Uitgelicht : Een demissionair kabinet
Het was een dag voor de Kamerverkiezingen, 14 maart 2017. Premier Rutte ging langs bij koning Willem-Alexander. Hij bood hem het ontslag aan van alle ministers en staatssecretarissen. Het kabinet-Rutte II was tot 26 oktober demissionair. Op die datum begon het nieuwe kabinet. Zes vragen en antwoorden over de verhouding tussen Kamer en kabinet tijdens de formatie.
Waarom ging Prinsjesdag door?
Prinsjesdag is gewoon doorgegaan op dinsdag 15 september. Het is zelfs een verplichting die volgt uit de Grondwet. Daarin staat dat de regering haar beleid moet uiteenzetten op de derde dinsdag van september. En ook staat erin dat het kabinet op dezelfde dag algemene begrotingswetten moet indienen. Omdat op dinsdag 15 september nog geen nieuw kabinet was geformeerd, heeft het huidige demissionaire kabinet van VVD en PvdA de begroting ingediend. Ook de formerende partijen CDA, D66 en ChristenUnie zijn betrokken geweest bij de onderhandelingen over deze begroting.
Koffertje
Op Prinsjesdag heeft minister Dijsselbloem van Financiën het bekende koffertje aangeboden in de Tweede Kamer. In het koffertje zaten de Miljoenennota en de rijksbegroting. In de rijksbegroting staan per ministerie de voorstellen voor uitgaven, verplichtingen en inkomsten van de rijksoverheid voor het jaar 2017. De miljoenennota is een toelichting op de rijksbegroting. In de Miljoenennota worden de belangrijkste plannen en keuzes van de regering samengevat, en wat deze plannen kosten. Daarnaast wordt de economische en financiële situatie van Nederland beschreven.
Beschouwingen en begrotingsbehandelingen pas bij nieuw kabinet
De Tweede Kamer zal pas over de begrotingen voor 2018 debatteren als het nieuwe kabinet er is. Dan pas is duidelijk wat het nieuwe kabinet wil veranderen aan de begrotingen die op Prinsjesdag zijn ingediend. Eerder besloot de Tweede Kamer ook al de Algemene Politieke Beschouwingen en de Algemene Financiële Beschouwingen uit te stellen.
Waarom heeft de minister-president het ontslag van zijn kabinet aangeboden?
Zodat het oude kabinet na de verkiezingen plaats kan maken voor een nieuw kabinet. Politieke partijen onderhandelen over dat nieuwe kabinet op basis van de verkiezingsuitslag. Dat proces heet ‘de formatie’. Tijdens de formatie moet het land wel geregeerd worden. De Koning heeft de ontslagaanvraag “in overweging genomen en de ministers en staatssecretarissen verzocht al datgene te blijven verrichten, wat zij in het belang van het Koninkrijk noodzakelijk achten.” Tot de Koning het nieuwe kabinet installeerde behield het demissionaire kabinet dus al zijn rechten.
Kan een demissionair kabinet vallen?
Nee, want de premier heeft het ontslag van het kabinet al aangeboden aan de Koning. Wel kunnen een of meer demissionaire ministers uit eigen beweging opstappen.
Kunnen leden van het kabinet tegelijkertijd Tweede Kamerlid zijn?
Ja, dat kan, maar alleen als het kabinet demissionair is. Dat staat in artikel 57 van de Grondwet. Verder staat hier niets over op papier. Kon Kamerlid Rutte dus een vraag stellen aan premier Rutte? Strikt theoretisch is dit mogelijk. Maar in de praktijk zullen demissionaire bewindslieden die tegelijk ook Kamerlid zijn, het controleren van het kabinet aan fractiegenoten overlaten.
Welke Kamerleden zijn tegelijk lid van het kabinet?
Drie Kamerleden van de VVD-fractie maakten tevens deel uit van het demissionaire kabinet: naast premier Rutte zijn dat minister Dijkhoff (Defensie) en staatssecretaris Dekker (Onderwijs).
Ook de PvdA-fractie telde vier bewindslieden met een tijdelijke dubbelrol: vicepremier en minister van Sociale Zaken Asscher, minister Dijsselbloem (Financiën, hij nam op dinsdag 17 oktober afscheid van de Tweede Kamer), minister Ploumen (Ontwikkelingssamenwerking en Buitenlandse Handel) en staatssecretaris Dijksma (Infrastructuur en Milieu).
Hoe controleert de Tweede Kamer een demissionair kabinet?
Op dezelfde manier als voordat de premier het ontslag indiende. De Kamerleden die na de verkiezingen zijn beëdigd, kunnen gewoon Kamervragen stellen of debatten aanvragen. Wel is het goed parlementair gebruik dat de Tweede Kamer geen politiek gevoelige onderwerpen behandelt met het demissionaire kabinet, ook al omdat na de verkiezingen de machtsverhoudingen in het parlement veranderd zijn. Het demissionaire kabinet van VVD en PvdA had na de verkiezingen geen meerderheid meer in de Kamer. De Tweede Kamer heeft daarvoor een lijst opgesteld met ‘controversiële onderwerpen’. Lees hier hoe dat werkt.