Aanvullende maatregelen tegen georganiseerde criminaliteit bij detentie

21 januari 2025, wetsvoorstel - De Kamer debatteert met staatssecretarissen Coenradie (Justitie en Veiligheid) en Struycken (Rechtsbescherming) over een wijziging van de Penitentiaire beginselenwet. De aanpassing moet contact tussen gevangenen en de georganiseerde misdaad tegengaan.

Met het wetsvoorstel past het kabinet een eerder wetsvoorstel uit 2023 aan, dat bepalingen bevat die niet in overeenstemming zijn met de Grondwet, het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het recht van de Europese Unie.

Het aangepaste wetsvoorstel moet ervoor zorgen dat de bepalingen in overeenstemming zijn met hoger recht. Met dit nieuwe wetsvoorstel komen twee eerder aangenomen amendementen te vervallen. Het amendement-Helder gaat over het maken van (geluids)opnamen van gesprekken tussen bijvoorbeeld een advocaat en een gedetineerde in de extra beveiligde inrichting (EBI) of een afdeling intensief toezicht (AIT). Het amendement-Ellian gaat over een beperking van de bezoek- en telefoonrechten van de gedetineerden in de EBI en AIT.

Maatregelen: individueel of groep?

Ondermijnende criminaliteit en crimineel handelen vanuit de gevangenis zijn een groot probleem, zegt Van Nispen (SP). Maatregelen zijn nodig, maar liever per geval dan voor de hele groep gedetineerden, vindt hij, anders wringt het met de grondrechten.

De risico’s zijn per gedetineerde verschillend, vindt ook Sneller (D66). Hij denkt daarom dat een plaatsingsbesluit, waarmee gedetineerden onder verscherpt toezicht geplaatst worden, niet voldoende is om contactbeperking te rechtvaardigen.

Er moet steeds worden afgewogen of maatregelen noodzakelijk zijn, vindt Lahlah (GroenLinks-PvdA). Het aantal AIT'en wordt uitgebreid, wat de groep steeds groter maakt.

Het plaatsingsbesluit wordt niet lichtzinnig genomen, benadrukt Coenradie. De staatssecretaris ziet daarin wel een goede basis voor de maatregelen. Algemene maatregelen zijn volgens haar effectiever omdat zo een waterbedeffect voorkomen wordt. Onder uitzonderlijke omstandigheden kan zij toch maatwerk leveren.

Toezicht met opnames

Hoe dringend het gevaar is, wordt wel duidelijk door recente zaken als die rond advocaat Weski, zegt Eerdmans (JA21). Hij steunde het voorstel om gesprekken tussen advocaten en gedetineerden op te nemen. Dat is in strijd met de vertrouwelijkheid, stelt hij vast, maar uitzonderlijke omstandigheden rechtvaardigen dit toch?

Criminelen zijn niet voor niets in een zwaarbeveiligd deel van de gevangenis beland, vindt Wijen (BBB). BBB was voor het opnemen van de gesprekken door de advocaat zelf. Die zou dan alleen beluisterd worden als er sprake is van een verdenking. Vindt het kabinet dit nog steeds een inperking van de grondrechten?

Van Dijk (PVV) vond de eerder voorgestelde oplossingen ook rechtsstatelijk in orde. Hij vindt het kabinet te terughoudend. Het moet de maatregel gewoon invoeren zolang het Europees Hof nog helemaal geen uitspraak gedaan heeft over de juridische houdbaarheid.

Visueel toezicht draagt bij aan het voorkomen van verhullende communicatie, meent Coenradie. Dit zorgt er voor dat we beter kunnen optreden tegen het onder druk zetten van rechtsbijstandverleners, zegt zij. Daarom heeft zij in het voorstel voor deze maatregel gekozen.

Struycken wijst erop dat het afluisteren van een gesprek onder zeer strikte voorwaarden al mogelijk is binnen het geldende recht. Daarbuiten ziet hij geen wettelijke ruimte.

Maximaal twee cliënten

Ter bescherming van de samenleving en de advocaat zelf wil Ellian (VVD) de regel introduceren dat een advocaat maar twee cliënten onder verscherpt toezicht mag bijstaan. Anders lopen we het risico dat de advocaat onder druk gezet wordt en er berichtenuitwisseling plaatsvindt, vreest hij.

Koops (NSC) vindt een maximum aan het aantal cliënten in deze categorie gedetineerden een begrijpelijke wens. Maar hij vraagt zich af of dit voorstel wel thuishoort in deze wet. Het is sowieso in strijd met gedragsregels voor advocaten, benadrukt hij.

Coenradie denkt dat de beperking van het maximumaantal een belangrijke bijdrage kan leveren aan het terugdringen van de communicatiemogelijkheden van gedetineerden. Zij waarschuwt ervoor dat de maatregel zijn effectiviteit verliest wanneer deze niet algemeen geldt.

Het gaat natuurlijk ook om de bescherming van de advocaat, onderstreept Struycken. Het is volgens hem de vraag of de gedragsregels voldoende in acht worden genomen wanneer een advocaat meerdere leden van een criminele organisatie bijstaat. Hij wil voorkomen dat advocaten onbedoeld in die fuik zwemmen.

De Kamer stemt op dinsdag 28 januari over de tijdens het debat ingediende moties.

Zie ook:

• Het overzicht van de laatste debatten in het kort
• De geredigeerde woordelijke verslagen van Kamervergaderingen (het stenogram). Deze zijn maximaal vier uur na het uitspreken beschikbaar.
• Kijk debatten terug via Debat Direct