Fraudebestrijding door DUO
21 maart 2024, debat – Wat ging er mis bij de fraudebestrijding van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO)? De Kamer debatteert erover met minister Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap).
Voorkomen dat studenten misbruik maken van een uitwonendenbeurs door zich elders in te schrijven terwijl ze eigenlijk nog bij hun ouders wonen. Dat was het doel van de fraudebestrijding door DUO.
Na onderzoek van PwC en eigen onderzoek concludeert de minister dat daarbij sprake is geweest van indirecte discriminatie. Door de criteria leeftijd, opleidingsniveau en afstand tussen het woonadres van de student en diens ouders te hanteren, pikte het risicomodel onevenredig veel studenten met een migratieachtergrond en/of een mbo-opleiding eruit.
Controleproces
Minister Dijkgraaf biedt namens het kabinet excuses aan voor het onvoldoende zorgvuldig opzetten en onderhouden van het controleproces, en in het bijzonder voor de daarmee samenhangende kans op een huisbezoek voor specifieke groepen.
Het controleproces door DUO rammelde aan alle kanten, stelt Stultiens (GroenLinks-PvdA): er was geen validatie door experts, de criteria kwamen tot stand op basis van onderbuikgevoel en er was geen wetenschappelijke onderbouwing. Het verbaast Bamenga (D66) dat het risicomodel sinds 2012 werd gebruikt maar er pas kortgeleden een evaluatie plaatsvond, ondanks signalen dat het model in de praktijk niet goed werkte.
De toepassing van deze methode van fraudebestrijding verliep lange tijd niet goed, erkent Dijkgraaf. De ontbrekende lerende en wetenschappelijke houding bij DUO noemt hij als minister verantwoordelijk voor onderwijs en wetenschap "extra pijnlijk".
Is het verwijt van indirecte discriminatie in het controleproces niet meer een veronderstelling dan een feit, vraagt Blaauw (PVV) zich af, nu het onderzoek heeft aangetoond dat DUO niet direct heeft gediscrimineerd omdat het persoonlijke kenmerken zoals afkomst niet meenam.
Compensaties
Herstel van vertrouwen, eerherstel door een persoonlijke excuusbrief en rechtsherstel met financiële compensatie. Daar moet de minister volgens Ergin (DENK) mee aan de slag. Hij wil een compensatieregeling, om een voor studenten en de overheid kostbare en langdurige gang naar de rechter te voorkomen.
De minister begrijpt de vraag, maar wil eerst "met een open blik" in gesprek met de betreffende studenten over de vervolgstappen die zij verwachten.
Beckerman (SP) wil weten of de minister door excuses te maken erkent dat er onschuldige studenten zijn getroffen. Krijgen zij een tegemoetkoming voor de onterechte fraudebeschuldiging?
De excuses zijn gemaakt voor de gebreken in het proces, zegt Dijkgraaf. Hij benadrukt dat het PwC-onderzoek en eigen onderzoek van het ministerie niet over individuele dossiers gaan. Op basis daarvan kan dus niet worden vastgesteld of er onschuldige studenten zijn getroffen.
Toekomst fraudebestrijding
Martens (VVD) vraagt hoe het proces rondom fraudebestrijding en opsporing verbeterd kan worden. Van Zanten (BBB) sluit zich daarbij aan: met welke criteria is gerichte controle op fraude mogelijk zonder discriminatie?
Algoritmes en geautomatiseerde systemen pakken in verkeerde handen desastreus uit, stelt Soepboer (NSC). Ze mogen volgens hem alleen worden gebruikt met de juiste wettelijke grondslagen. Hij oppert dat aselecte steekproeven, waar DUO momenteel mee werkt, eerlijker zijn.
Risicogericht toezicht zou mogelijk moeten blijven, vindt de minister, omdat controles afschrikkend werken en er veel geld omgaat in de studiefinanciering. Het risicoprofiel moet wel eerlijk zijn en de werking moet gecontroleerd worden. Aselect controleren is duur, behoorlijk ineffectief en veroorzaakt veel overlast, stelt Dijkgraaf.
De Kamer stemt op 26 maart over de tijdens het debat ingediende moties.
Zie ook:
- Het overzicht van de laatste debatten in het kort
- De geredigeerde woordelijke verslagen van Kamervergaderingen (het stenogram). Deze zijn maximaal vier uur na het uitspreken beschikbaar.
- Kijk debatten terug via Debat Direct