Home
Kamerstukken

Verslag van een schriftelijk overleg : Verslag van een schriftelijk overleg over Aangescherpte conceptkerndoelen Nederlands, rekenen-wiskunde en eerste conceptexamenprogramma’s (Kamerstuk 31289-593)

31 289 Voortgezet Onderwijs

Nr. 595 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 3 december 2024

De vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft een aantal vragen en
opmerkingen voorgelegd aan de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
over de brief van 11 oktober 2024 over Aangescherpte conceptkerndoelen Nederlands,
rekenen-wiskunde en eerste conceptexamenprogramma’s (Kamerstuk 31 289, nr. 593).

De vragen en opmerkingen zijn op 6 november 2024 aan de Staatssecretaris van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschap voorgelegd. Bij brief van 25 november 2024 zijn de vragen beantwoord.

De voorzitter van de commissie, Bromet

Adjunct-griffier van de commissie, Arends

Inhoud

blz.

Vragen en opmerkingen uit de fracties

•

Inbreng van de leden van de PVV-fractie

•

Inbreng van de leden van de GroenLinks-PvdA-fractie

•

Inbreng van de leden van de VVD-fractie

•

Inbreng van de leden van de NSC-fractie

•

Inbreng van de leden van de D66-fractie

Reactie van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

I Vragen en opmerkingen uit de fracties

Inbreng van de leden van de PVV-fractie

De leden van de PVV-fractie verzoeken de Staatssecretaris om een toelichting op de
verdeling van studielasturen, specifiek binnen de kernprofielvakken. Zoals bekend,
hebben de kernprofielvakken in de huidige situatie een groter aantal studielasturen
dan overige profielvakken en is dit vastgelegd in de wet. Hoewel de ontwerpruimte
formeel een andere status heeft dan studielasturen, lijkt het aannemelijk dat de verdeling
van studielasturen in de praktijk de verdeling van de ontwerpruimte zal volgen. Kan
de Staatssecretaris dit bevestigen?

Daarnaast is het de leden van de PVV-fractie opgevallen dat de ontwerpruimte voor
kernprofielvakken in vergelijking met de huidige situatie een afname vertoont: voor
havo met 2,5 procentpunt en voor vwo met 1,0 procentpunt. Daartegenover staat dat
de ontwerpruimte voor maatschappijleer toeneemt, met 3,25 procentpunt voor havo en
2,5 procentpunt voor vwo. Deze leden ontvangen graag een toelichting op de achtergrond
en de gewenste effecten van deze verschuivingen.

Wanneer burgerschapsvaardigheden (deels) binnen een door leerlingen gekozen profielvak
worden aangeboden, lijkt het aannemelijk dat leerlingen gemotiveerder zijn om de betreffende
vaardigheden te leren. Bovendien leren zij deze vaardigheden dan toe te passen in
een voor hen relevante context, namelijk in de richting waarin zij waarschijnlijk
een vervolgopleiding zullen kiezen en later werkzaam zullen zijn. Kan de Staatssecretaris
bevestigen dat deze benadering een positief effect kan hebben op de motivatie en de
relevantie voor scholieren?

In het verlengde daarvan stellen de leden van de PVV-fractie de vraag of het mogelijk
is om een deel van de ontwerpruimte voor maatschappijleer aan te passen. Voor het
vwo zou de ontwerpruimte voor maatschappijleer bijvoorbeeld met slechts 1,5 procentpunt
kunnen toenemen ten opzichte van de huidige situatie, in plaats van de voorgestelde
2,5 procentpunt, waardoor de resterende 1,0 procentpunt behouden blijft voor de kernprofielvakken.
Voor het havo zou deze verhoging beperkt kunnen blijven tot 0,75 procentpunt, met
de resterende 2,5 procentpunt eveneens toegewezen aan de kernprofielvakken. Hiermee
blijven de kernprofielvakken op het huidige niveau. Kan de Staatssecretaris deze mogelijkheid
overwegen?

De leden van de PVV-fractie vragen tevens om opheldering over de opdracht die het
ministerie aan de vakvernieuwingscommissies heeft verstrekt. Begrijpen deze leden
het goed dat deze commissies gevraagd is om twee versies van de conceptexamenprogramma’s
op te stellen: één versie die qua omvang binnen de nieuwe ontwerpruimte past en een
tweede versie die binnen de huidige (grotere) omvang blijft? Dit zou namelijk duidelijk
maken welke delen van de vakinhoud moeten verdwijnen, als de nieuwe ontwerpruimte
rechtstreeks vertaald wordt naar studielasturen.

Uit onderzoek blijkt dat vaardigheden effectiever onderwezen kunnen worden binnen
de context van vakinhoud. De leden van de PVV-fractie vragen de Staatssecretaris om
te bevestigen dat dit principe meegenomen wordt in de toewijzing van de eindtermen
voor burgerschap. Dit kan namelijk betekenen dat bepaalde burgerschapsvaardigheden
ondergebracht kunnen worden binnen (kern)profielvakken, zodat leerlingen deze vaardigheden
leren binnen de vakinhoud van het profiel dat zij zelf hebben gekozen. Hiermee zou
gewaarborgd worden dat alle leerlingen voldoen aan de burgerschapseindtermen, terwijl
deze vaardigheden op een voor hen relevante manier worden onderwezen.

De leden van de PVV-fractie danken de Staatssecretaris bij voorbaat voor de verduidelijking
op deze punten.

Inbreng van de leden van de GroenLinks-PvdA-fractie

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie hebben met gemengde gevoelens kennisgenomen
van de onderhavige brief. Enerzijds zien deze leden met instemming dat de conceptkerndoelen
voor Nederlands en rekenen-wiskunde zijn aangescherpt, maar anderzijds zijn zij ongelukkig
met de keuze van de Staatssecretaris om de nu opgeleverde kerndoelen opnieuw te redigeren
met een jaar vertraging als gevolg, zodat de nieuwe kerndoelen voor taal en rekenen
pas vanaf 1 augustus 2027 wettelijk kunnen worden vastgesteld. Het argument dat de
leerstof van de conceptkerndoelen overladen zou zijn, overtuigt de leden van de GroenLinks-PvdA-fractie
niet. Voor deze leden hangt overladenheid in de leerstof niet zomaar af van een optelling
van het aantal kerndoelen, maar vooral van de manier waarop men deze gestalte geeft.
Deelt de Staatssecretaris deze visie?

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie hechten aan onderwijs dat bijdraagt aan kansengelijkheid
en dat zó fungeert als een emancipatiemotor: dat onderwijs het mogelijk maakt dat
kinderen het verder schoppen dan hun ouders. Tegelijkertijd zien deze leden met lede
ogen dat ons onderwijs lang niet altijd meer zo werkt. Zij waarderen het concept van
kerndoelen, omdat deze helder maken waartoe ons onderwijs de leerlingen moet kwalificeren,
maar het doel kwalificatie valt niet te isoleren van de doelen persoonsvorming en
socialisatie. Persoonsvorming en socialisatie vormen in de samenleving van een school
tevens een voorwaarde voor de kwalificatie. Dit is ook de strekking van het proefschrift1 dat onlangs werd verdedigd aan de Vrije Universiteit: kinderen uit gezinnen met een
lage sociaaleconomische status hebben het moeilijker dan hun klasgenoten. Zij hebben
vaker moeite met relaties met leeftijdsgenoten en hebben vaker te maken met pestgedrag.
Je kunt niet leren als de basis er niet is. Kinderen moeten zich dus op sociaal-emotioneel
gebied ontwikkelen, goed met vrienden kunnen omgaan, zich fijn voelen in de nabijheid
van hun klasgenoten. Dit vormen basisbeginselen waarop ze verder kunnen bouwen. Een
krampachtige focus op basisvaardigheden die leidt tot verwaarlozing van persoonsvorming
en socialisatie, vergroot dus juist de kansenongelijkheid. Deelt de Staatssecretaris
deze analyse? Hoe beziet de Staatssecretaris in dit licht haar beslissing om de bestaande
kerndoelen, die hebben geleid tot arme en saaie lesmethoden van trucjes en ezelsbruggetjes
nog een jaar langer te handhaven?

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie constateren met de Nederlandse Vereniging
van Wiskundeleraren dat nieuwe kerndoelen voor rekenen-wiskunde een heldere focus
bieden en goed aansluiten bij de onderwijsbehoeften van deze tijd. Zij vrezen echter
dat nu het adagium «minder kerndoelen» voortkomt uit onbekendheid met de term «kerndoel».
Beseft de Staatssecretaris dat kerndoelen een globale beschrijving geven van belangrijke
onderwijsinhouden en dit echt iets anders is dan het Kerndoel van het onderwijs?

Scholen hebben terecht in de uitvoering van de kerndoelen veel vrijheid, maar daarin
schuilt ook het gevaar dat ze de leerlingen overvragen. Is de Staatssecretaris voornemens
om straks te monitoren hoe de vernieuwde kerndoelen bijdragen aan vermindering van
de werkdruk voor leerlingen?

Voor het voortgezet onderwijs maken de kerndoelen geen expliciet onderscheid tussen
praktijkonderwijs, vmbo, havo en vwo. Bij leraren leidt dit tot onzekerheid, omdat
zij behoefte hebben aan duidelijkheid over de doelen die specifiek voor hun leerlingen
gelden. Is de Staatssecretaris bereid om de differentiatie in niveau helder vast te
leggen? Of wil zij dit overlaten aan de educatieve uitgevers? Dit laatste zou niet de voorkeur hebben van deze, want zij zien liever dat scholen de regie kunnen behouden
over het eigen onderwijsaanbod.

De onderwijswetgeving hanteert zowel kerndoelen als referentieniveaus. De leden van
de GroenLinks-PvdA-fractie zien dit als een bron van onduidelijkheid en administratieve
complexiteit. Zou de Staatssecretaris het niet voor scholen en leraren eenvoudiger
kunnen maken als er één duidelijke set zou komen zonder dubbelingen of tegenstrijdigheden?

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie signaleren ook dat de Internationale Vereniging
voor Neerlandistiek (hierna: IVN) dringend aanbeveelt om de nieuwe conceptkerndoelen
voor Nederlands ongewijzigd over te nemen en dat het uitstel de verbetering van het
leesonderwijs nodeloos vertraagt. Neerlandici maken een vergelijking tussen de beoordeling
van onderwijs op de opsomming van kerndoelen met de keuring van soep op basis van
de ingrediëntenlijst, zònder het recept te hebben gelezen, laat staan het gerecht
te proeven. Deze leden wijzen erop dat het niet gaat om een lijst losstaande doelen,
maar om de blend die deze samen vormen en zien het als de kracht van de nieuwe kerndoelen
dat communicatie, taal en literatuur in het onderwijs met elkaar worden verbonden,
zodat de inhoud er weer toe doet. Zij verkiezen een geïntegreerde aanpak: onderzoek
heeft immers uitgewezen dat je vaardigheden beter kunt onderwijzen als je ze combineert
met nadenken, het verwerven van diepere inzichten en zinvolle toepassingen. Dit betekent
dat leerlingen telkens meerdere kerndoelen tegelijk aanpakken. Hoe reflecteert de
Staatssecretaris op deze vergelijking met de soepkeuring en de overwegingen die door
neerlandici hierbij naar voren worden gebracht?

Schrappen van kerndoelen zal volgens de IVN de verbetering van de taalvaardigheid
van leerlingen bedreigen, hun kansenongelijkheid vergroten en hun motivatie voor lezen
verder doen afnemen. De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie geloven ook niet dat
de gedachte van de Staatssecretaris dat scholen ook al eerder aan de slag mogen met
de nieuwe kerndoelen enig soelaas biedt, want zolang er nog wordt geschrapt in de
kerndoelen zullen educatieve uitgevers minder haast maken met het publiceren van nieuwe
schoolboeken en wordt het voor leraren moeilijk om met de nieuwe kerndoelen aan de
slag te gaan. Hoe weegt de Staatssecretaris deze nadelen?

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie merken op dat de concepteindtermen voor havo
en vwo zijn gebonden aan een ontwerpruimte per vak. Pas in 2026 wil de Staatssecretaris
met een studielasturentabel komen. Deze leden zouden het wenselijk vinden dat dit
eerder gebeurt, want pas dan kunnen scholen een goede vergelijking maken tussen de
oude en de nieuwe situatie per vak. Is de Staatssecretaris daartoe bereid?

De leden van de GroenLinks-PvdA- fractie constateren dat SLO2 de eerste conceptexamenprogramma’s heeft opgeleverd voor de bovenbouw van het voortgezet
onderwijs, voor de schoolvakken Nederlands, wiskunde havo-vwo, moderne vreemde talen,
maatschappijleer, klassieke talen en Fries, maar dat de conceptexamenprogramma’s voor
de natuurwetenschappelijke vakken pas begin 2025 worden verwacht. Nu worden de conceptexamenprogramma’s
sterk bepaald door de omvang (ontwerpruimte) die vakken hebben toegewezen gekregen.
Daarom hebben deze leden een aantal vragen over de ontwerpruimte die is toegewezen
aan profielvakken en aan de vaardigheden burgerschap en digitale geletterdheid. Klopt
het beeld dat ervan uitgegaan kan worden dat de verdeling van de studielasturen in
principe conform zal zijn aan de verdeling van de ontwerpruimte, ook al is ontwerpruimte
formeel iets anders dan de studielasturen? Klopt het beeld dat de manier waarop ruimte
voor vaardigheden burgerschap en digitale geletterdheid is toegewezen aan de vakken
als volgt is verlopen: een eerste oormerking van de ontwerpruimte voor burgerschap
en digitale geletterdheid die plaatsvond in 2021 in het SLO Basismodel, waarna het
advies van de Wetenschappelijke Curriculumcommissie volgde om deze inhouden te integreren
in bestaande relevante vakken3, maar vervolgens een besluit van SLO en OCW viel in het SLO Kader4 – zonder raadpleging van politiek of onderwijsveld – om deze ontwerpruimte grotendeels
toe te wijzen aan maatschappijleer, Nederlands en wiskunde? Klopt het beeld dat de
ontwerpruimte voor de kernprofielvakken nu is afgenomen ten opzichte van de huidige
situatie met 2,5 procentpunt op havo en 1,0 procentpunt op vwo maar dat de ontwerpruimte
voor maatschappijleer is toegenomen ten opzichte van de huidige situatie met 3.25 procentpunt
op havo en 2.5 procentpunt op vwo? De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie merken
op dat artikel 2.21 van de Wet op het Voortgezet Onderwijs bepaalt dat de verdeling
van de studielasturen bij algemene maatregel van bestuur moet worden vastgelegd en
dat uit de algemene maatregel van bestuur die nu van kracht is, volgt dat de kernprofielvakken
bewust een groter aantal studielasturen hebben dan de overige profielvakken. Hoe verhoudt
de ontwerpruimteverdeling over de verschillende vakken, zoals die de Staatssecretaris
voor ogen staat, zich tot wat dit in de wet is vastgelegd?

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie menen dat het succes van de curriculumvernieuwing
sterk afhankelijk is van de mate waarin onderwijzend personeel in staat wordt gesteld
om zich tijdig de leerstof en de bijpassende didactiek eigen te maken. Deelt de Staatssecretaris
deze mening? De Nederlandse Vereniging voor de Ontwikkeling van Reken-WiskundeOnderwijs
(NVORWO) noemt het van groot belang dat vakdidactisch onderzoek plaatsvindt naar rekenen-wiskunde
in Nederland, waarbij wetenschap en praktijk elkaar ontmoeten en samen optrekken.
Hoe beoordeelt de Staatssecretaris de onderzoeksagenda die de NVORWO heeft laten opstellen5, waarin een mogelijke inrichting van het reken-wiskundeonderwijs in de basisschool
die past bij door de overheid gestelde doelen voor rekenen-wiskunde een belangrijk
onderzoeksthema vormt? Hoe gaat de Staatssecretaris hiermee aan de slag?

Inbreng van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie danken de Staatssecretaris voor het toesturen van de brief
omtrent de aangescherpte conceptkerndoelen Nederlands, rekenen-wiskunde en eerste
conceptexamenprogramma’s en hebben daar de volgende vragen over.

De leden van de VVD-fractie lezen dat de definitie van een kerndoel in de praktijk
per leergebied zal verschillen en dat het bij mens & maatschappij erg vaag kan zijn.
De leden vragen wat de gevolgen hiervan in de praktijk kunnen zijn.

De leden van de VVD-fractie vragen eveneens, nu de kerndoelen worden herzien, of ook
de referentiekaders worden aangepast.

De leden van de VVD-fractie lezen dat scholen zelf al aan de gang kunnen met de herziene
kerndoelen. Deze leden vragen hoe zich dat uit in de praktijk aangezien veel scholen
met lesmethodes werken.

Tot slot lezen de leden van de VVD-fractie dat de conceptdoelen volgens leraren en
schoolleiders leiden tot meer focus. Deze leden vragen met welke afvaardiging van
leraren en schoolleiders is gesproken en hoe dit was georganiseerd.

Inbreng van de leden van de NSC-fractie

De leden van de NSC-fractie hebben kennisgenomen van de aangescherpte conceptkerndoelen
Nederlands, rekenen-wiskunde en eerste conceptexamenprogramma’s. Deze leden hebben
hierover de volgende vragen.

De leden van de NSC-fractie vinden het belangrijk dat de nadruk wordt gelegd op het
tegengaan van overladenheid van het curriculum en concretisering van de kerndoelen.
Lezen, schrijven en rekenen staan hierbij centraal, zoals in de brief beschreven staat.
Kan de Staatssecretaris aangeven hoe dit zich verhoudt tot de kerndoelen voor burgerschap
en digitale geletterdheid? Is de Staatssecretaris nog steeds van mening dat deze genoemde
leergebieden onder de basisvaardigheden vallen? Kan de Staatssecretaris toelichten
wat het betekent voor verdere uitwerking, tempo en uitvoering als burgerschap en digitale
geletterdheid al dan niet worden gezien als basisvaardigheden?

Inbreng van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben met grote teleurstelling kennisgenomen van het
uitstel van de curriculumherziening door het kabinet. vinden het absoluut onverantwoord
om, terwijl de onderwijssector na een tien jaar durend proces op één lijn zit en het
kabinet forse bezuinigingen doorvoert op het onderwijs, het verbeteren van de onderwijskwaliteit
nog verder uit te stellen.

Uitstel

De leden van de D66-fractie merken op dat het hier louter gaat om een cosmetische
ingreep om onenigheid in het kabinet te bezweren, ondanks stellige beweringen van
de Staatssecretaris dat er een inhoudelijke weging plaatsvindt. In de beslisnota lezen
deze leden dat er nieuwe, meer abstracte, kopdoelen worden geformuleerd om het aantal
kerndoelen zogenaamd terug te brengen. De huidige kerndoelen worden daarmee zogenaamde
«subdoelen». Daarmee gaat de Staatssecretaris rechtstreeks in tegen de wens van leraren,
scholen en de Kamer om concretere kerndoelen te bewerkstelligen. De leden vragen daarom
wat in het vervolg leidend gaat zijn voor leraren in de praktijk: de kopdoelen of
de subdoelen. Waarom creëert de Staatssecretaris deze onduidelijkheid?

Bovendien vragen de leden van de D66-fractie in hoeverre het zin heeft om de curriculumherziening
een jaar uit te stellen als dat vervolgens resulteert in een andere indeling van kopjes,
als leraren vervolgens toch uitvoering moeten geven aan de subdoelen en niet aan de
kopdoelen. Deze leden lezen in de beslisnota namelijk dat de subdoelen, die logisch
geordend zouden moeten worden onder kopdoelen, alsnog onderdeel blijven van de wettelijke
opdracht aan scholen. Wat levert deze exercitie van herschikkingen per saldo op? Daarbij
vragen deze leden specifiek of de Staatssecretaris kan ingaan en kan reflecteren op
haar eerdere uitspraken, zoals in de voortgangsbrieven voor het masterplan basisvaardigheden,
waarin zij telkens spreekt over «glasheldere doelen». In de beslisnota bij de brief
van 11 oktober 20246 lezen de leden van de D66-fractie op pagina 2 dat de nieuw te formuleren kerndoelen
abstracter worden dan de huidige kerndoelen en dat dat niet in lijn is met eerdere
toezeggingen aan de Kamer, het onderwijsveld en adviezen van de Onderwijsraad. Kan
de Staatssecretaris uitleggen hoe deze ambtelijke waarschuwing voor abstractere doelen
zich verhoudt tot de reeds genoemde «glasheldere doelen»? Kan de Staatssecretaris
daarnaast deze toezeggingen aan de Kamer op een rij zetten en per toezegging toelichten
hoe de Staatssecretaris hier afwijkt?

De leden van de D66-fractie lezen daarnaast in de beslisnota dat de ervaring van leraren
zal zijn dat de definitie van een kerndoel in de praktijk per leergebied zal verschillen
en dat deze bij taal redelijk concreet is maar bij mens & maatschappij erg vaag is.
Hoe reflecteert de Staatssecretaris daarop in het licht van haar eerdere uitspraken
over «glasheldere doelen»?

De leden van de D66-fractie vragen bovendien hoe de Staatssecretaris inmiddels reflecteert
op haar eigen uitspraken in de voortgangsbrief van mei 2024, waarin zij stelt dat
het belangrijk is om «koers te houden», dat het «ontwikkelproces volledig [is] afgerond»
en er in principe geen aanpassingen meer worden gedaan, en dat we al lang genoeg wachten
op concrete kerndoelen.

Het valt deze leden daarnaast op dat de Staatssecretaris van de twee varianten in
de reeds genoemde beslisnota, de variant kiest die het meeste tijd kost. Hoe reflecteert
zij daarop in het licht van haar eerdere uitspraken over het belang van koers houden
en dat we al te lang wachten op nieuwe kerndoelen?

De leden van de D66-fractie vragen daarnaast of de Staatssecretaris helder kan omschrijven
wanneer er volgens de Staatssecretaris is voldaan aan «fors minder» kerndoelen. Hoeveel
kerndoelen moeten er minder en wanneer is het precies voldoende? Kan de Staatssecretaris
bevestigen dat, zoals het er nu voor staat, zij niet akkoord gaat met enkel een herschikking
van kop- en subdoelen waarbij er meer kopdoelen komen voor taal en rekenen?

De leden van de D66-fractie maken zich grote zorgen over het verloop van het proces.
De huidige conceptkerndoelen zijn uitvoerig getest in de praktijk. Deze leden vragen
of uit deze praktijktoets overtuigend is gebleken dat de huidige conceptkerndoelen
te veel zijn. Daarnaast vragen zij of de vagere kopdoelen en subdoelen, zoals de Staatssecretaris
dat nu voor ogen heeft, ook in de praktijk getest worden op duidelijkheid en concreetheid.
In algemenere zin vragen de leden van de D66-fractie wat er in de werkopdracht aan
SLO staat (of komt te staan), welk tijdspad daarin wordt aangehouden en of deze werkopdracht
zo snel mogelijk gedeeld kan worden met de Kamer.

De leden van de D66-fractie lezen dat de Staatssecretaris in de beslisnota pleit voor
een grootschalige communicatiecampagne, onder andere via een sticky note met de tekst
«DUS communicatie campagne!» op pagina 4 van de beslisnota7, om de door haarzelf gecreëerde onduidelijkheid recht proberen te zetten. Deze leden
vragen expliciet of de Staatssecretaris afzonderlijk kan beantwoorden hoeveel geld
dit gaat kosten, waar deze middelen vandaan komen, waar het ten koste van gaat, hoeveel
uren van ambtenaren of externe organisaties hierin gaat zitten en of de Staatssecretaris
vindt dat ze het juiste aan het doen is door zelf vaagheid en onduidelijkheid te creëren
wat vervolgens rechtgezet moet worden via een communicatiecampagne. Daarnaast vragen
zij hoe het voornemen van het kabinet voor een communicatiecampagne wegens deze zelfgecreëerde
onduidelijkheid, zich verhoudt tot de ambitie van ditzelfde kabinet om minder te doen
aan externe inhuur en te komen tot een vermindering van ambtenaren. Vindt de Staatssecretaris
dit niet ook onnodige werkverschaffing, waarvoor ambtenaren hun tijd beter kunnen
gebruiken?

Ontwerpruimte en SLU8

De leden van de D66-fractie ervaren veel onduidelijkheid rond de ontwerpruimte en
de studielasturen. Er gaan verschillende tabellen en aannames rond, zoals een artikel
van het Onderwijsblad van de AOb9 van 28 maart 2024 waarin een berekening is gemaakt. Deze leden vragen of de Staatssecretaris
een tabel voor alle vakken/vakgebieden kan geven met de toe- en afname in uren en
percentages ten opzichte van de huidige ontwerpruimte en of zij kan bevestigen dat
deze berekening van de AOb klopt. Daarnaast vragen zij om een tabel met de wijziging
in studielasturen, met een overzicht in toe- en afname in uren en percentages ten
opzichte van de huidige studielasturentabel.

Daarnaast merken de leden van de D66-fractie op dat er in de werkopdracht aan SLO
5% extra ontwerpruimte voor havo/vwo wordt gereserveerd voor burgerschap en digitale
geletterdheid. Deze leden vragen waar deze extra ontwerpruimte nu precies voor gebruikt
wordt.

Tot slot vragen de leden hoe de Staatssecretaris gaat borgen dat burgerschap niet
als apart vak wordt ingericht in de praktijk.

II Reactie van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Mijn dank gaat naar de leden van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
voor hun inbreng in de gestelde vragen. Hieronder ga ik in op de vragen van de leden
van de PVV-fractie, GroenLinks-PvdA-fractie VVD-fractie, NSC-fractie en de D66-fractie.

Inbreng van de leden van de PVV-fractie

Dat klopt. Het model van studielasturen dateert uit 2007 en de studielasturen zijn
per vak vastgelegd in het Uitvoeringsbesluit van de WVO2020. Ze hebben als omvangbegrenzing
gediend bij het herzien van de examenprogramma’s in 2007. Nu wordt een ander model
gehanteerd daarvoor: het kader ontwerpruimte. De nieuwe verdeling van de studielast
volgt dus logischerwijs uit het kader ontwerpruimte en wil ik per AMvB met een nahangprocedure
aan uw Kamer aanbieden.

Over het begrip «ontwerpruimte» bestaan veel onduidelijkheden en misverstanden. Daarom
stuur ik u twee bijlagen mee:

• Een factsheet over ontwerpruimte voor kerndoelen in het primair onderwijs (po) en
de onderbouw van het voortgezet onderwijs.

• Een factsheet over ontwerpruimte in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs (vo)
voor havo/vwo.

In de factsheet en in de verdere antwoorden op de door uw Kamer gestelde vragen ga
ik in op waarom we überhaupt een ontwerpruimte hebben. Ontwerpruimte is een afbakening
voor curriculummakers, zodat het curriculum voor een gemiddelde leerling «te doen»
is in de tijd die zij ervoor hebben. De ontwerpruimte is afhankelijk van hoe de profielen
en vakkenpakketten nu zijn samengesteld. Dat is in onderstaande tabel nog eens samengevat.

Tabel: inrichting van profielen en vakkenpakketten in de bovenbouw havo/vwo

Vak

Havo

Vwo

Wiskunde oud

–

Wiskunde nieuw

«Kenmerkend» profielvak

Nat

Bio

Eco

Mvt

Nat

Bio

Eco

Gesch

Profielvak

Schei

Gesch

Schei

Gesch

Profielkeuzevak (CM: x2)

Bio

NLT

O&O

Inform

Aard

Nat

NLT

O&O

Aard

Mvt

Aard

Eco

Mvt

Kunst

filos

Bio

NLT

O&O

Inform

Oud: wisk D

Aard

Nat

NLT

O&O

Aard

Mvt

Aard

Eco

Mvt/kt

Kunst

filos

Vak in het vrije deel

Alle erkende vakken

Bij deze tabel horen enkele opmerkingen:

• Bij de actualisatie van het curriculum van het funderend onderwijs is naar voren gekomen
dat het wenselijk is om ook in de bovenbouw van het vo meer dan nu het geval is (expliciet)
aandacht te besteden aan taal, rekenen-wiskunde, digitale vaardigheden en burgerschap.10

• Het is tevens wenselijk het curriculum voor leerlingen niet (verder) overladen en
versnipperd te maken.11

• Omdat de huidige profielstructuur in het vo met de daarbij behorende vakkenpakketten
niet op voorhand ter discussie is gesteld, is het nodig om bij sommige andere (profiel-)vakken
uit te gaan van (iets) minder ontwerpruimte.

Bij (vrijwel) elk vak komen taal-, reken- en burgerschapsvaardigheden terug. Daar
is aandacht voor bij biologie, bij kunstvakken en uiteraard ook bij een vak als wiskunde.
Sommige van deze vakken zitten in het gemeenschappelijke deel: alle leerlingen krijgen
dan op dezelfde manier belangrijke vaardigheden als Excel, leesvaardigheid en kennis
over de rechtstaat. Andere vakken zoals biologie en de kunstvakken zijn niet verplicht
en daar worden vaardigheden verschillend aangeleerd.

Als basisvaardigheden te weinig in gemeenschappelijke vakken worden ondergebracht,
worden deze mogelijk te verschillend aangeleerd. De ene leerling leert dan bijvoorbeeld
wel met Excel te werken, maar de andere leerling leert dat niet.

Dat verschil mag niet te groot worden, daarom krijgen leerlingen basisvaardigheden
vooral aangeleerd in de vakken in het gemeenschappelijke deel, dat door alle leerlingen
worden gevolgd. Dit betreft dan de vakken Nederlands, wiskunde en maatschappijleer
waar extra ontwerpruimte naartoe is gegaan.

Dit kan zeker een positief effect hebben. Hierbij is het wel belangrijk dat er in
de school – door vaksecties die met elkaar in gesprek gaan – een integraal plan komt
om burgerschap goed in alle vakken te laten landen. Tegelijkertijd is het ook zo dat
sommige burgerschapsvaardigheden zo belangrijk zijn dat iedereen vanuit eenzelfde
basis moet starten. Alle leerlingen moeten bijvoorbeeld weten hoe de parlementaire
democratie of de rechtstaat werkt, dat is dan bij uitstek iets voor het gemeenschappelijke
vak maatschappijleer

Zoals te lezen is de Voortgangsrapportage Basisvaardigheden van mei 2024 heb ik deze
mogelijkheid overwogen, maar daar niet voor gekozen.12 Dat deed ik om onderstaande redenen:

• In het regeerprogramma wordt het belang van burgerschapskennis en -vaardigheden benadrukt,
waarbij onderzoek laat zien dat het nu nog niet goed met de burgerschapsvaardigheden
van onze jongeren.13 Maatschappijleer is een geschikte plek om dat te leren. Daarbij heeft uw Kamer per
motie ook gepleit om het gewicht van het vak maatschappijleer te versterken en te
zorgen voor meer uren over meerdere schooljaren.14 Indien aan de ontwerpruimte maatschappijleer wordt gesleuteld betekent dit dat de
vakvernieuwingscommissies voor maatschappijleer en natuurwetenschappelijke vakken
terug naar de tekentafel moeten, met een jaar vertraging als gevolg. Dat doet geen
recht aan de urgentie van de vernieuwing.

• Alle leerlingen volgen minstens één kenmerkend profielvak: economie, biologie, natuurkunde,
geschiedenis (vwo) of een moderne vreemde taal (havo). Echter, veel leerlingen kiezen
twee of zelfs drie van deze vakken, en een enkele zelfs alle vier de vakken. Voor
het profiel Economie & Maatschappij zijn bovendien twee profielvakken zelfs verplicht
(economie en geschiedenis). Wanneer er meer ontwerpruimte voor deze vakken komt, komt
er voor leerlingen niet 1,0 procentpunt studielast erbij, maar soms dus zelfs 2,0 of 3,0 procentpunt.
In de factsheet ontwerpruimte bovenbouw havo/vwo die als bijlage is bijgevoegd, is
te zien dat er dan heel weinig tot geen marge meer is voor leerlingen en in dat geval
het curriculum voor leerlingen te overladen wordt. Zij hebben deze marge nodig voor
vakken waar zij minder goed in zijn, mentorlessen, loopbaanactiviteiten, en eventuele
extra vakken en extracurriculaire activiteiten die zij op school willen verrichten.

• Als laatste bestaat het risico dat burgerschapsvaardigheden te verschillend of dubbel
wordt aangeleerd worden als dit te veel worden ondergebracht bij profielvakken. Zo
wil je bijvoorbeeld dat elke leerling leert over mediawijsheid, digitale ethiek en
kennis over de democratische rechtstaat. Maar dat is niet makkelijk om bij vakken
als natuurkunde of biologie onder te brengen.

Dat klopt niet. Er wordt één versie van elk conceptexamenprogramma opgeleverd. Wel
is in het bijbehorende toelichtingsdocument opgenomen welke kennis de vakvernieuwingscommissie
graag had willen opnemen als zij meer ontwerpruimte hadden gehad. In de fase van beproeven
kan worden gevraagd wat docenten hiervan vinden, rekening houdend met dat als er iets
«bij» moet, er ook iets «af» moet om overladenheid te voorkomen.

Uit diverse onderzoeken blijkt inderdaad dat vaardigheden niet «los» van vakinhoud
kunnen worden aangeleerd en dat daarom een apart vak burgerschap niet wenselijk is.
Daarom worden bepaalde burgerschapsvaardigheden ook niet los aangeboden, maar altijd
gekoppeld aan vakken. Elk vak draagt daar al aan bij, maar om te zorgen dat iedereen
eenzelfde stevige basis meekrijgt, wordt dit bij vakken in het gemeenschappelijke
deel versterkt: Nederlands, wiskunde en maatschappijleer.

Inbreng van de leden van de GroenLinks-PvdA-fractie

Overladenheid in het curriculum is inderdaad niet louter afhankelijk van het aantal
kerndoelen. Zoals ik eerder heb aangegeven in de vierde voortgangsrapportage masterplan
basisvaardigheden komt overladenheid ook voort uit vaag geformuleerde kerndoelen,
veel aanvullende niet-verplichte doelen, politieke opdrachten en verzoeken vanuit
de maatschappij. In de bijstelling is rekening gehouden met al deze aspecten. Ook
het in samenhang presenteren van inhoudelijk verwante kerndoelen zorgt voor minder
dubbelingen en overlap in het onderwijsprogramma. Alle maatregelen opgeteld, staat
er straks een goed uitvoerbaar curriculum dat overladenheid tegengaat.

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie hechten aan onderwijs dat bijdraagt aan kansengelijkheid
en dat zó fungeert als een emancipatiemotor: dat onderwijs het mogelijk maakt dat
kinderen het verder schoppen dan hun ouders. Tegelijkertijd zien deze leden met lede
ogen dat ons onderwijs lang niet altijd meer zo werkt. Zij waarderen het concept van
kerndoelen, omdat deze helder maken waartoe ons onderwijs de leerlingen moet kwalificeren,
maar het doel kwalificatie valt niet te isoleren van de doelen persoonsvorming en
socialisatie. Persoonsvorming en socialisatie vormen in de samenleving van een school
tevens een voorwaarde voor de kwalificatie. Dit is ook de strekking van het proefschrift
dat onlangs werd verdedigd aan de Vrije Universiteit: kinderen uit gezinnen met een
lage sociaaleconomische status hebben het moeilijker dan hun klasgenoten. Zij hebben
vaker moeite met relaties met leeftijdsgenoten en hebben vaker te maken met pestgedrag.
Je kunt niet leren als de basis er niet is. Kinderen moeten zich dus op sociaal-emotioneel
gebied ontwikkelen, goed met vrienden kunnen omgaan, zich fijn voelen in de nabijheid
van hun klasgenoten. Dit vormen basisbeginselen waarop ze verder kunnen bouwen. Een
krampachtige focus op basisvaardigheden die leidt tot verwaarlozing van persoonsvorming
en socialisatie, vergroot dus juist de kansenongelijkheid. Deelt de Staatssecretaris
deze analyse?

Binnen het curriculum ligt de focus op lezen, schrijven en rekenen. Daarmee reduceren
we het onderwijs niet: het belang van socialisatie en persoonsvorming en de ontwikkeling
van sociaal-emotionele vaardigheden staan niet ter discussie. In de werkopdracht aan
SLO is te lezen dat alle drie de doeldomeinen in het onderwijs (kwalificatie, socialisatie
en persoonsvorming) een herkenbare weerspiegeling in de totale set kerndoelen krijgt.
Dat zie je ook terug in de tot nu toe opgeleverde conceptkerndoelen en dat zal worden
behouden wanneer de aanvullende opdracht wordt uitgevoerd. Voor het ontwikkelen van
sociaal-emotionele vaardigheden in het funderend onderwijs is het van belang dat de
jongeren de basisvaardigheden goed beheersen. Taal is bijvoorbeeld een krachtig middel
om emoties uit te drukken en om sociale contacten aan te gaan. In de bijstelling van
het curriculum is het dus essentieel dat basisvaardigheden goed worden verankerd,
waardoor iedereen zo goed mogelijk kan meedoen in de samenleving en daarmee de kansenongelijkheid
wordt verkleind.

Hoe beziet de Staatssecretaris in dit licht haar beslissing om de bestaande kerndoelen,
die hebben geleid tot arme en saaie lesmethoden van trucjes en ezelsbruggetjes nog
een jaar langer te handhaven?

De vormgeving van lesmethoden is de oorzaak van een samenspel van factoren, bijvoorbeeld:
keuzes van de uitgeverijen, wensen van scholen, toezicht van inspectie en inzichten
uit onderzoek. De kerndoelen verplichten geen specifieke lesmethoden of didactiek:
dit is aan docenten, scholen en leermiddelenmakers. Het beoogd curriculum ziet alleen
op het wat en niet op het hoe. Het is uiteindelijk aan leraren en lerarenteams om te bepalen hoe zij met hun leerlingen
aan de kerndoelen werken en om hier een geschikte didactiek en passende leermiddelen
voor te kiezen.

Voor een succesvolle implementatie van het nieuwe curriculum is het wel belangrijk
dat ook de kwaliteit van leermiddelen op orde is. Daarom wordt er nu gewerkt aan een
kwaliteitskader en -alliantie. Ik sta in goed contact met de leermiddelenmakers en
zij zijn vooruitlopend op de nieuwe kerndoelen al begonnen met hun lesmethoden voor
Nederlands, taal en rekenen-wiskunde te actualiseren en verbeteren. Zij kunnen vanaf
2026 al met nieuwe leermiddelen komen.

Ik onderschrijf dat dit iets anders is dan «het» Kerndoel van het onderwijs. In het
wetsvoorstel herziening wettelijke grondslagen kerndoelen dat momenteel ter advies
bij de Raad van State licht ik de definitie van kerndoelen nader toe.

Net als de Nederlandse Vereniging van Wiskundeleraren en u ben ik ook zeer tevreden
met de nieuwe conceptkerndoelen voor rekenen-wiskunde en zie ik dat ze een heldere
focus bieden en goed aansluiten bij de onderwijsbehoeften van deze tijd. Er is echter
nog een stap nodig om de volledige focus te krijgen op lezen, schrijven en rekenen.
Ik vraag het SLO daarom om het totaal aantal conceptkerndoelen voor alle leergebieden
samen terug te brengen, door ze meer in samenhang te presenteren en een focus te laten
zien op lezen, schrijven en rekenen. Daarbij onderschrijf ik het behoud van de door
het onderwijsveld gewenste concrete formulering van doelzinnen en de uitwerkingen.

Met de aankomende implementatie van de nieuwe kerndoelen en examenprogramma’s én met
de plannen voor een systeem van periodiek onderhoud, is het noodzakelijk goed zicht
te krijgen op zowel het uitgevoerde als het gerealiseerde curriculum, zo stelt ook
de Curriculumcommissie in tussenadvies 4 en 5B.15 Zo kan gemonitord worden of en op welke wijze het nieuwe curriculum geïmplementeerd
wordt door scholen en leraren(teams), wat het voor leerlingen betekent, waar zij tegenaan
lopen en welke resultaten dit oplevert (resultaten van de nieuwe en herziene leergebieden).
Onderdeel hiervan kan zijn het doen van een meting naar ervaren overladenheid en werkdruk.
SLO adviseert het Ministerie van OCW voor de zomer van 2025 over een aanpak om te
komen tot goede en relevante monitoring van het curriculum in het licht van periodiek
curriculumonderhoud. Op basis van dit advies kom ik tot een plan voor monitoring van
en onderzoek naar het curriculum in de komende jaren. Over de voortgang hiervan informeer
ik uw Kamer in de voortgangsrapportages voor het Masterplan Basisvaardigheden.

Voor het voortgezet onderwijs maken de kerndoelen geen expliciet onderscheid tussen
praktijkonderwijs, vmbo, havo en vwo. Bij leraren leidt dit tot onzekerheid, omdat
zij behoefte hebben aan duidelijkheid over de doelen die specifiek voor hun leerlingen
gelden. Is de Staatssecretaris bereid om de differentiatie in niveau helder vast te
leggen? Of wil zij dit overlaten aan de educatieve uitgevers? Dit laatste zou niet
de voorkeur hebben van deze, want zij zien liever dat scholen de regie kunnen behouden
over het eigen onderwijsaanbod.

Voor Nederlands en rekenen-wiskunde zijn de niveaus vastgelegd in het referentiekader
taal en rekenen16. Dit kader wordt ook herzien en dan zal rekening worden gehouden met de behoeftes
uit het onderwijsveld, zoals is vastgesteld in de evaluatie17.

Voor de andere leergebieden zijn de kerndoelen dusdanig gedetailleerd beschreven dat
ze in principe voldoende houvast bieden voor leraren. Houvast om hun onderwijs vorm
te geven en ook houvast om inzichtelijk te maken wat de leeropbrengsten van leerlingen
zouden kunnen zijn. Voor leraren die behoefte hebben aan meer gedetailleerde uitwerkingen
stelt SLO tussendoelen en leerlijnen beschikbaar, die veel worden gebruikt door educatieve
uitgevers.

Ik ben het ermee eens dat er samenhang en duidelijkheid moet zijn in het curriculum.
Mede om die reden heeft SLO opdracht gekregen om advies uit te brengen over de actualisatie
van de referentieniveaus. SLO zal daartoe een aantal scenario’s uitwerken die voor
de zomer van 2025 worden opgeleverd. Onderdeel van de opdracht is om te zorgen voor
samenhang tussen de referentieniveaus en de geactualiseerde kerndoelen en examenprogramma’s
en dat er geen dubbelingen en tegenstrijdigheden zijn in het in wet- en regelgeving
vastgelegde curriculum.

Ik deel de mening van de IVN dat het goed is voor de onderwijskwaliteit om kerndoelen
van verschillende domeinen en inhouden te combineren in het onderwijsprogramma. Daarom
wordt door SLO bekeken welke kerndoelen kunnen worden samengevoegd op zo’n manier
dat de inhoudelijke samenhang wordt geconcretiseerd. Hoe leraren dit uiteindelijk
in de klas aanbieden, is aan de leraar en de vaksectie. Uiteraard kan daarbij worden
afgeweken van de wettelijke indeling van kerndoelen. Dit gebeurt immers ook met leergebiedoverstijgend
onderwijs, waarbij bijvoorbeeld tegelijkertijd aan de kerndoelen van geschiedenis
(mens en maatschappij) en Nederlands wordt gewerkt. Ik kan geen gehoor geven aan de
oproep om de conceptkerndoelen ongewijzigd over te nemen, omdat ik het belangrijk
vind dat er een duidelijke focus op lezen, schrijven en rekenen wordt aangebracht.
De aanpassing is daarom noodzakelijk.

De aanvullende opdracht is van toepassing op de totale set kerndoelen, maar hoeft
niet in dezelfde mate te worden toegepast op alle leergebieden. SLO kijkt kritisch
naar welke inhoud noodzakelijk is en welke niet. Zoals eerder beschreven, worden in
het ontwikkelproces van de kerndoelen de educatieve uitgevers actief geïnformeerd
en betrokken. Zij hebben aangegeven niet te gaan wachten tot alles definitief is,
omdat zij ook aan de slag willen.

Ik deel met de leden van GroenLinks dat scholen op tijd duidelijkheid moeten hebben
over een studielasturentabel voor een goede vergelijking. Ook de Algemene Onderwijsbond
(AOb) heeft gevraagd om een richtinggevend kader zodat het gesprek op de school goed
gevoerd kan worden, zodat dit gesprek niet verzandt in een strijd tussen vaksecties.
Daarom neem ik de volgende stappen:

• Om uw Kamer een goed beeld te geven van de ontwerpruimte, heb ik de factsheet ontwerpruimte
bovenbouw havo/vwo alvast met u gedeeld. Ook de SLO heeft op haar website informatie
over deze ontwerpruimte per vak staan.18

• Ik heb aan de SLO gevraagd op basis van het kader ontwerpruimte een handreiking te
maken voor scholen om hun lessentabel vorm te geven. Deze zal in schooljaar 2025/26
beschikbaar zijn, ruim voordat de nieuwe examenprogramma’s inwerkingtreden. Hiermee
kunnen schoolleiders en vaksecties – met instemmingsrecht van de medezeggenschapsraad –
hun lessentabel actualiseren.

• Ondertussen wordt een AMvB opgesteld die aan uw Kamer wordt aangeboden. In voorbereiding
hierop wordt het idee van de AOb verkend om van de studielasturentabel een stevigere
adviesurentabel te maken. Dit zou betekenen dat er op landelijk niveau steviger wordt
geadviseerd om per vak een aantal uren onderwijstijd in de lessentabel van scholen
op te nemen. Het nadeel daarvan kan echter zijn dat een school minder handelingsruimte
heeft om in te spelen op zijn specifieke karakteristieken, zijn schoolvisie of de
behoeften van zijn populatie. SLO zal in de fase van beproeven verschillende scenario’s,
inclusief dilemma’s met de schoolleiders van deelnemende scholen onderzoeken.

De leden van de GroenLinks-PvdA- fractie constateren dat SLO de eerste conceptexamenprogramma’s
heeft opgeleverd voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs, voor de schoolvakken
Nederlands, wiskunde havo-vwo, moderne vreemde talen, maatschappijleer, klassieke
talen en Fries, maar dat de conceptexamenprogramma’s voor de natuurwetenschappelijke
vakken pas begin 2025 worden verwacht. Nu worden de conceptexamenprogramma’s sterk
bepaald door de omvang (ontwerpruimte) die vakken hebben toegewezen gekregen. Daarom
hebben deze leden een aantal vragen over de ontwerpruimte die is toegewezen aan profielvakken
en aan de vaardigheden burgerschap en digitale geletterdheid. Klopt het beeld dat
ervan uitgegaan kan worden dat de verdeling van de studielasturen in principe conform
zal zijn aan de verdeling van de ontwerpruimte, ook al is ontwerpruimte formeel iets
anders dan de studielasturen?

Zoals ik in mijn antwoord aan de leden van de PVV-fractie heb aangegeven, klopt dit.
Het model van studielasturen dateert uit 2007 en de studielasturen zijn per vak vastgelegd
in het Uitvoeringsbesluit van de WVO2020. Ze hebben als omvangbegrenzing gediend bij
het herzien van de examenprogramma’s in 2007. Nu wordt een ander model gehanteerd
daarvoor: het kader ontwerpruimte. De nieuwe verdeling van de studielast volgt dus
logischerwijs uit het kader ontwerpruimte.

Klopt het beeld dat de manier waarop ruimte voor vaardigheden burgerschap en digitale
geletterdheid is toegewezen aan de vakken als volgt is verlopen: een eerste oormerking
van de ontwerpruimte voor burgerschap en digitale geletterdheid die plaatsvond in
2021 in het SLO Basismodel, waarna het advies van de Wetenschappelijke Curriculumcommissie
volgde om deze inhouden te integreren in bestaande relevante vakken, maar vervolgens
een besluit van SLO en OCW viel in het SLO Kader – zonder raadpleging van politiek
of onderwijsveld – om deze ontwerpruimte grotendeels toe te wijzen aan maatschappijleer,
Nederlands en wiskunde?

Dit klopt deels. SLO heeft in mei 2021 een «basismodel» opgesteld voor ontwerpruimte
bovenbouw.19 De wetenschappelijke Curriculumcommissie heeft vervolgens op 30 juni 2021 haar derde
tussenadvies opgeleverd, waarin zij reflecteert op de conceptwerkopdracht examenprogramma’s.
De Curriculumcommissie concludeerde dat dit model navolgbaar en hanteerbaar is.20 Zij adviseerde ook om burgerschap en digitale geletterdheid onder te brengen in bestaande
relevante vakken, maar gaf geen specifieke aanwijzingen over het model ontwerpruimte.
Omdat dit altijd al het uitgangspunt was binnen het model ontwerpruimte, heeft haar
advies dus niet tot een wijziging geleid in het model ontwerpruimte. Ook SLO en OCW
hebben daarna geen significante wijzigingen aangebracht in dit model. Op 1 november
2021 is uw Kamer geïnformeerd over de bijgestelde werkopdracht om tot conceptexamenprogramma’s
te komen. Hierbij is ook informatie verstrekt over het model ontwerpruimte.21 In bijeenkomsten met vakverenigingen, wetenschappers en leraren is het kader ontwerpruimte
besproken. Hierbij hebben vrijwel alle vakverenigingen op verschillende momenten,
in verschillende gesprekken aangegeven meer ontwerpruimte te willen voor hun vak.
Dat is ook begrijpelijk, want elke vak wil graag meer ruimte om leerlingen kennis
en vaardigheden bij te brengen. Nadat de kaders met uw Kamer zijn gedeeld, zijn deze
door OCW in de werkopdracht aan SLO vastgesteld om als uitgangspunt te dienen voor
de curriculumherziening.

19. Klopt het beeld dat de ontwerpruimte voor de kernprofielvakken nu is afgenomen ten
opzichte van de huidige situatie met 2,5 procentpunt op havo en 1,0 procentpunt op
vwo maar dat de ontwerpruimte voor maatschappijleer is toegenomen ten opzichte van
de huidige situatie met 3.25 procentpunt op havo en 2.5 procentpunt op vwo?

Dat klopt. Het is goed om dit in het totaalbeeld te beschouwen, zoals in de bijgevoegde
factsheet ontwerpruimte bovenbouw havo/vwo is te zien. Hierbij zijn de percentages
overigens afgerond om de onderlinge vergelijkbaarheid beter aan te tonen.

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie merken op dat artikel 2.21 van de Wet op het
Voortgezet Onderwijs bepaalt dat de verdeling van de studielasturen bij algemene maatregel
van bestuur moet worden vastgelegd en dat uit de algemene maatregel van bestuur die
nu van kracht is, volgt dat de kernprofielvakken bewust een groter aantal studielasturen
hebben dan de overige profielvakken. Hoe verhoudt de ontwerpruimteverdeling over de
verschillende vakken, zoals die de Staatssecretaris voor ogen staat, zich tot wat
dit in de wet is vastgelegd?

De verdeling van studielasturen zoals nu vastgelegd in het Uitvoeringsbesluit WVO
2020 bevat allerlei onvolkomenheden.22 Daarom is het model ontwerpruimte ontwikkeld. De toekomstige verdeling van de studielasturen
volgt uit het kader ontwerpruimte. Deze nieuwe studielasturentabel wil ik via AMvB
met een nahangprocedure aan uw Kamer aanbieden.

Ik onderschrijf het belang dat de leden van de GroenLinks-PvdA-fractie hechten aan
de deskundigheid van onderwijzend personeel bij de invoering van de nieuwe kerndoelen.
Het is essentieel dat alle leraren goed zijn voorbereid om met de geactualiseerde
kerndoelen te werken. Ten eerste is het cruciaal dat zittende leraren via bij- en
nascholing de benodigde kennis en vaardigheden opdoen. Dit stelt hen in staat om de
vernieuwde leerstof en bijbehorende didactiek effectief toe te passen. Ten tweede
wordt gewerkt aan het aanpassen van de lerarenopleidingen, zodat toekomstige leraren
vanaf het begin van hun loopbaan goed zijn toegerust om te werken volgens de nieuwe
kerndoelen. Ook nu al worden stappen gezet om leraren en scholen te ondersteunen.
Zo gebruiken de onderwijscoördinatoren Masterplan basisvaardigheden de conceptkerndoelen
als inspiratiebron en zijn er al scholen die de conceptkerndoelen gebruiken bij het
ontwerpen van de lessen en het vormgeven van het curriculum. Daarnaast onderschrijf
ik dat leraren en onderwijspersoneel de ruimte moeten hebben om continu te werken
aan de kwaliteit van hun onderwijs en aan een schooleigen curriculum dat aansluit
bij de vernieuwde doelen. In het kader van het Herstelplan ga ik in gesprek met leraren
en schoolleiders over hoe we hen hier optimaal in kunnen ondersteunen. Samen met het
onderwijsveld kijk ik naar de juiste aanpak en de benodigde middelen.

22. De Nederlandse Vereniging voor de Ontwikkeling van Reken-WiskundeOnderwijs (NVORWO)
noemt het van groot belang dat vakdidactisch onderzoek plaatsvindt naar rekenen-wiskunde
in Nederland, waarbij wetenschap en praktijk elkaar ontmoeten en samen optrekken.
Hoe beoordeelt de Staatssecretaris de onderzoeksagenda die de NVORWO heeft laten opstellen,
waarin een mogelijke inrichting van het reken-wiskundeonderwijs in de basisschool
die past bij door de overheid gestelde doelen voor rekenen-wiskunde een belangrijk
onderzoeksthema vormt? Hoe gaat de Staatssecretaris hiermee aan de slag?

Het kabinet hecht eraan dat scholen en leraren hun onderwijs (dus ook hun reken- en
wiskundeonderwijs) op een evidence-informed wijze vormgeven. De onderzoeksagenda die de NVORWO heeft laten opstellen kan daarvoor
een goede basis bieden. Daarbij is het van belang dat wetenschappelijke inzichten
over wat in welke context en situatie goed en effectief rekenonderwijs is ook wordt
ontsloten, zodat leraren er in hun dagelijkse praktijk gebruik van kunnen maken. Het
door het Ministerie van OCW gesubsidieerde Expertisepunt Rekenen – Wiskunde heeft
als opdracht het onderwijsveld te ondersteunen bij de uitvoering van het Masterplan
basisvaardigheden en de implementatie van curriculumvernieuwingen, vanuit wetenschappelijke
inzichten.23 De Nederlandse Vereniging voor de Ontwikkeling van Reken-Wiskunde Onderwijs (NVORWO)
vormt samen met de Nederlandse Vereniging van Wiskundeleraren (NVvW), de Universiteit
Utrecht en het Freudenthal Instituut, het kernteam van dit Expertisepunt, dat daarnaast
een uitgebreid en breed netwerk kent van organisaties met wetenschappelijke en praktische
expertise op het gebied van reken- en wiskundeonderwijs.

Inbreng van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie verwijzen naar de opmerking die is gemaakt in de beslisnota
bij de brief van 11 oktober 202424 bij variant B «de domeinen worden kerndoelen met focus op taal en rekenen». In deze
variant worden van de domeinen kerndoelen gemaakt, en worden die enkel bij taal en
rekenen opgedeeld in meer kerndoelen. Dat leidt tot verschillen in de definitie van
een kerndoel tussen leergebieden: Voor de leergebieden Nederlands en rekenen-wiskunde
zijn de kerndoelen in deze variant vrij concreet, terwijl ze voor de andere leergebieden
zoals Mens & Maatschappij abstracter blijven. Dit kan leiden tot onduidelijkheid tussen
verschillende leergebieden. Dit wordt ondervangen doordat alle kerndoelen, dus ook
voor de overige leergebieden, een concrete uitwerking hebben in doelzinnen en uitwerkingen
(«het gaat hierbij om»). Daarnaast zullen scholen en leraren ondersteund worden bij
de vertaling van kerndoelen naar de praktijk. Daarom zet ik in op duidelijke communicatie
en samenwerking met het SLO om samenhangende en praktisch bruikbare leerlijnen te
ontwikkelen. Deze leerlijnen helpen om de kerndoelen te vertalen naar concrete leerdoelen
en lespraktijken. Daarnaast heb ik SLO de opdracht gegeven om voorbeeldmaterialen
en goede praktijkvoorbeelden te verspreiden die laten zien hoe de kerndoelen op een
samenhangende en effectieve manier kunnen worden geïntegreerd.

De leden van de VVD-fractie vragen eveneens, nu de kerndoelen worden herzien, of ook
de referentiekaders worden aangepast.

Ja, de referentieniveaus voor taal en rekenen zullen in lijn met de geactualiseerde
kerndoelen en examenprogramma’s worden aangepast. Wij verwachten voor de zomer 2025
daarover een advies te ontvangen van SLO, waarna SLO opdracht zal krijgen om de referentieniveaus
te actualiseren.

De leden van de VVD-fractie lezen dat scholen zelf al aan de gang kunnen met de herziene
kerndoelen. Deze leden vragen hoe zich dat uit in de praktijk aangezien veel scholen
met lesmethodes werken.

Het is geen verplichting om al met de herziene kerndoelen te gaan werken, maar het
kan zeker al. Daarbij hoeven scholen niet afhankelijk te zijn van leermiddelen. Leraren
hebben de kennis en expertise in huis om te bepalen hoe zij met hun leerlingen aan
de kerndoelen willen werken en welke materialen daarbij ondersteuning kunnen bieden.
Ze kunnen nu al beginnen met analyseren wat er voor hen verandert en op basis daarvan
bepaalde lessen overslaan en aanvullend materiaal maken of selecteren, bijvoorbeeld
via open leermiddelenplatforms. Er zal daarnaast in toenemende mate materiaal vanuit
de leermiddelenontwikkelaars en methodes beschikbaar komen dat geheel is afgestemd
op de nieuwe kerndoelen.

In totaal is er door het SLO in acht regiobijeenkomsten met meer dan 1000 deelnemers
(leraren en schoolleiders uit het po, vo, so en vso) gesproken over de conceptkerndoelen
Nederlands, rekenen-wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid. Zie voor meer
informatie de themapagina van het SLO: https://www.actualisatiekerndoelen.nl/rekenenwiskunde/proces/beproeven. Voor een overzicht met de leraren, experts en organisaties die betrokken waren bij
de ontwikkeling en beproeving zie onderstaande links:

Nederlands

https://www.actualisatiekerndoelen.nl/nederlands/team

https://www.actualisatiekerndoelen.nl/nederlands/advieskring

In de toelichtingsdocumenten is informatie te vinden over de betrokkenen bij de fase
van beproeven en leerlingbetrokkenheid: https://www.slo.nl/over-slo/nieuws/@24174/definitieve-conceptkerndoelen…

Rekenen-wiskunde

https://www.actualisatiekerndoelen.nl/rekenenwiskunde/team

https://www.actualisatiekerndoelen.nl/rekenenwiskunde/advieskring

In de toelichtingsdocumenten is informatie te vinden over de betrokkenen bij de fase
van beproeven en leerlingbetrokkenheid: https://www.slo.nl/over-slo/nieuws/@24175/definitieve-conceptkerndoelen…

Burgerschap

https://www.actualisatiekerndoelen.nl/burgerschap/team

https://www.actualisatiekerndoelen.nl/burgerschap/advieskring

De fase van beproeven loopt nog, informatie daarover zal volgen in de toelichtingsdocumenten.

Digitale geletterdheid

https://www.actualisatiekerndoelen.nl/digitalegeletterdheid/team

https://www.actualisatiekerndoelen.nl/digitalegeletterdheid/advieskring

De fase van beproeven loopt nog, informatie daarover zal volgen in de toelichtingsdocumenten.

Inbreng van de leden van de NSC-fractie

De leden van de NSC-fractie hebben kennisgenomen van de aangescherpte conceptkerndoelen
Nederlands, rekenen-wiskunde en eerste conceptexamenprogramma’s. Deze leden hebben
hierover de volgende vragen.

Vooropgesteld: lezen, schrijven en rekenen hebben voor mij de hoogste prioriteit.
In het kader van het Masterplan basisvaardigheden is dan ook steeds gesteld dat de
leergebieden taal en rekenen-wiskunde absolute focus moeten krijgen. Als we leerlingen
inderdaad een stevige basis willen geven om mee te kunnen komen in het vervolgonderwijs
en op de arbeidsmarkt dan kunnen we echter niet om digitale geletterdheid en burgerschap
heen. Ook in de Kamer weerklinkt vaak de roep om meer onderwijs in burgerschap. Immers,
in een sterk gepolariseerde samenleving is het belangrijker dan ooit om te weten hoe
met elkaar om te gaan en hoe de democratische rechtsstaat werkt. Daarnaast zien we
dat leerlingen steeds meer in een digitale samenleving leven en online weerbaarheid
en mediawijsheid noodzakelijk zijn. Zij zijn echter te vaak niet digitaal vaardig
Dit bleek ook in de afgelopen maand weer, toen het ICILS-onderzoek verscheen naar
de digitale vaardigheden van jongeren. Nederlandse jongeren scoren gemiddeld onder
het basisniveau van computer- en informatiegeletterdheid.25 Hierbij gaat het om bijvoorbeeld het kunnen beoordelen van de betrouwbaarheid van
digitale informatie.

Kan de Staatssecretaris toelichten wat het betekent voor verdere uitwerking, tempo
en uitvoering als burgerschap en digitale geletterdheid al dan niet worden gezien
als basisvaardigheden?

De conceptkerndoelen van burgerschap en digitale geletterdheid zijn in de afgelopen
maanden beproefd in de praktijk: scholen (leraren en schoolleiders) hebben in regiobijeenkomsten
hun feedback op de doelen gegeven en gaan daarna in hun eigen school het gesprek voeren
over de bruikbaarheid van deze conceptkerndoelen. Hierna zal ook voor deze leergebieden
een extra redactieslag plaatsvinden om het totaal aantal kerndoelen te doen verminderen.
Qua tempo en invoering blijft het plan zoals het nu is: we starten met Nederlandse
taal en rekenen/wiskunde, daarna burgerschap en digitale geletterdheid en vervolgens
de overige leergebieden.

Inbreng van de leden van de D66-fractie

Uitstel

Zoals ik in de Kamerbrief heb gezegd, blijft de concrete uitwerking behouden.26 Alle onderdelen van de kerndoelen, of het nou een doelzin is of bullet, vormen onderdeel
van wet- en regelgeving en zijn dus gelijkwaardig. Alle componenten zijn dus leidend
in het onderwijs. SLO zal daarnaast voorbeeldmatige leerlijnen uitwerken zodat scholen
die behoefte hebben aan nog meer concretisering daar gebruik van kunnen maken.

De aanvullende opdracht aan SLO levert een samenhangend en richtinggevend beoogd curriculum
op met focus op lezen, schrijven en rekenen dat houvast biedt om het in een schoolcurriculum
uit te werken.

Daarbij vragen deze leden specifiek of de Staatssecretaris kan ingaan en kan reflecteren
op haar eerdere uitspraken, zoals in de voortgangsbrieven voor het masterplan basisvaardigheden,
waarin zij telkens spreekt over «glasheldere doelen». In de beslisnota bij de brief
van 11 oktober 2024 lezen de leden van de D66-fractie op pagina 2 dat de nieuw te
formuleren kerndoelen abstracter worden dan de huidige kerndoelen en dat dat niet
in lijn is met eerdere toezeggingen aan de Kamer, het onderwijsveld en adviezen van
de Onderwijsraad. Kan de Staatssecretaris uitleggen hoe deze ambtelijke waarschuwing
voor abstractere doelen zich verhoudt tot de reeds genoemde «glasheldere doelen»?
Kan de Staatssecretaris daarnaast deze toezeggingen aan de Kamer op een rij zetten
en per toezegging toelichten hoe de Staatssecretaris hier afwijkt?

Ik sta achter mijn uitspraak dat de doelen houvast moeten en zullen geven aan het
onderwijsveld. Daarom worden de concrete uitwerkingen zo veel als nodig behouden,
maar wel meer in samenhang gepresenteerd. Er is goede communicatie nodig om te benadrukken
dat alle elementen van de nieuwe kerndoelen even belangrijk zijn. Daarmee handel ik
nog steeds in lijn met eerdere toezeggingen en is een lijst met afwijkingen dus niet
nodig.

Zie mijn antwoord op de eerste vraag van de VVD.

Dat vind ik nog steeds belangrijk, daarom heb ik SLO de opdracht gegeven om de aanvullende
opdracht met spoed uit te voeren en zo efficiënt mogelijk in te richten.

Het klopt dat de gekozen variant relatief meer tijd kost, maar daarmee krijgen lezen,
schrijven en rekenen wel de absolute prioriteit.

Momenteel zijn er 58 kerndoelen voor het po en 58 voor de onderbouw van het vo. Het
is subjectief hoeveel minder kerndoelen «fors» genoeg is. Alles zal in samenhang moeten
worden bezien. Het gaat hier inderdaad niet om enkel een herschikking. Ik heb SLO
gevraagd kritisch te kijken naar wat essentieel is in het onderwijs en dubbelingen
en hiaten aan te pakken.

Dat bleek niet uit de praktijktoets. Zoals ik eerder aangaf: de aanvullende werkopdracht
geldt voor alle leergebieden samen. Een groot deel van de kerndoelen is nog niet beproefd
in de praktijk. Wellicht dat hier wel degelijk uit blijkt dat bepaalde kerndoelen
overbodig zijn of niet goed uitvoerbaar. Met name bij relatief nieuwe onderdelen van
het curriculum, zoals digitale geletterdheid, is die praktijktoets essentieel om dat
te kunnen bepalen.

Daarnaast vragen zij of de vagere kopdoelen en subdoelen, zoals de Staatssecretaris
dat nu voor ogen heeft, ook in de praktijk getest worden op duidelijkheid en concreetheid.
In algemenere zin vragen de leden van de D66-fractie wat er in de werkopdracht aan
SLO staat (of komt te staan), welk tijdspad daarin wordt aangehouden en of deze werkopdracht
zo snel mogelijk gedeeld kan worden met de Kamer.

De werkopdracht is vandaag verzonden aan SLO. Daarin vindt u ook het nieuwe tijdspad.
De nieuwe kerndoelen zullen niet op dezelfde manier worden beproefd als voorheen,
omdat de belangrijkste onderdelen ervan al beproefd zijn en we dus tijd kunnen besparen.
Ze worden wel besproken met de leraren en experts uit de oorspronkelijke kerndoelenteams
en advieskringen, en indien nodig met een selecte groep additionele leraren/experts,
om te controleren of de kwaliteit in orde is.

De leden van de D66-fractie lezen dat de Staatssecretaris in de beslisnota pleit voor
een grootschalige communicatiecampagne, onder andere via een sticky note met de tekst
«DUS communicatie campagne!» op pagina 4 van de beslisnota, om de door haarzelf gecreëerde
onduidelijkheid recht proberen te zetten. Deze leden vragen expliciet of de Staatssecretaris
afzonderlijk kan beantwoorden hoeveel geld dit gaat kosten, waar deze middelen vandaan
komen, waar het ten koste van gaat, hoeveel uren van ambtenaren of externe organisaties
hierin gaat zitten en of de Staatssecretaris vindt dat ze het juiste aan het doen
is door zelf vaagheid en onduidelijkheid te creëren wat vervolgens rechtgezet moet
worden via een communicatiecampagne. Daarnaast vragen zij hoe het voornemen van het
kabinet voor een communicatiecampagne wegens deze zelfgecreëerde onduidelijkheid,
zich verhoudt tot de ambitie van ditzelfde kabinet om minder te doen aan externe inhuur
en te komen tot een vermindering van ambtenaren. Vindt de Staatssecretaris dit niet
ook onnodige werkverschaffing, waarvoor ambtenaren hun tijd beter kunnen gebruiken?

Het is hoe dan ook belangrijk om te zorgen voor heldere communicatie over de curriculumvernieuwing
zodat scholen weten wat er wanneer nodig is. Communicatie over de nieuwe kerndoelen
is een cruciaal onderdeel van het implementatieplan, zoals bij iedere beleidswijziging,
en we werken samen met het onderwijsveld om in kaart te brengen welke behoeften er
zijn op dit gebied. Dit proces is nog in volle gang. Ik ga hierover in gesprek met
schoolleiders, leraren en andere betrokken partijen, ook in het kader van het Herstelplan.
Samen zullen we bepalen welke communicatiemiddelen nodig zijn om de invoering van
de nieuwe kerndoelen soepel te laten verlopen. In de tussentijd gebeurt er al veel
via de bestaande kanalen van OCW, SLO, de onderwijskoepels en bonden. Deze kanalen
blijven we gebruiken om scholen goed te informeren en te ondersteunen. Indien uit
de gesprekken blijkt dat extra communicatiemaatregelen nodig zijn, zullen we daar
uiteraard op inspelen.

Ontwerpruimte en SLU

De leden van de D66-fractie ervaren veel onduidelijkheid rond de ontwerpruimte en
de studielasturen. Er gaan verschillende tabellen en aannames rond, zoals een artikel van
het Onderwijsblad van de AOb van 28 maart 2024 waarin een berekening is gemaakt. Deze
leden vragen of de Staatssecretaris een tabel voor alle vakken/vakgebieden kan geven
met de toe- en afname in uren en percentages ten opzichte van de huidige ontwerpruimte
en of zij kan bevestigen dat deze berekening van de AOb klopt. Daarnaast vragen zij
om een tabel met de wijziging in studielasturen, met een overzicht in toe- en afname
in uren en percentages ten opzichte van de huidige studielasturentabel.

Ik ben het met de leden van de D66-fractie eens dat er misverstanden bestaan over
de ontwerpruimte. Mede daarom heb ik in de bijlage een uitgebreide factsheet toegevoegd.
Hieronder zal ik ook de gevraagde tabellen weergeven, met daarbij ook een nadere toelichting.
Vanwege de complexiteit is het allereerst goed om in een tabel te tonen hoe de profielen
in havo/vwo überhaupt in elkaar zitten. Zo is ook duidelijker te zien aan welke condities
een verdeling van ontwerpruimte moet voldoen.

Tabel: inrichting van profielen en vakkenpakketten in de bovenbouw havo/vwo

Vak

Havo

Vwo

Wiskunde oud

–

Wiskunde nieuw

«Kenmerkend» profielvak

Nat

Bio

Eco

Mvt

Nat

Bio

Eco

Gesch

Profielvak

Schei

Gesch

Schei

Gesch

Profielkeuzevak (CM: x2)

Bio

NLT

O&O

Inform

Aard

Nat

NLT

O&O

Aard

Mvt

Aard

Eco

Mvt

Kunst

filos

Bio

NLT

O&O

Inform

Oud: wisk D

Aard

Nat

NLT

O&O

Aard

Mvt

Aard

Eco

Mvt/kt

Kunst

filos

Vak in het vrije deel

Alle erkende vakken

Zoals in bovengenoemde tabel te zien is, verschillen de vakken per profiel en kan
daardoor ook de omvang van eenzelfde vak in verschillende profielen verschillen. Omdat
niet alle vakken dezelfde ontwerpruimte hebben, is ook de totale ontwerpruimte per
leerling niet gelijk. Dat is goed in onderstaande tabel te zien.

Tabel: relatieve verdeling van studielasturen (SLU) in procenten uit 2007 en ontwerpruimte
uit 2024 voor bovenbouw havo/vwo

Vak

Havo-oud (in %)SLU-2007

Havo-nieuw (in %) Ontwerpruimte – 2024

Vwo-oud (in %) SLU-2007

Vwo-nieuw (in %) Ontwerpruimte – 2024

Nederlands

Engels

Maatschappijleer

Lichamelijke opvoeding

CKV

3 (of nvt voor gymn)

4 (of nvt voor gymn)

Profielwerkstuk

Tweede mvt/Klassieke taal (+KCV)

–

10 (mvt) of 16 (ktc)

9 (mvt) of 16 (ktc)

Totaal gemeenschappelijk deel

39%

41%

39% of 42%

44% of 47%

Wiskunde

10 (A) of 11 (B)

3 (CM), 11 (EM), 12(NG) of 15 (NT)

10 (C),11 (A) of 13 (B)

4 (CM), 11 (EM), 11(NG) of 14 (NT)

Kenmerkend Profielvak

Profielvak

10 – 13

9 – 10

Profielkeuzevak

10 – 13

10 (voor CM * 2)

9 – 10

9 (voor CM * 2)

Vak in het vrije deel

10 – 13

9 – 10

Totaal profieldeel

53% – 60%

51% – 55%

47% – 52%

47% – 50%

Totaal gemeensch. + profiel

92% – 99%

92% – 96%

86% – 94%

91% – 97%

Marge (LOB, mentoraat etc.)

8% – 1%

8% – 4%

14% – 6%

9% – 3%

Totaal in %

100%

Totaal in studielasturen (SLU)

3.200

2.800

4.800

4.400

In de bovenstaande tabel is de relatieve verhouding van studielasturen en ontwerpruimte
per vak opgenomen. Een aantal opmerkingen hierbij:

• Percentages. De percentages zijn soms afgerond op hele getallen. Daarmee kan er beter worden vergeleken
hoe vakken in verschillende jaren zich tot het gehele curriculum verhouden.

• Kenmerkend profielvak. Dat zijn economie, biologie, natuurkunde, geschiedenis (vwo) of een moderne vreemde
taal (havo).

• Profiel(keuze)vak. Dat zijn overige profielvakken als aardrijkskunde, scheikunde, bedrijfseconomie etc.
Leerlingen moeten daar in principe twee van volgen, maar voor leerlingen in het C&M-profiel
beogen we dat leerlingen daar drie profielkeuzevakken voor moeten volgen. Dit omdat
hun vorm van wiskunde (CM) relatief minder zwaar in omvang is.

• Onvolkomenheden hersteld. Zoals in de factsheet te zien is, is in de nieuwe ontwerpruimte een aantal onvolkomenheden
uit het model uit 2007 hersteld, zoals de onvolledige studielast voor lichamelijke
opvoeding en de omissie van het examenjaar. Dit leidt ertoe dat bij CKV en LO in het
vwo het percentage lijkt te stijgen. Het absolute aantal uren blijft echter gelijk.
Er is hier sprake van een afrondingsverschil en een correctie, niet van een vergroting
van het vak. Ik ben ook bezig met een verduidelijking van de beweegnormen voor het
voortgezet onderwijs die nog niet in dit SLO-kader zijn meegenomen. Hier zullen dus
wellicht nog kleine wijzingen op volgen.

• Marge. Zoals te zien is, is de marge afgenomen die leerlingen hebben. Er is altijd wat marge
– soms ook bekend als «vrije ruimte» – nodig voor leerlingen. Een examenprogramma
wordt immers gemaakt op een studielast voor de gemiddelde leerling. Echter, sommige leerlingen hebben meer tijd nodig, hiervoor is tijd voor
verlengde instructie/verwerking nodig in de marge. Ook worden hier loopbaanactiviteiten
gepland, mentorlessen gevolgd en leerlingen kunnen binnen deze ruimte eventueel ook
extra vakken in volgen. Die marge verschilt dus per vakkenpakket. Gymnasiumleerlingen
met een NT-profiel hebben in omvang een gemiddelde studielast die vrijwel precies
op de 4.400 klokuur ligt.

Bovenstaande gaat over de relatieve ontwerpruimte of studielast. Oftewel: hoeveel procent van de totale tijd gaat naar
welk vak. Dit benadrukt de schaarste in het curriculum; als er ontwerpruimte bij een
vak bij komt, dan zal er ergens anders ook iets af moeten gaan om het geheel voor
de leerling behapbaar te houden.

In onderstaande tabel is de absolute ontwerpruimte of studielast weergeven. Oftewel: hoeveel klokuren ontwerpruimte of
studielast zijn er dan per vak. Echter, we moeten voorzichtig zijn om hier getallen
van 2007 en 2024 met elkaar te vergelijken, zoals soms in diverse media is gebeurd.

• In 2007 is er rekening mee gehouden dat leerlingen een studielast van 40 uur voor
40 weken kunnen hebben. Dat is dus 1.600 SLU per jaar. Havo bovenbouw is twee jaar
(3.200 SLU), en vwo is drie jaar (4.800 SLU).

• Echter, leerlingen hebben in het examenjaar vanaf april geen lessen meer. Dit heeft
bijgedragen aan de ervaren overladenheid. Ervaring leert dat als vakvernieuwingscommissies
400 studielastuur voor een vak krijgen, deze 400 uur dan ook volledig worden benut
om nieuwe kennis op te schrijven die de leerling moet kennen. Daarmee houdenzij geen
niet rekening met een korter eindexamenjaar. Er zijn dus voor dit examenjaar doelen
beschreven die de facto in minder tijd moesten worden gerealiseerd. Met name op havo
(met in de bovenbouw slechts 2 leerjaren, geen 3) draagt dit significant bij aan overladenheid.

• Deze onvolkomenheid is nu hersteld waardoor de totale studielast kleiner is: 2.800
(havo) en 4.400 (vwo).

• Dat maakt een vergelijking tussen «oud» en «nieuw» niet eenvoudig, zeker als het gaat
over de vraag of er meer of minder lessen van een bepaald vak komen. Er wordt bijvoorbeeld
soms niet alleen per vak verminderd (of vermeerderd), maar ook het totaal wordt 400 uur
minder. Er is dus geen sprake van volledige «uitruil» tussen vakken (vak X + 100;
vak Y – 100; per saldo 0).

Met alle bovenstaande nuances is het niet eenvoudig om de verschillen tussen jaren
te vergelijken. Zo kun je niet stellen dat voor biologie op het havo er ten opzichte
van 2007 nu (400 – 280 =) 120 uren minder lessen worden gegeven. Scholen hielden in
hun reguliere lessentabel immers wél rekening met het examenjaar (geen lessen na april),
ook al deed het examenprogramma dit niet. Om scholen te helpen met het maken van een
nieuwe lessentabel zal SLO daarom aan de slag gaan met een handreiking die al deze
nuances nader beschrijft en handvatten biedt om het gesprek goed te voeren binnen
de schoolleiding en met de vaksecties.

Tabel: absolute verdeling van studielasturen (SLU) uit 2007 en ontwerpruimte uit 2024 voor bovenbouw
havo/vwo

Vak

Havo-oud (in uren) SLU-2007

Havo-nieuw (in uren)

Ontwerpruimte – 2024

Vwo-oud (in uren) SLU-2007

Vwo-nieuw (in uren)

Ontwerpruimte – 2024

Nederlands

400

364

480

484

Engels

360

280

400

396

Maatschappijleer

120

196

120

220

Lichamelijke opvoeding

120

112

160

176

CKV

120

196

160 of nvt (gymn.)

176 of nvt (gymn.)

Profielwerkstuk

Tweede mvt/Klassieke taal (+KCV)

–

480 (mvt) of 600 (kt)

396 (mvt) of 528 (kt)

Totaal gemeenschappelijk deel

1.200

1.116

1.400 of 1.520

1.928 (mvt) of 2.060 (kt)

Wiskunde

320 (A) of 360 (B)

84 (CM), 308 (EM), 336 (NG) of 420 (NT)

480 (C),520 (A) of 600 (B)

176 (CM), 484 (EM), 484 (NG) of 616 (NT)

Kenmerkend profielvak

400

280

480

396

Profielvak

320

280

440

396

Profielkeuzevak

320 – 400

280 (voor CM * 2)

440 – 480

396 (voor CM * 2)

Vak in het vrije deel

320 – 400

280

440 – 480

396

Totaal profieldeel

1.680 – 1.880

1.428 – 1.540

2.280 – 2.480

2.068 – 2.200

Totaal gemeensch. + profiel

2.880 – 3.080

2.544 – 2.656

3.680 – 4.000

4.084 – 4.260

Marge (LOB, mentoraat etc.)

320 – 160

256 – 144

1.120 – 800

312 – 140

Totaal in %

100%

Totaal in studielasturen (SLU)

3.200

2.800

4.800

4.400

In het voorstel voor ontwerpruimte was 5% gereserveerd om inhouden van burgerschap
en digitale geletterdheid bij andere vakken onder te brengen.27 Deze ruimte is in het uiteindelijke kader als volgt verdeeld over de vakken in het
gemeenschappelijke deel dat alle leerlingen ongeacht profiel volgen:

• 1% is toegekend aan de wiskundevakken voor het verankeren van wiskundige doelen van
digitale geletterdheid;

• 1% is toegevoegd aan Nederlands voor het verankeren van doelen voor burgerschap en
digitale geletterdheid.

• 2% is toegevoegd aan maatschappijleer voor het verankeren van de doelen voor burgerschap;

• 1% is toegevoegd aan maatschappijleer voor het verankeren van maatschappelijke en
moreel-ethische aspecten van digital geletterdheid;

Tot slot vragen de leden hoe de Staatssecretaris gaat borgen dat burgerschap niet
als apart vak wordt ingericht in de praktijk.

Burgerschap is een leergebied dat zich er uitstekend voor leent om vakoverstijgend
te worden aangeboden, zoals reeds is besproken in het commissiedebat van 16 oktober
(Kamerstuk 31 293, nr. 763)28 en in de beantwoording van de feitelijke vragen over (onder andere) de conceptkerndoelen
burgerschap29. Immers: een burger ben je altijd, en niet alleen in dat uurtje burgerschapsles.
Andere lessen bieden de contexten en de inhouden waarmee je als leerling je burgerschap
juist goed kunt oefenen. Denk aan het voeren van een debat over nepnieuws bij Nederlands,
of het bespreken van burgerbetrokkenheid door de jaren heen bij geschiedenis. Scholen
hebben de grondwettelijke vrijheid om zelf te bepalen hoe ze werken aan de kerndoelen
van burgerschap. Maar scholen die deze leergebieden geïntegreerd willen aanbieden,
wat ik wenselijk vind, kunnen daarbij gebruikmaken van de kennis en praktische hulpmiddelen
van onder andere de SLO, maar ook het expertisepunt burgerschap. Er zijn goede voorbeelden
van hoe je dat het beste kunt integreren. Hoe een school dat precies doet, is aan
de school zelf.

Download

Ondertekenaars

Eerste ondertekenaar
L. Bromet, voorzitter van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Mede ondertekenaar
M.H.R.M. Arends, adjunct-griffier

Bijlagen

Bijlage Download bestand: Aanbiedingsbrief (DOCX)
Bijlage Download bestand: Beslisnota bij Kamerbrief Verslag van een schriftelijk overleg over Aangescherpte conceptkerndoelen Nederlands, rekenen-wiskunde en eerste conceptexamenprogramma’s (Kamerstuk 31289-593) (PDF)

Datum:3 december 2024
Nummer:31289-595
Verslag van een schriftelijk overleg

Activiteiten

26 nov 2024

Regeling van werkzaamheden

26 november 2024

Regeling van werkzaamheden
Tijd activiteit: 15:45

12 dec 2024

Procedurevergadering

12 december 2024

Procedurevergadering
Tijd activiteit: 10:15