nog eens goed te analyseren, stelt Marijnissen (SP) voor om een parlementaire enquête te houden.

Verantwoordelijkheid

Alle instanties waar de burger op mag rekenen, hebben grote fouten gemaakt, constateert Dijkhoff (VVD), maar ook de Kamer heeft niet geleverd wat Nederlanders mogen verwachten.

Wilders (PVV) meent dat er maar één persoon al die jaren verantwoordelijk is geweest, namelijk premier Rutte. Door wel af te treden maar vervolgens weer lijsttrekker te worden, neemt die zijn verantwoordelijkheid niet, betoogt Baudet (FvD). Niet chic, is het oordeel van Van Kooten over het "symbolisch aftreden" vóór het Kamerdebat.

Rutte erkent dat hij als minister-president eindverantwoordelijk is voor zaken die fout zijn gegaan, maar tot de zomer van 2019 was hij niet betrokken bij het onderwerp. Pas toen werd volgens hem duidelijk dat kleine administratieve fouten konden leiden tot beschuldiging van fraude en invordering van grote bedragen.

Informatievoorziening

Collega's hebben geworsteld om informatie boven tafel te krijgen, zegt Van Brenk (50PLUS). Ouwehand (PvdD) vindt het ernstig dat de Kamer "rechtstreeks is tegengewerkt". Het is volksvertegenwoordigers onmogelijk gemaakt om informatie te achterhalen, concludeert Marijnissen (SP).

Een groot probleem. Dat is Omtzigts (CDA) oordeel over de Ruttedoctrine, op grond waarvan discussies tussen ambtenaren onderling en met bewindslieden niet gedeeld hoeven te worden. Hoewel de premier heeft verklaard dat "openheid de standaard wordt", ziet de CDA-woordvoerder dat niet terug in de recente beantwoording van Kamervragen over het kinderopvangtoeslagschandaal.

In de toekomst moet de Kamer beter geïnformeerd worden, zegt Rutte. Dat iets een persoonlijke beleidsopvatting is van een ambtenaar, mag geen reden meer zijn om informatie niet te geven. Ook zou er meer vastgelegd moeten worden over bewindsliedenoverleggen.

Van der Staaij (SGP) plaatst een kanttekening bij het streven naar totale openheid. Die mag er volgens hem niet toe leiden dat ambtenaren in hun schulp kruipen. Hij wil ook voorkomen dat er "een schaduwcircuit" ontstaat als de regel is dat alle stukken naar de Kamer worden gestuurd.

Parlementaire zelfreflectie

Vrijwel alle woordvoerders erkennen dat de Kamer aan zelfreflectie moet doen. Maar wat kunnen wij concreet beter doen, vraagt Van der Staaij (SGP). We zouden misschien wat minder op de actualiteit kunnen reageren, reageert Dijkhoff (VVD), en ons wat meer bezighouden met wetgeving en fundamentele debatten.

De kinderopvangaffaire is hier in de Kamer begonnen, benadrukt Segers (ChristenUnie). De Kamer heeft het toeslagenstelsel aanvaard en heeft geen hardheidsclausule in de terugvorderingswet aangebracht.

Compensatie

De getroffen ouders leven tot op de dag van vandaag in een hel, zegt Marijnissen (SP). Ouwehand (PvdD) wil dat "alles op alles wordt gezet" om deze mensen en hun kinderen zo snel mogelijk te helpen. Kom met een concreet tijdpad voor de compensatie van ouders en kinderen, luidt de oproep van Omtzigt (CDA).

De schulden van gedupeerden bij overheidsinstanties worden kwijtgescholden. Dat heeft staatssecretaris Van Huffelen inmiddels verklaard. Ploumen (PvdA) vindt dat ook private schulden moeten worden kwijtgescholden.

Staatssecretaris Van Huffelen wil dat voor 1 mei alle gedupeerden €30.000 hebben ontvangen. Haar bedoeling is dat dit geld daadwerkelijk bij hen terechtkomt, en bijvoorbeeld niet bij schuldeisers. Bij het helpen van ouders met schulden wordt volgens staatssecretaris Van 't Wout samengewerkt met de gemeenten.

Fraudebeleid

De gevolgen van de harde fraudeaanpak zijn zeer pijnlijk, vinden veel woordvoerders. Marijnissen (SP) en Jetten (D66) wijzen erop dat het voor gedupeerden mede door bezuinigingen op de rechtshulp moeilijk was om hun recht te halen. We moeten af van de ideologie waarin burgers met wantrouwen worden benaderd en behandeld, zegt Klaver (GroenLinks).

Fraudebestrijding is belangrijk voor het draagvlak voor de sociale zekerheid, zegt premier Rutte, maar de slinger is te ver doorgeslagen. De nadruk die erop is gelegd, kan hebben bijgedragen aan een sfeer die leidde tot een te harde uitvoering.

Mensen zijn aangepakt op grond van hun nationaliteit, constateert Ploumen (PvdA), en dat is discriminatie. Het is institutioneel racisme en dat is gif, zegt Klaver (GroenLinks). Azarkan (DENK) spreekt van "puur racisme" en wil strafvervolging van de verantwoordelijken.

Medewerkers van de Belastingdienst hebben zich in dossiers discriminerend en racistisch uitgelaten, erkent premier Rutte. Ook minister Hoekstra vindt etnisch profileren onacceptabel. Vermoedens van discriminatie worden onderzocht, verzekert staatssecretaris Van Huffelen. Mensen met een dubbele nationaliteit hadden volgens haar een grotere kans om nader onderzocht te worden.

Helaas wordt nationaliteit niet meer geregistreerd, reageert Wilders (VVD), want als uit gegevens blijkt dat "Roemenen of Zweden onevenredig veel fraude plegen", is het voor de fraudebestrijding goed om daarop te kunnen controleren.

Krol vraagt aandacht voor de rol van de Raad van State, die de slachtoffers herhaaldelijk in het ongelijk stelde. De basisbeginselen van onze rechtsstaat zijn geschonden, concludeert hij. Volgens premier Rutte is er aanleiding om te kijken naar hervorming van het bestuursrecht.

Voorstellen

We moeten af van het veel te complexe toeslagenstelsel, zegt Jetten (D66). Hij wil het vervangen door belastingkortingen en gratis kinderopvang voor iedereen. Ploumen (PvdA) wil kinderopvang een publieke voorziening maken en de marktwerking uit het stelsel halen. Met betaalbare huren, zorg en kinderopvang zijn er geen toeslagen meer nodig, betoogt Marijnissen (SP).

Het bestaande toeslagenstelsel is veel te complex, vindt ook de minister-president. Het volgende kabinet zal volgens hem moeten besluiten over hoe dat vereenvoudigd kan worden.

Segers (ChristenUnie) wil dat er bij nieuwe wetgeving meer aandacht komt voor barmhartigheid en voor de uitvoering. Bied ruimte voor maatwerk, adviseert Van Brenk (50PLUS). Van der Staaij (SGP) ziet het verruimen van de contactmogelijkheden tussen ambtenaren en Kamerleden als een positieve ontwikkeling.

Als bij de overheid zaken mislopen in de uitvoering, komt dat vaak niet terecht bij de ambtelijke en politieke top. Die conclusie trekt Omtzigt (CDA) uit de kinderopvangtoeslagaffaire. Premier Rutte is het met hem eens dat bezien moet worden hoe signalen van de werkvloer sneller gehoord kunnen worden.

De Kamer stemt op 26 januari over de tijdens het debat ingediende moties.