Debat over burgerdoden bij een Nederlands bombardement in Irak

5 november 2019, debat - De Kamer debatteert met minister Bijleveld (Defensie) over de gevolgen van en de openheid over Nederlandse luchtaanvallen in Irak in 2015.

Bij luchtaanvallen van Nederlandse F-16's op de Iraakse stad Hawija zijn op 3 juni 2015 veel slachtoffers gevallen, IS-strijders én burgers. Toenmalig minister Hennis van Defensie verklaarde indertijd dat er geen sprake was van Nederlandse betrokkenheid.

Minister Bijleveld zegt dat zij pas 1 november jongstleden te weten kwam dat haar ambtsvoorganger de Kamer verkeerd had geïnformeerd. Zij biedt haar "oprechte excuses" aan voor die verkeerde informatie.

Gevolgen van de luchtaanvallen

In de bestookte bomfabriek waren meer explosieven aanwezig dan verwacht. Dat is volgens Bijleveld de oorzaak van het grote aantal slachtoffers. Een heftige en verdrietige zaak, meent Bosman (VVD), maar de aanval was terecht, het doel was terecht en de uitvoering was conform de vooraf gestelde eisen.

De strijd tegen IS was en is van levensbelang, zegt Stoffer (SGP). De Roon (PVV) benadrukt dat een grote bommenfabriek van IS is getroffen, waardoor mogelijk vele "laffe terreuraanslagen" zijn voorkomen.

Het is vreselijk dat er 22 onschuldige vrouwen en 26 onschuldige kinderen zijn omgekomen door Nederlandse aanvallen, zegt Öztürk (DENK). Wassenberg (PvdD) zegt dat zijn partij indertijd niet heeft ingestemd met Nederlandse luchtaanvallen, omdat die de humanitaire ellende en de voedingsbodem voor IS zouden kunnen versterken. Hij betreurt het dat die vrees is bewaarheid.

Informatievoorziening

Op 4 november 2019 deelt minister Bijleveld mee dat er burgers zijn omgekomen bij Nederlandse luchtaanvallen. Maar het Pentagon meldde al op 15 juni 2015, twaalf dagen na de aanval, dat er burgerslachtoffers te betreuren waren. Belhaj (D66) somt een aantal momenten op waarop de Kamer onvolledig en verkeerd door de voorganger van de minister is geïnformeerd.

De voorganger van deze minister heeft de Kamer voorgelogen, stelt Diks (GroenLinks), maar de huidige minister heeft al bij haar aantreden de juiste informatie ontvangen. Besefte zij toen dat daarover eerder onjuiste informatie was verstrekt, vraagt Voordewind (ChristenUnie). Waarom gewacht met het informeren van de Kamer, vraagt onafhankelijk Kamerlid Van Kooten.

De Kamer is ondanks herhaaldelijk vragen verkeerd geïnformeerd, constateert Kerstens (PvdA). De minister heeft zich verscholen achter leugens van haar voorganger, zegt Karabulut (SP), en is pas met de waarheid naar buiten gekomen na publicaties van NOS en NRC. Onacceptabel, luidt haar oordeel. Het vertrouwen van de Kamer is geschaad, vindt ook Diks (GroenLinks).

Terughoudendheid met informatie is goed op het moment dat Nederland ergens militair actief is, zegt onafhankelijk Kamerlid Van Haga. Ook Van Helvert (CDA) erkent dat er belangen kunnen zijn om te zwijgen over de gevolgen van een aanval. Maar waarom heeft het na het aflopen van de operatie eind 2018 nog zo lang geduurd?

Operationele veiligheid, personele veiligheid en nationale veiligheid. Daarin lagen volgens minister Bijleveld de redenen waarom zij de Kamer niet eerder kon informeren. De lopende operaties en het personeel in Irak in 2018 mochten niet in gevaar worden gebracht. Vanaf januari 2019 heb ik gewerkt aan meer transparantie, zegt de minister, en daarvoor was onder meer internationaal overleg nodig.

Toekomst

Karabulut (SP) pleit voor openbaarmaking van alle informatie van het OM over de Nederlandse bombardementen. Alleen zo kan de Kamer volgens haar bepalen waar het is misgegaan. Het is niet aan mij om OM-onderzoeken vrij te geven, antwoordt Bijleveld.

Hoe gaat de minister de transparantie in de informatievoorziening voor de toekomst vergroten, vraagt Van Helvert (CDA). Bosman (VVD) plaatst de kanttekening dat die transparantie soms beperkt zal blijven in het belang van de militair en de missie.

Meer transparantie over de inzet van de krijgsmacht is nadrukkelijk mijn doel, zegt Bijleveld. Zij vindt dat belangrijk om draagvlak te behouden voor "dit type ingewikkelde missies" én omdat zij verantwoordelijk is voor en verantwoording moet afleggen over het optreden van de krijgsmacht.

Voordewind (ChristenUnie) vraagt wat Nederland nu kan doen voor de getroffen inwoners van Hawija. We gaan iets voor de gemeenschap doen, antwoordt Bijleveld. De schade komt overigens voor rekening van Irak, want Nederland deed op verzoek van dat land mee aan de operatie. Wij zijn verantwoordelijk maar niet aansprakelijk, aldus de minister.

De motie van wantrouwen ondertekend door GroenLinks, SP, PvdD, DENK, PVV, 50PLUS, FvD en onafhankelijk Kamerlid Van Kooten wordt aansluitend aan het debat verworpen. Naast de ondertekenaars stemt ook de PvdA voor de motie. De Kamer stemt op 12 november over de overige tijdens het debat ingediende moties.

Zie ook:

• Het overzicht van de laatste debatten in het kort
• De geredigeerde woordelijke verslagen van Kamervergaderingen (het stenogram). Deze zijn maximaal vier uur na het uitspreken beschikbaar.
• Kijk debatten terug via Debat Gemist