Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Boswijk en Krul over de onrust na het dodelijke steekincident op 2 januari in Den Dolder

Antwoord van Staatssecretaris Coenradie (Justitie en Veiligheid) en van Staatssecretaris
Karremans (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 18 maart 2025). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2024–2025, nr. 1334.

Vraag 1 en 11

Bent u bekend met de toezegging die de Minister voor Rechtsbescherming in het najaar
van 2017 tijdens een bijeenkomst ten overstaan van meer dan 200 Den Doldenaren heeft
gezegd, namelijk dat de kliniek Fivoor voor 2025 zal vertrekken vanaf de huidige locatie,
zoals de burgemeester van Zeist ook heeft aangegeven?1

Kunt u de toezegging van de Minister voor Rechtsbescherming gestand doen en toezeggen
dat Fivoor in Den Dolder op 01-01-2027 de activiteiten op deze locatie beëindigt?

Antwoord 1 en 11

We begrijpen de zorgen van de Den Doldenaren heel goed en we begrijpen ook dat zij
uitzien naar een spoedige verhuizing van de klinieken van Fivoor. Dat hebben we ook
ervaren tijdens de gesprekken die we hebben gehad op 6 maart tijdens een gezamenlijk
werkbezoek aan Den Dolder. We hechten daarom waarde aan heldere communicatie over
onze mogelijkheden en bevoegdheden in deze kwestie. Naar aanleiding van de toen verschenen
rapporten van de Onderzoeksraad voor Veiligheid en van de Inspectie voor Justitie
en Veiligheid over Michael P. is de toenmalige Minister voor Rechtsbescherming op
18 april 2019 op bezoek geweest in Den Dolder om te spreken met de inwoners. Door
Altrecht, de eigenaar van het terrein waar de klinieken op staan, is toen de intentie
uitgesproken dat de verhuizing in 2025 wordt gerealiseerd mits aan randvoorwaarden
is voldaan. Deze datum is daarop tijdens de bijeenkomst als uitgangspunt gehanteerd
en herhaald door de Minister. Er is door de Minister voor Rechtsbescherming geen formele
toezegging gedaan over de vertrekdatum voor de klinieken voor de klinieken van Fivoor
uit Den Dolder. Wij, als Staatssecretaris Justitie en Veiligheid en Staatssecretaris
Jeugd, Preventie en Sport, en ook de toenmalige Minister voor Rechtsbescherming, hebben
namelijk geen bevoegdheid om een dergelijke toezegging te doen. Zo schreef de Minister
voor Rechtsbescherming op 29 mei 2019 in een brief richting de Belangenvereniging
Den Dolder het volgende:

«In de brief van 3 april 2019 vraagt u aan te sturen op vervroegd vertrek van FPA
Utrecht uit Den Dolder. In de brief van 13 mei 2019 verzoekt u om een duidelijk en
snel tijdspad richting het voorgenomen vertrek van de FPA uit Den Dolder.

Deze punten zijn ook bij de bijeenkomst op 18 april 2019 aan de orde gekomen. Zoals
ook daar is aangegeven, koopt de Dienst Justitiële Inrichtingen plaatsen in bij zorgaanbieders
in Nederland om uitvoering te geven aan de door de strafrechter opgelegde forensische
zorg. Het is niet aan de Minister om de kliniek te sluiten of aan te sturen op een
tijdspad richting het voorgenomen vertrek.»

Op dit moment wordt er gesproken over de datum van 1 januari 2027. Het moet nog blijken
of deze datum realistisch is. Fivoor heeft aangegeven dat ook wanneer er nu een locatie
gevonden wordt, het vier tot vijf jaar zal kosten om een verhuizing te realiseren.
Aanvullend willen wij erop wijzen dat Fivoor een particuliere zorgaanbieder is die
zorg biedt aan forensische én reguliere cliënten. Waar het reguliere zorg betreft,
kopen de zorgkantoren en zorgverzekeraars de zorg in. Vanuit onze positie en bevoegdheden,
hebben wij beiden geen zeggenschap over de verhuizing van Fivoor. Dit neemt niet weg
dat we de zorgen van de inwoners van Den Dolder snappen. Wij willen alles doen wat
redelijkerwijs in onze macht ligt om in samenspraak met het lokaal bestuur en de zorginstelling
de verhuizing toch mogelijk te maken. Zoals de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid
reeds heeft toegezegd, willen we onderzoeken of en hoe Rijksvastgoed kan worden ingezet
hiervoor. Daarnaast is de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid in gesprek met
gemeente Zeist over de vraag hoe het veiligheidsgevoel van de Den Doldenaren kan worden
vergroot.

Vraag 2 en 4

Hoeveel (gedwongen) opnameplekken zijn er bij Fivoor in Den Dolder?

Hoeveel patiënten zitten bij Fivoor met en zonder veroordeling, en hoeveel zitten
er «vrijwillig» om een veroordeling te voorkomen?

Antwoord 2 en 4

Er zijn in drie klinieken van Fivoor in Den Dolder, te weten FPA Utrecht, Wier gesloten
en Wier+, cumulatief 144 klinische plaatsen. In genoemde klinieken worden patiënten
behandeld die forensische of hoog specialistische zorg nodig hebben en een beveiligingsniveau
(niveau 1 en 2). Hier verblijven patiënten die zijn veroordeeld in een civielrechtelijk
kader. De Wet verplichte ggz maakt gedwongen zorg en opname in een kliniek mogelijk
voor patiënten als zij, door hun stoornis ernstig nadeel vormen voor henzelf of voor
anderen. De verhouding in aantallen van deze verschillende titels fluctueert, er is
geen vast aantal plekken voor strafrechtelijke titels en andersom. Over het algemeen
kan gesteld worden dat twee derde van de populatie op strafrechtelijke titel in de
klinieken verblijft en een derde op een civiele titel.

Vraag 3

Hebben er in de afgelopen zeven jaar meer incidenten plaatsgevonden bij Fivoor in
Den Dolder? Zo ja, kunt u hier een overzicht van geven?

Antwoord 3

Fivoor houdt sinds 2018 het aantal meldingen bij die hebben plaatsgevonden in of rondom
Den Dolder.2 Dit zijn meldingen van bijvoorbeeld ervaren overlast of onbegrepen gedrag. Deze meldingen
hebben niet alleen betrekking op patiënten van Fivoor, maar ook van Altrecht, Reinaerde
of personen die geen relatie hebben tot deze zorgaanbieders. Zo was in 2024 in 11
van de 26 gevallen een patiënt van Fivoor betrokken. Deze meldingen kunnen gedaan
worden door eenieder, vaak door inwoners van Den Dolder of winkeliers. Het aantal
meldingen is afgelopen jaren sterk afgenomen. Onderstaand een overzicht van het aantal
meldingen van de afgelopen jaren:

Jaar

Meldingen

2024

26

2023

34

2022

37

2021

36

2020

75

2019

67

2018

127

Leden van de klankbordgroep in Den Dolder laten weten soms meldingsmoe te worden,
waardoor deze cijfers voor hen geen representatieve afspiegeling van de door hen ervaren
overlast zijn.

Vraag 5

Zijn er patiënten met een tbs-veroordeling in de afgelopen zeven jaar geplaatst bij
Fivoor in Den Dolder?

Antwoord 5

Ja, er zijn beperkt patiënten met een tbs-veroordeling in de afgelopen zeven jaar
geplaatst bij Fivoor in Den Dolder, het gaat in het algemeen om minder dan 5% van
de plaatsingen. Zij kunnen hier geplaatst worden, naast alle andere forensische en
civiele titels, in twee gevallen:

– Een patiënt met een tbs-maatregel met dwangverpleging, op transmuraal verlof. Deze
patiënt is begonnen in een tbs-kliniek op het hoogste beveiligingsniveau en heeft
in deze setting behandeling en (begeleide en onbegeleide) verloven goed doorlopen.
Daarom kan, na grondige en onafhankelijke toetsing, de behandeling worden voortgezet
binnen een kliniek met lager beveiligingsniveau, zoals bij de klinieken van Fivoor
in Den Dolder. De tbs-kliniek blijft eindverantwoordelijk.

– Een patiënt met tbs met voorwaarden. Dit is een lichtere vorm van tbs dan tbs met
dwangverpleging. Als het gevaar van herhaling niet zo ernstig is en geen dwangverpleging
nodig is, kan de rechter tbs met voorwaarden opleggen. De tbs-gestelde gaat dan niet
gedwongen naar een tbs-kliniek. Hij moet zich wel houden aan een aantal strenge voorwaarden.
Een voorbeeld van een voorwaarde is een opname in een kliniek. Een ander voorbeeld
is het verplicht nemen van bepaalde medicijnen. De reclassering houdt toezicht

Vraag 6

Welke criteria worden gehanteerd om te bepalen of een patiënt (dan wel onder begeleiding)
op verlof mag bij Fivoor in Den Dolder?

Antwoord 6

In zijn algemeenheid is een behandeling erop gericht de patiënt veilig en succesvol
te laten terugkeren in de maatschappij. Verlof is daarom een belangrijk onderdeel
van de behandeling. Het verlof – vaak ook vrijheden genoemd – wordt stapsgewijs opgebouwd.
Er wordt altijd begonnen met korte begeleide verloven en pas als dit goed gaat mag
iemand naar een volgende fase. Zo is bij plaatsing op beveiligingsniveau 2 verlof
nodig, onder andere omdat niet het gehele aanbod aan behandel- en therapiefaciliteiten
van de instelling binnen de gesloten setting wordt aangeboden. Het kan noodzakelijk
zijn om, al dan niet onder begeleiding, activiteiten buiten de gesloten setting plaats
te laten vinden. De overgang van de ene fase naar de volgende wordt met input van
het multidisciplinaire team genomen: in overleg, dus met verschillende zorgprofessionals
die de patiënt kennen. Er wordt gekeken naar de risico’s van de patiënt in de betreffende
verloffase, op basis van het dossier en de observaties tijdens de behandeling. De
mogelijkheid om met verlof te gaan kan te allen tijde ook weer worden ingetrokken
als daar aanleiding voor is, bijvoorbeeld als het minder goed gaat met de patiënt,
hij/zij afwijkend gedrag laat zien of zich niet aan de afspraken houdt. In het geval
van een tbs-maatregel speelt het onafhankelijke Adviescollege Verloftoetsing een centrale
rol. De verlofcriteria zijn neergelegd in de Verlofregeling tbs.3 Zoals eerder gezegd, is dit op weinig patiënten van Fivoor van toepassing aangezien
er weinig tbs-gestelden verblijven.

Vraag 7

Is er na 2017 contact gebleven tussen Fivoor, de gemeente Zeist en het ministerie
ten aanzien van de leefbaarheid in Den Dolder, en zo ja, wat hield dat contact in?

Antwoord 7

Ja, er is na 2017 contact gebleven tussen Fivoor en de gemeente ten aanzien van de
leefbaarheid in Den Dolder. Na de verschrikkelijke gebeurtenis in 2017 heeft Fivoor
een omgevingsmanager aangesteld om actief contact met omwonenden en organisaties in
de buurt te onderhouden over de leefbaarheid en veiligheid in Den Dolder.

Sinds 2022 is het omgevingsmanagement belegd bij verschillende medewerkers van Fivoor,
die samen een team vormen. Het omgevingsmanagementteam bestaat uit buurtcoaches, beveiligers,
twee directeuren, twee teammanagers en een communicatieadviseur. Op deze manier is
Fivoor 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar voor de buurt en kan Fivoor continuïteit
in aandacht en betrokkenheid garanderen. Er is een website opgericht waar omwonenden
terecht kunnen voor informatie over het omgevingsmanagement.4

Daarnaast bestaan er verschillende overleggen, zoals de bijeenkomsten van de Klankbordgroep,
het «Veiligheidsoverleg», «Beelden Delen» en het «Veldtafeloverleg», waar inwoners
van Den Dolder, belangenverenigingen, de gemeente, Fivoor en politie in verschillende
samenstellingen bijeenkomen. Tijdens deze overleggen worden onder meer de meldingen
besproken die bij de verschillende samenwerkingspartners binnenkomen en wat er nodig
is om de leefbaarheid en veiligheid verder te verbeteren of vergroten.

Vraag 8 en 10

Welke mogelijkheden ziet u en welke inzet doet u om de activiteiten van Fivoor in
Den Dolder voor 01-01-2027 te verplaatsen dan wel te beëindigen?

Wat gaat u doen om de inwoners van Den Dolder het veiligheidsgevoel terug te geven?

Antwoord 8 en 10

Hoewel wij niet verantwoordelijk zijn voor de bedrijfsvoering of voor de verhuizing
van Fivoor, vinden wij het belangrijk dat kwalitatief hoogwaardige zorg in een veilige
omgeving voor iedereen beschikbaar blijft. Zeker in het licht van de huidige capaciteitsdruk.
Daarom vinden wij het belangrijk dat de betrokken partijen met elkaar in gesprek blijven
om tot een duurzame oplossing te komen. Op 5 maart jl. heeft de gemeente Zeist het
onafhankelijk onderzoek naar de inspanningen van Fivoor en Altrecht openbaar gemaakt.

In dit verband heeft de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid op 5 februari
jl. overleg gehad met zowel de burgemeester en de betrokken wethouder van de gemeente
Zeist als de commissaris van de Koning van de provincie Utrecht.

Hierbij is onder meer besproken of en hoe Rijksvastgoed kan worden ingezet voor de
verhuizing van Fivoor. Zoals hiervoor in vraag 1 aangegeven willen wij ons krachtig
inzetten. De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid heeft, zoals eerder gemeld,
toegezegd of en hoe Rijksvastgoed kan worden ingezet hiervoor.

Daarmee willen we niet de verwachting wekken dat dit de enige of meest passende oplossing
is voor het probleem. Zoals uit het onderzoek van de Rebel Group is gebleken, hebben
Fivoor en Altrecht veel inspanning gepleegd in hun zoektocht naar een nieuwe locatie.
Zo zijn 35 locaties onderzocht. De dominante reden waarom locaties afvallen, is omdat
gemeenten niet meewerken aan het vestigen van Fivoor. Dit betekent dat we lokaal en
regionaal bestuur hard nodig hebben bij het vinden van een nieuwe locatie om een oplossing
te vinden voor dit gezamenlijke probleem.

Op 6 maart jl. zijn we op uitnodiging van gemeente Zeist op bezoek geweest in Den
Dolder. Daar hebben we eerst de kliniek van Fivoor bezocht. We hebben veel respect
voor alle mensen die zich dagelijks inspannen voor deze kwetsbare doelgroep. Daarna
hebben we inwoners uit Den Dolder gesproken. De zorgen en gevoelens van onveiligheid
van omwonenden hebben wij gehoord en nemen wij serieus.

Vraag 9

Heeft u de mogelijkheid en bevoegdheid om Fivoor te dwingen tot een opnamestop voor
de kliniek in Den Dolder? Zo ja, gaat u hier gebruik van maken?

Antwoord 9

Een opnamestop is een vergaande maatregel. Het is in de eerste plaats aan de Inspectie
Justitie en Veiligheid en/of de Inspectie Gezondheidzorg en Jeugd om in te grijpen
als de kwaliteit van de zorg van een zorgaanbieder ondermaats is of de (veiligheids)risico’s
te groot zijn. Naar aanleiding van het vreselijke steekincident van 2 januari jl.
doet de Inspectie Gezondheidzorg en Jeugd onderzoek. We vinden een onafhankelijk oordeel
van de inspectie zeer belangrijk. In afwachting van dit onderzoek doen we geen uitspraken
over het al dan niet inzetten van onze bevoegdheden. Het uitblijven van een nieuwe
locatie voor Fivoor is geen reden om deze in te zetten. Het incidententoezicht en
het risicotoezicht van de inspecties hebben tot op heden geen aanleiding gegeven om
maatregelen te treffen. We onderstrepen dat een opnamestop vergaande gevolgen heeft
voor de beschikbaarheid van cruciale verplichte zorg in de regio Utrecht en in meer
algemene zin in ons land. Dat de verplichte zorg (zowel in een forensisch als in een
civiel kader) kampt met ernstige capaciteitstekorten en dat daarom plekken schaars
zijn, is meermalen met uw Kamer gewisseld.