Debat over achterhouden informatie toeslagenaffaire door kabinet

29 april 2021, debat - Heeft het kabinet het parlement bewust tegengewerkt in de toeslagenaffaire? De Kamer wil dat premier Rutte en vijf andere betrokken bewindspersonen openheid van zaken geven.

Het kabinet zou eerder en meer hebben geweten over de omvang van de toeslagenaffaire dan het met de Kamer deelde. Ook zou het kritische Kamerleden hebben proberen te beïnvloeden. Dat blijkt uit een reconstructie van RTL Nieuws op basis van de geheime verslagen van de ministerraad. Bij hoge uitzondering besloot het kabinet vervolgens om de betreffende notulen uit 2019 openbaar te maken.

Politiek motief?

Als het kabinet eerder had geluisterd naar de Kamer, had sommige getroffen ouders leed bespaard kunnen blijven, concludeert Azarkan (DENK) op basis van de notulen. Volgens Ouwehand (PvdD) is nu aangetoond dat het kabinet problemen bij de Belastingdienst met een politiek motief "in de doofpot stopte".

Uit de notulen blijkt dat de gebeurtenissen rond het toeslagenschandaal geen ongelukjes waren, zegt Simons (BIJ1). Ze geven een beeld van een ministerraad vol incompetente, bange mensen, die vooral bezig waren hun eigen hachje te redden, vindt Wilders (PVV).

Er is in de toeslagenaffaire heel veel fout gegaan, benadrukt premier Rutte. Hij noemt het een "heilige plicht" om dat op te lossen. Maar Rutte spreekt tegen dat er bewust informatie is achtergehouden omdat het politiek beter uit zou komen. Minister Hoekstra (Financiën) wijst erop dat de ministerraadnotulen maar een klein deel weergeven van de discussies over het toeslagendossier tussen bewindspersonen en op zijn ministerie.

Hermans (VVD) noemt het "lelijk en ongepast" hoe er in de ministerraad over enkele kritische Kamerleden is gesproken. Individuele Kamerleden mogen nooit het gevoel krijgen dat zij hun rol niet kunnen vervullen, zegt minister Kaag (Buitenlandse Handel) gevraagd naar een citaat van haar uit de notulen over "kaders" waarbinnen leden van de coalitiefracties zouden moeten debatteren.

Artikel 68

Volgens artikel 68 van de Grondwet moet de regering informatie aan de Kamer geven wanneer die daarom vraagt, tenzij dat in strijd is met het belang van de Staat. Een "volledig feitenrelaas" over de problemen met toeslagen zou de Kamer zijn onthouden na een besluit in de ministerraad.

Artikel 68 mag voor het kabinet niet verworden tot "een muurtje om je achter te verschuilen", zegt Kuik (CDA). De lijn was om documenten bedoeld voor intern beraad niet vrij te geven, geeft premier Rutte toe, om zo ambtenaren te beschermen. Na het kritische rapport van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag besloot het kabinet om die werkwijze aan te passen.

Per 1 juli zullen ambtelijke stukken die aan kabinetsbesluiten ten grondslag liggen actiever openbaar worden gemaakt, licht minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) toe. Maar de Kamer hoeft niet af te wachten waar het kabinet mee komt en kan ook zelf bepalen wat de reikwijdte is van de informatieplicht in het kader van artikel 68, suggereert Dassen (Volt).

Bestuurscultuur

Getuigt de handelwijze van het kabinet van een problematische bestuurscultuur? Pouw (JA21) is "niet geschokt of onthutst" door wat zij in de notulen heeft gelezen, vanwege de "rot in de Haagse politiek". Van Haga (FVD) ziet de Tweede Kamer zelf als schuldige: die is hijgeriger dan ooit, maar tegelijkertijd zwakker en oppervlakkiger, waardoor macht en tegenmacht niet meer bestaan.

Het lijkt wel alsof het kabinet de baas is geworden, terwijl de Kamer dat moet zijn, zegt Van der Plas (BBB). Bij de overheid gaat volgens Segers (ChristenUnie) de beeldvorming te vaak boven dienstbaarheid, met te veel communicatiemedewerkers en te weinig uitvoerders.

Verschillende Kamerleden doen voorstellen om de politieke cultuur te veranderen.

  • Meer oog voor de menselijke maat in beleid, wetgeving en uitvoering (Jetten, D66)
  • Een volksvertegenwoordiging die niet bij elke fout direct "het hoofd van een minister" eist (Klaver, GroenLinks)
  • Een sterkere controletaak en rol als medewetgever voor de Kamer (Van der Staaij, SGP)

Oplossingen

We kunnen nog lang en breed praten over wat er mis is gegaan, zegt Den Haan (50PLUS), maar dat mag een oplossing voor de gedupeerden niet in de weg staan. Staatssecretaris Van Huffelen (Toeslagen) geeft aan dat er heel hard gewerkt wordt om de ouders te compenseren, hoewel niet iedereen die zich heeft gemeld daarvoor in aanmerking komt. Vaak is wat de ouders is overkomen niet makkelijk te herstellen, benadrukt de staatssecretaris.

Waar dreigen burgers nog meer gedupeerd te raken door handelen van de overheid? Marijnissen (SP) en Ploumen (PvdA) willen dat het kabinet daar openhartig over is. Helaas zijn er mogelijk inderdaad andere "hardvochtige aspecten in wet- en regelgeving", bevestigt minister Koolmees (Sociale Zaken). Zijn ministerie brengt momenteel mogelijke problemen in kaart op basis van signalen van grote uitvoeringsorganisaties als het UWV en DUO.

De Kamer stemt aansluitend aan het debat over de ingediende moties.

Zie ook: