Uitgelicht : 200 jaar Tweede Kamervoorzitters
De Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal bestonden in 2015 200 jaar. De portrettengalerij in de Tweede Kamer laat zien dat ook het Voorzitterschap van de Tweede Kamer een geschiedenis kent van 200 jaar.
Karel James leerde tekenen in gevangenschap
In de gevangenis leerde Karel James de kunst van het tekenen. Hij was burgemeester van Gouda, toen hij een maand na het begin van de Tweede Wereldoorlog gevangen werd gezet wegens belediging van de Wehrmacht. Om de verveling tegen te gaan, begon hij met een potloodje op wc-papier portretten te tekenen van zijn celgenoten. Karel James is de tekenaar van de meeste portretten die op de gang van de Voorzitter hangen.
Toen Karel James (1899-1976) na de bevrijding op vrije voeten kwam, pakte hij niet alleen zijn burgermeesterschap weer op, maar bleef hij ook portretten maken van bestuurders en notabelen. Nadat hij een portret had gemaakt van minister van Binnenlandse Zaken Edzo Toxopeus, gaf deze in 1964 een interessante opdracht aan Karel James: portretten maken van alle oud-Voorzitters van de Tweede Kamer sinds 1815. Karel James werkte anderhalf jaar aan dit project.
Klassieke portretten
Doordat dezelfde hand ze heeft getekend, lijken de onderscheiden Voorzittersportretten allemaal een beetje op elkaar. Het zijn klassieke portretten, gemaakt met potlood, crayon, zwart en rood krijt, op verschillende soorten papier. Het lijkt wel alsof Karel James steeds beter werd in het portretteren. De allereerste Kamervoorzitter, jonkheer Jan Elias Nicolaas van Lynden van Hoevelaken is nog in een voorzichtig pastelkleurig handschrift getekend. Latere portretten, zoals dat van Charles Mirandolle, Voorzitter in 1881, zijn krachtiger van karakter. Het zal hebben geholpen dat Karel James van deze personen foto’s had om na te tekenen.
Een kunstmatig ouder uiterlijk
Voor andere tekeningen moest James veel speurwerk verrichten, omdat er nauwelijks beeldmateriaal beschikbaar was. Als basis gebruikte hij bestaande portretten die hij in familiebezit, archieven, het Rijksprentenkabinet en het Iconografisch Bureau vond. Soms moest hij inventief zijn omdat hij alleen een silhouet kon vinden van de betreffende Voorzitter, of een jeugdportret. In dat geval gaf hij ze met behulp van rimpels, kraaienpootjes en afhangende mondhoeken een ouder uiterlijk. Van vier Voorzitters was geen afbeelding te vinden. Daarom werden deze Voorzitters vertegenwoordigd met hun familiewapen.
Traditie
Begin 1966 was het project afgerond en op 5 maart van dat jaar werd de portrettengalerij officieel geopend. In 1973 maakte Karel James nog een portret van Anne Vondeling, die van 1972 tot 1979 Voorzitter was. Daarna hebben andere kunstenaars de Voorzittersportretten getekend.
- Voor dit artikel is gebruikgemaakt van het kunstboek van de Tweede Kamer uit 2012. Dit boek is voor €29,50 te koop in het winkeltje in de Statenpassage van de Tweede Kamer.
Gerelateerde websites
Over de Voorzitter, inclusief overzicht met portret:
- Wetenswaardigheden over de Tweede Kamervoorzitters (Parlement.com)
- Historische achtergronden verkiezing Tweede Kamervoorzitter (Parlement.com)
Over de artiest Karel James:
- Biografische gegevens artiest Karel James (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie; database Artists)
- Werken van Karel James (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie; database Images)