Debat over de verkiezingsuitslag met de verkenner

13 december 2023, debat – Wat voor kabinet kan er komen na de verkiezingsuitslag van 22 november 2023? De Kamer debatteert over de bevindingen van verkenner Plasterk en vraagt hem ook als informateur.

In zijn rapport adviseert Plasterk om te onderzoeken of PVV, VVD, NSC en BBB kunnen gaan samenwerken. Eerst moet worden bezien of die partijen een "gezamenlijke basislijn" voor het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat kunnen vaststellen. Als dat lukt, kunnen ze gaan praten over onderwerpen zoals migratie, bestaanszekerheid en goed bestuur.

Uitslag en premierschap

Wilders (PVV) is trots op de steun die kiezers bij de verkiezingen aan zijn partij hebben gegeven. De stem van kiezers die verandering willen, moet volgens hem serieus worden genomen. Als leider van de grootste partij wil hij premier worden van alle Nederlanders die zich aan de regels houden.

De afgelopen twintig jaar heeft Wilders zich juist gediskwalificeerd als mogelijke minister-president, vindt Van Baarle (DENK), door het doen van discriminerende voorstellen en het buitensluiten en beledigen van moslims. Als de PVV-leider geen afstand neemt van voorstellen en uitspraken uit het verleden, betoogt Koekkoek (Volt), is hij niet premierwaardig.

Grondwet en rechtsstaat

Het is treurig dat de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat tot onderwerp van discussie in de informatiefase worden gemaakt, vindt Timmermans (GroenLinks-PvdA). Jetten (D66) en Ouwehand (PvdD) steunen zijn wens om de informateur eerst apart verslag te laten doen van de gesprekken tussen de vier partijen over dit punt en daarover een Kamerdebat te houden.

Ook Stoffer (SGP) ziet wel iets in een knip tussen de eerste en tweede fase van de informatie, maar dan vooral met het oog op de informatie die de Kamer krijgt. Hij hoopt dat dan snel duidelijk is of "het rechtse kabinet dat Nederland wil", er kan komen.

Het is belangrijk dat coalitiepartners hetzelfde denken over het waarborgen van grondrechten, zegt Omtzigt (NSC). Die discussie moet wat hem betreft niet alleen aan de onderhandelingstafel, maar ook in de Kamer gevoerd worden. Toch vindt hij een apart verslag en debat niet nodig, want dat zou het informatieproces onnodig vertragen.

Grondrechten zijn belangrijk, zegt Bontenbal (CDA), maar het gaat ook om het "democratische ethos". Daarbij gaat het over hoe partijen zich uitlaten, hoe ze omgaan met de democratische rechtsstaat en of ze respect tonen voor de instituties die deze rechtsstaat overeind houden, zoals de pers en de rechtspraak. Dit vraagt om gedragsverandering, beklemtoont Grinwis (ChristenUnie), bijvoorbeeld in de uitingen op sociale media.

Baudet (FVD) vindt de discussie over de Grondwet "dom geneuzel". De Tweede Kamer bepaalt zelf of iets in strijd is met de Grondwet, en kan dus per definitie geen ongrondwettelijke besluiten nemen. Bovendien kan het parlement besluiten om de Grondwet te wijzigen.

Gedogen en oplossingen

De VVD wil onderhandelen met PVV, NSC en BBB om een centrumrechts kabinet mogelijk te maken, zegt Yeşilgöz (VVD). Maar het is volgens haar in het licht van de verkiezingsuitslag geen automatisme dat de VVD, die Kamerzetels heeft verloren, ook ministers levert aan zo'n regering. Daarom wil ze een kabinet gaan gedogen.

De VVD laat de rechtse kiezer in de steek, vindt Eerdmans (JA21), door niet in een kabinet te willen stappen en alleen te gaan gedogen. Veel burgers zijn hierdoor teleurgesteld, zegt Van der Plas (BBB). Die willen volgens haar dat partijen aan de slag gaan en oplossingen zoeken.

Mensen zijn er klaar mee dat er geen oplossingen komen voor hun problemen, benadrukt Dijk (SP), die onder andere wijst op het toeslagenschandaal en de aardbevingsschade in Groningen. Hij wil niet wachten tot er een nieuw kabinet is en roept andere partijen op om zaken snel te "fiksen".

Plasterk informateur

PVV, VVD, NSC en BBB doen het voorstel om Plasterk te benoemen als informateur, zodat hij ook het vervolg van de gesprekken tussen deze partijen kan begeleiden. Bij de hoofdelijke stemming na het debat wordt dit voorstel aangenomen met 99 stemmen voor en 45 stemmen tegen.

Omdat de vier informerende partijen niet bereid zijn te rapporteren over de eerste informatiefase en een Kamerdebat daarover niet mogelijk willen maken, steunen GroenLinks-PvdA, D66, Volt en PvdD het voorstel om Plasterk informateur te maken niet. Ook SP en DENK stemmen tegen.

De Kamer stemde aansluitend aan het debat over de tijdens het debat ingediende moties.

Zie ook: