Debat over de staat van de rechtsstaat

19 januari 2023, debat - De Kamer debatteert met minister Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) over het functioneren van de rechtsstaat.

De Kamer moet het jaarlijks hebben over de staat van de rechtsstaat, besloot de Kamer in 2021. Onze democratische rechtsstaat is sterk, maar we hebben de afgelopen jaren ook gezien dat die niet onkwetsbaar is, betoogt Bruins Slot.

Rechten en plichten

Het bedreigen van journalisten, criminelen die zaken voortzetten vanuit de gevangenis en rellende demonstranten: verworven rechten worden in Nederland soms misbruikt, stelt Ellian (VVD). Hij benadrukt dat bij rechten ook plichten horen. De bescherming van de rechtsstaat is een taak van ons allemaal, zegt Koekkoek (Volt).

Grondrechten zijn een essentieel onderdeel van de rechtsstaat, maar niet genoeg voor een goed functionerende rechtstaat, reageert de minister. Het vraagt ook dat mensen zich houden aan de wet en de grondrechten van anderen respecteren.

Overheid en burgers

Gündoğan stelt dat de overheid, die per definitie groter, sterker en rijker is dan de burger, het zonder voldoende tegenmacht altijd zal winnen, los van wie het recht aan z'n zijde heeft. Bruins Slot antwoordt dat de overheid zich in rechtszaken als een goede overheid moet gedragen en zich ervan bewust moet zijn dat ze veel meer mogelijkheden heeft dan de mensen of organisaties die tegenover haar staan.

Anno 2023 ben je als burger op heel veel plekken "klant" van de overheid, zegt Van der Graaf (ChristenUnie), waarmee je wordt gereduceerd tot consument. De overheid heeft onvoldoende zicht op de burger en zijn werkelijkheid, meent Van Dijk (CDA). Eerdmans (JA21) spreekt van een "toenemend aantal afhakers" doordat politieke beslissingen steeds verder van mensen afstaan en hun ook tegenstaan.

Toeslagenaffaire

Eerder gaf de VNG aan te vrezen dat de compensatie van gedupeerden van de toeslagenaffaire wel tot 2030 kan duren. Een optimistische inschatting, meent Omtzigt. Er worden twaalf dossiers per week behandeld, zegt hij, dus in dit tempo halen we zelfs 2050 niet. De traagheid duidt niet alleen op falen, maar ook op politieke onwil, oordeelt Leijten (SP).

De problemen van de gedupeerden moeten zo snel mogelijk worden opgelost, benadrukt Bruins Slot. Staatssecretaris De Vries (Toeslagen) zet volgens de minister alles op alles om de hersteloperatie te verbeteren en te versnellen.

Overheidsbeleid dupeert mensen met een migratie-achtergrond in te veel situaties om een patroon nog te kunnen ontkennen, stelt Van Baarle (DENK). Welke lessen trekt de minister? Bruins Slot beklemtoont dat er door het toeslagenschandaal de afgelopen periode zaken veranderd zijn. Ze noemt de erkenning door het kabinet dat institutioneel racisme heeft plaatsgevonden. Ook verwijst ze naar het Nationaal Programma tegen Discriminatie en Racisme.

Extremisme

Sneller (D66) vraagt aandacht voor het gevaar van extreemrechts, dat volgens hem de rechtsstaat ondermijnt door het aanwakkeren van wantrouwen en polarisatie. We moeten de voedingsbodem weghalen waardoor mensen zich tegen overheidsinstanties keren, zegt Bushoff (PvdA, mede namens GroenLinks).

Anti-institutioneel extremisme is de afgelopen jaren gegroeid, erkent Bruins Slot. Zowel de AIVD als de politie en maatschappelijke organisaties houden volgens haar zicht op deze ontwikkelingen in de samenleving. Ze wijst ook op de anti-extremismestrategie die in de maak is.

De roep om maatregelen tegen andersdenkenden wordt steeds harder, waardoor de kloof alleen maar groter zal worden, waarschuwt Bosma (PVV). Ephraim (Groep Van Haga) noemt polarisatie een "ernstige dreiging".

Klassenjustitie

Van Meijeren (FVD) spreekt over klassenjustitie en "een staat waarin hooggeplaatsten met de juiste contacten binnen justitie en de rechterlijke macht boven de wet staan en wegkomen met vreselijke verkrachtingen".

De Kamer stemt op 24 januari over de ingediende moties.

Zie ook: