Eerste dag Algemene Politieke Beschouwingen

22 september 2021 - Op de eerste dag van de Algemene Politieke Beschouwingen gaan de fractievoorzitters met elkaar in debat over de kabinetsplannen voor 2022.

PVV

Waar is Sigrid Kaag? Wilders vindt dat de D66-leider aanwezig moet zijn bij de Algemene Politieke Beschouwingen: kennelijk is ze bang voor moeilijke vragen. Ook over premier Rutte is de PVV-leider kritisch. Die heeft in zijn ogen lak aan het gewone volk en gaat door met zijn wanbeleid, zoals miljarden over de balk gooien voor klimaatbeleid, het afpakken van boerenland en het invoeren van de coronapas.

Nederland is overvol, vindt Wilders, met vluchtelingen die de verzorgingsstaat leegvreten. Niet-westerse allochtonen zijn oververtegenwoordigd in de bijstand en de (drugs)criminaliteit. "Eigen mensen eerst" zou volgens de PVV'er het uitgangspunt moeten zijn, want die hebben jarenlang belasting en premies betaald. Het is onbegrijpelijk dat er tienduizenden (Afghaanse) vluchtelingen worden toegelaten terwijl er al een groot tekort aan woningen is. Hij vreest bovendien dat deze immigranten zullen bijdragen aan verdere islamisering.

We mogen niet meer trots zijn op de Gouden Eeuw en helden als Piet Hein. Zwarte Piet moet verdwijnen en het woord blank is taboe. Wilders hekelt de "vreselijke, totalitaire wokedictatuur" van politiek correct Nederland. Aanhangers daarvan willen zijn in ogen alles verbieden en bepalen hoe anderen mogen denken.

VVD

Als politici hebben we veel over onszelf gepraat, stelt Hermans vast, en dat heeft niet bijgedragen aan het vertrouwen in de politiek. 2022 zou volgens haar geen verloren jaar mogen worden. Daarom wil ze samenwerking zoeken met andere partijen. Bijvoorbeeld door het geld dat was gereserveerd voor de Baangerelateerde Investeringskorting (BIK) een andere bestemming te geven, zoals verlaging van de verhuurderheffing.

Zware drugscriminaliteit, de krapte op de woningmarkt en in de zorg. Nederland heeft grote uitdagingen, zegt Hermans, maar zij is optimistisch over de mogelijkheden om problemen op te lossen. De overheid moet ervoor zorgen dat mensen die hun steentje bijdragen een fijn en veilig leven kunnen leiden. Daar hoort bij dat bedrijven een eerlijke bedrage leveren, vindt ze. En als bedrijven winst maken, moeten ze hun werknemers goed betalen.

De VVD heeft de afgelopen jaren niet vooropgelopen bij het nemen van klimaatmaatregelen, erkent Hermans, maar daar komt volgens haar verandering in. Het uitgangspunt in het beleid moet wel blijven dat het haalbaar en betaalbaar is. Zij is daarom blij dat de regering burgers en bedrijven (met subsidies) wil helpen om over te stappen op duurzamere alternatieven.

D66

De democratische legitimatie van het demissionaire kabinet is zeer beperkt, benadrukt Jetten. Hij begrijpt daarom de beleidsarme begroting. "Een stabiele en brede coalitie" zou nu zakelijke afspraken moeten maken om het land daadkrachtig te regeren. D66 wil daaraan een constructieve bijdrage leveren, in welke rol dan ook, om van 2022 geen verloren jaar te maken.

Nederland heeft volgens Jetten een bijzondere verantwoordelijkheid in het tegengaan van klimaatverandering, want Nederlanders stoten drie keer zoveel uit als de gemiddelde wereldburger. Hoe langer we wachten met het te lijf gaan van de klimaat- en natuurcrisis, hoe onveiliger het wordt, met onherstelbare schade of dure last-minutemaatregelen tot gevolg. Treuzel daarom vooral niet, is Jettens oproep.

Voor het volgende kabinet ligt er ook een grote onderwijsagenda te wachten, zegt Jetten. Hij wijst op de groeiende kansenongelijkheid in Nederland. Goed onderwijs ziet Jetten als de belangrijkste motor voor gelijke kansen, "maar die motor hapert". D66 wil daarom onder andere een betere beloning van leraren om het lerarentekort tegen te gaan. En we moeten af van het rendementsdenken in het hoger onderwijs, aldus Jetten.

CDA

Wie willen we zijn en wat verbindt ons? Heerma ziet een verschuiving in het denken. Na de doorgeslagen individualisering van het neoliberalisme komt de nadruk meer te liggen op de coöperatieve samenleving. Het gaat daarbij om het besef dat we een gemeenschap vormen van mensen die bij elkaar horen. Die kunnen samen de schouders eronder zetten, bijvoorbeeld via burgerinitiatieven.

Het kabinet is demissionair, zegt Heerma, maar de problemen zijn niet verdwenen. Hij wil de wooncrisis aanpakken door het aanstellen van een minister van Volkshuisvesting en het verlagen van de verhuurderheffing. Ondermijning moet worden bestreden door criminelen effectiever te plukken en de opbrengst terug te geven aan de wijken. Een groene industriepolitiek kan het groene verdienvermogen vergroten. En de arbeidsmarkt zou hervormd moeten worden volgens de lijnen van de commissie-Borstlap.

Er moet meer aandacht zijn voor veiligheid, vindt Heerma. Hij pleit voor een nationaal planbureau voor de veiligheid. Dat moet risico's inventariseren en analyseren, voorbij de waan van de dag en het kortetermijndenken. Voor onze economische veiligheid is het belangrijk dat we niet te afhankelijk worden van productie ver weg. Heerma pleit daarom voor reshoring, het terughalen van productie naar Nederland.

SP

Tien jaar Ruttepolitiek komt hard aan, zegt Marijnissen. Zij wijst op de groeiende tweedeling in onder meer vermogen, zorg, wonen en onderwijs. Het aantal miljonairs neemt toe, het aantal daklozen ook. Om de vermogensongelijkheid aan te pakken wil Marijnissen een verhoging van het minimumloon en een extra belasting voor de superrijken. En bedrijven die grote winsten maken, moeten dat ook ten goede laten komen aan het personeel.

Geen marktwerking in de zorg. Marijnissen wil een nationaal zorgfonds zonder eigen risico en pleit voor kleinschalige zorgvoorzieningen in de buurten. De groeiende ongelijkheid op de woningmarkt wil zij aanpakken door de verhuurderheffing af te schaffen en door de sociale huur voor vier jaar te bevriezen. Ook moet er geïnvesteerd worden in verwaarloosde "vergeten buurten".

Marijnissen "ergert zich kapot" aan het toenemend aantal spotjes voor particulier onderwijs. Ook in het onderwijs is volgens haar de tweedeling alleen maar toegenomen. Zij wil af van het leenstelsel voor studenten en wil de loonkloof in het onderwijs terugdringen. Het mbo, waarvan de studenten vaak terechtkomen in cruciale beroepen, verdient echt meer waardering, aldus de SP-fractievoorzitter.

Partij van de Arbeid

Mensen in Loppersum hebben scheuren in hun huis. In Wijk aan Zee regent het kankerverwekkende deeltjes boven het dorp. Heel veel mensen in ons land kunnen niet vooruit omdat ze onzeker zijn over hun bestaan, zegt Ploumen. Deze mensen komen in actie, maar dit kabinet kijkt de andere kant op. "Dat maakt mensen boos, en terecht."

Ploumen maakt zich zorgen om de groeiende ongelijkheid in Nederland. De woningnood moet daarom nú worden aangepakt. De verhuurderheffing moet worden afgeschaft, zodat corporaties meer huizen kunnen bouwen. Ook moeten de lerarensalarissen in het basisonderwijs omhoog. En als het aan de PvdA ligt, komt er een fonds voor mensen die hun baan dreigen te verliezen door de energietransitie.

Veel te vaak kiest de politiek niet voor mens en milieu maar voor de multinational, zegt Ploumen. Van wie is ons land? Van het grote geld of van ons allemaal? Dat is volgens haar de vraag waar het om draait. Het antwoord bepalen we zelf, zegt zij. Na veertig jaar individualisme is het tijd voor een andere koers. "Morgen kan beter worden, als we vandaag samenwerken."

GroenLinks

De problemen in Nederland zijn immens en daarom is het bizar dat er nog geen nieuw kabinet is, vindt Klaver. Alleen een nieuw kabinet kan volgens hem de koers echt wijzigen, maar zolang het aan de formatietafel niet lukt, moet het in de Kamer gebeuren. Daarom zal GroenLinks bijvoorbeeld met voorstellen komen om de lerarensalarissen te verhogen en om de verhuurderheffing in te trekken.

Het stikstofprobleem oplossen lukt alleen met een missionair kabinet, denkt Klaver, want daarvoor moeten partijen moeilijke onderhandelingen voeren en is een minister nodig met doorzettingsmacht. Dat geldt ook voor de aanpak van klimaatverandering. Er is op dit moment sprake van een noodtoestand, benadrukt de GroenLinksleider.

Klaver is bezorgd over de polarisatie in de politiek. Het lijkt soms alsof politici een spel spelen. Hebben ze wel door dat de besluiten die ze nemen directe invloed hebben op de levens van mensen met weinig geld en echte problemen? Politici moeten daarom meer laten zien dat ze het beste voor hebben met het land, dat ze verschillen willen overbruggen en zo echte veranderingen voor elkaar willen boksen.

Partij voor de Dieren

We leven in een kanteltijd, zo citeert Ouwehand filosoof en historicus Philipp Blom. We moeten ervoor kiezen om de economie binnen de draagkracht van de aarde te brengen. Want als we dat niet doen, loopt het slecht af met het leven op aarde. Daar is politieke moed voor nodig, aldus de fractievoorzitter. We moeten stoppen met zagen aan de tak waarop we zitten.

Ouwehand mist een reflectie van het kabinet op de gebrekkige aanpak van de klimaat-, natuur- en woningcrisis. Het kabinet heeft volgens haar verzuimd om aan het handelen van bedrijven grenzen te stellen voor de de leefomgeving en voor de gezondheid van mensen. En waarom wordt de stikstofcrisis doodgezwegen in de Miljoenennota?

Nederland moet zich houden aan gemaakte klimaatafspraken, vindt Ouwehand. Zij vindt het onbegrijpelijk dat het Urgendavonnis ook dit jaar niet wordt uitgevoerd. Waarom wordt er geen einde gemaakte aan subsidies voor de fossiele industrie en voor biomassa? Ouwehand bepleit actie van het kabinet, ook om burgers het idee te geven dat "we het samen moeten doen".

ChristenUnie

Oogcontact. Dat is volgens Segers essentieel in de verhouding tussen mensen, juist wanneer de sfeer vijandig wordt. Maar ook een goede overheid houdt oogcontact met de eigen burgers, zodat ze geen dossier worden maar mens blijven. Hij wil daarom weten wat voor lessen er getrokken zijn uit de toeslagenaffaire. Wordt er al gewerkt aan een belastingstelsel zonder toeslagen?

Niet alleen ouders, ook jongeren dreigen door schulden verpletterd te worden, signaleert de ChristenUnieleider. Steeds vaker zijn zij aangewezen op tijdelijke baantjes. Zij moeten geholpen worden door het leenstelsel af te schaffen en de basisbeurs weer in te voeren. Dat mensen in dit land in beschimmelde huizen wonen, is geen natuurverschijnsel, zegt Segers, maar het gevolg van politieke keuzes over hoe we onze welvaart verdelen.

Segers pleit ervoor om mensen recht te doen. De Amerikaanse burgerrechtenactivist Martin Luther King verlangde naar een land waar zijn kinderen niet beoordeeld zouden worden op hun huidskleur maar op hun karakter. Dat visioen kunnen wij ook voor ogen houden, benadrukt Segers.

Forum voor Democratie

Voordat we het zinvol over de beleidskeuzes in deze begroting kunnen hebben, moeten we begrijpen wat de achtergrond daarvan is, vindt Baudet. Hij ziet het coronabeleid van het kabinet als "bedrog dat een volkomen andere agenda dient, die globalistisch wordt uitgerold en de hele wereld in haar greep lijkt te hebben". "Er zullen nieuwe lockdowns komen om mensen te dwingen vaccins te nemen. Vrijheid wordt definitief voorwaardelijk," zegt de FVD-voorman.

Het is volgens Baudet het begin van een "QR-maatschappij met totale overheidscontrole, met onbegrensde mogelijkheden voor een almachtige staat". Daarin is "corona het alibi, het voorwendsel, de aanleiding om de nieuwe wereldorde te bewerkstelligen". Forum voor Democratie wil hiertegen "een zo groot mogelijk front vormen". Baudet spreekt over een "tegenstander die een andere aanval heeft ingezet" waardoor het "speelveld is veranderd".

Volt

Dassen ziet een nieuwe generatie die het voortouw durft te nemen, die bruggen wil bouwen en oplossingen wil vinden. En dat is nodig, gezien de groeiende ongelijkheid, de "absurde huizenprijzen" en de grote onderwijsachterstanden. Dassen zegt dat de politiek doelen moet stellen, missies moet formuleren en aan de slag moet gaan.

Het kabinet faalt in de aanpak van de stikstof-, klimaat- en wooncrisis. Volgens Dassen wordt onvoldoende aan grensoverschrijdende oplossingen gedacht. Hij wijst erop dat het geld van het Europese Herstelfonds klaarligt. Daarmee kan worden geïnvesteerd in de economie van de toekomst, in de vergroening van de economie en in innovatie.

Om de woningcrisis te bestrijden, wil Dassen de jubelton en de verhuurderheffing afschaffen, en de liberalisatiegrens op 1.000 euro stellen. Wat de onderwijsbegroting betreft wil hij af van het leenstelsel en het collegegeld. Geld voor zijn voorstellen vindt hij onder meer door te stoppen met subsidies voor de fossiele industrie.

JA21

Twintig jaar geleden wees Pim Fortuyn al op de risico's van nieuwe migrantenstromen, zegt Eerdmans, en zijn waarschuwingen zijn nog steeds actueel. Gemeentes kunnen nu de bijna 30.000 statushouders al niet huisvesten. Hoe moet dat dan met de migranten die de afgelopen weken bijvoorbeeld uit Afghanistan zijn binnengekomen? Eerdmans pleit voor een "streng maar rechtvaardig" asielsysteem, naar voorbeeld van Denemarken.

"We zijn linksaf de sloot in gereden en we moeten er rechtsaf weer uit", zegt de leider van JA21. Nederland wordt door alle klimaatmaatregelen volgens hem "één groot windturbinepark". Eerdmans wil juist van kernenergie een belangrijk onderdeel van de energievoorziening maken. Er gaat volgens hem in de Miljoenennota dertig keer meer naar het klimaat dan naar lastenverlichting. Ook Defensie komt er bekaaid vanaf, meent hij. Hij pleit voor meer investeringen, want het "zomerse debacle in Afghanistan heeft aangetoond hoezeer Defensie is uitgekleed".

SGP

Met deze begroting doet het demissionaire kabinet "meer dan op de winkel passen", vindt Van der Staaij. Hij vraagt de hoofdrolspelers om niet te talmen met het vormen van een nieuw kabinet.

Van der Staaij roept het verhaal van David tegen Goliath in herinnering, van de kleine herdersjongen die met een kiezelsteentje de sterke reus verslaat. Een nieuw kabinet moet burgers beschermen tegen de Goliaths van deze tijd, vindt hij. Daarbij passen investeringen in wijkagenten en in "onze uitgewoonde krijgsmacht".

Van der Staaij vraagt het kabinet om oog te houden voor de bewegingsvrijheid van mensen. Zo raken nog te veel burgers in de knel door overheidsbureaucratie. De coronapas mag niet leiden tot vaccinatiedwang of -drang. Klimaatbeleid moet redelijk en realistisch blijven. En de overheid moet ervoor zorgen dat een doorsneegezin een tweedehands elektrische auto kan betalen, aldus de SGP-voorman.

DENK

De overheid in Nederland dient burgers niet, maar staat tegenover hen, meent Azarkan. Hij ziet harteloos neoliberaal beleid in een land dat onder premier Rutte een bv is geworden. In plaats van "visieloos ritselen en regelen" vraagt de DENK-voorman om moreel leiderschap.

In de toeslagenaffaire is volgens Azarkan meer dan tien jaar gejaagd op onschuldige burgers. Hij vraagt de premier hoe deze wil gaan afrekenen met dit beleid dat "nog elke dag slachtoffers maakt". En wanneer krijgen de onschuldige ouders waar zij recht op hebben?

Azarkan wil een effectieve aanpak van discriminatie. Hij ziet dat er nog dagelijks gediscrimineerd wordt op de woningmarkt. Ook is er nog altijd onderadvisering in het onderwijs en bepaalt je huidskleur of je een baan of een stage krijgt. Azarkan vraagt wanneer er eindelijk werk wordt gemaakt van de gevraagde doorlichting van de overheid op institutioneel racisme.

Fractie Den Haan

De 55-plussers van nu zitten niet meer achter de geraniums, maar doen vrijwilligerswerk voor verenigingen, bibliotheken en verzorgingshuizen. Ouderen zijn daarmee "het cement van onze samenleving", zegt Den Haan. De vergrijzing is geen ramp, maar biedt wel uitdagingen. Nu mensen langer leven, is het logisch dat de zorgkosten stijgen. Maar die kosten hebben ook andere oorzaken, zegt Den Haan. Onze zorg gaat over te veel schijven, kent verkeerde prikkels en heeft nog veel te weinig aandacht voor preventie.

De woningmarkt zit helemaal op slot, maar ouderen zijn een belangrijke sleutel, zegt Den Haan. Als ouderen verhuizen, komen er namelijk woningen vrij voor starters en jonge gezinnen. De corporaties zouden erg geholpen zijn door een afschaffing van de verhuurderheffing, waarbij dat geld wordt bestemd voor ouderenwoningen. Den Haan wil ook dat demografische ontwikkeling een centraal thema wordt in het beleid, waar jaarlijks over wordt gerapporteerd.

BBB

Volgens de staatjes in de begroting gaat niemand erop achteruit, maar waarom is er dan zo veel onvrede? Miljoenen burgers profiteren totaal niet van de economische groei, waarschuwt Van der Plas. Zij wijst op de stijging van energie- en benzineprijzen, verhoging van lokale belastingen omdat noodlijdende gemeenten geld tekortkomen en stijgende voedselprijzen, terwijl de winsten bij supermarkten terechtkomen en niet bij boeren.

Van der Plas adviseert politici om in gesprek te gaan met burgers, niet alleen in campagnetijd. Alleen door te luisteren naar de wensen en ideeën van mensen uit de praktijk kun je volgens haar onrust en onvrede wegnemen.

Inspelen op klimaatverandering zou met gezond verstand moeten gebeuren, vindt Van der Plas. Investeer bijvoorbeeld in landbouwinnovaties in plaats van het reduceren van de veestapel. Ze roept de overheid op om geen stroomvretende datacenters met groene subsidies naar het Nederlandse platteland te lokken.

BIJ1

Een samenleving die voor iedereen werkt op basis van gelijkwaardigheid, rechtvaardigheid en solidariteit. Een samenleving waarin we respect en waardering hebben voor onze verschillen en waarin we focussen op wat ons bindt. Zo schetst Simons haar droom. Maar die droom verhoudt zich volgens haar slecht met het huidige Nederland, waarin de ongelijkheid en de kloven groeien en waarin discriminatie ook institutioneel welig tiert.

Simons pleit voor het bestrijden van discriminatie en voor het verhogen van het minimumloon tot 14 euro. Zij wil dat de bestaanszekerheid voor iedereen gegarandeerd wordt. Wonen is een recht en daarom moet volgens Simons de wooncrisis als eerste worden aangepakt: een veilig thuis staat aan de basis van een veilige samenleving.

Groep Van Haga

Onder het mom van corona, klimaat en vermogensongelijkheid waait er een gure wind van collectiviteit door Nederland, zegt Van Haga. De samenleving heeft weer lucht nodig. Van Haga bepleit daarom individuele vrijheid boven de "gevangenschap van het collectief". Ondernemers zijn door de coronamaatregelen financieel uitgekleed en studenten werden opgehokt tijdens lockdowns. Van Haga hoopt dat de betrokken ministers zich hier nog eens voor moeten verantwoorden voor de rechter.

Ook op de woningmarkt en in het klimaatbeleid speelt de overheid een kwalijke rol door beperkingen op te leggen, meent Van Haga. Door de eisen op het gebied van stikstof en pfas is het bouwen van nieuwe woningen vrijwel onmogelijk. "De overheid heeft zich beziggehouden met obstructie", concludeert hij. Duizenden boeren vrezen ook nog eens voor onteigening door de stikstofmaatregelen van de overheid. Die "heksenjacht tegen boeren" is volstrekt onaanvaardbaar, oordeelt hij. De boeren zorgen voor de voedselvoorziening en verdienen juist bescherming.

Omtzigt

Er is een risico op weggegooid geld met deze begroting, waarschuwt Omtzigt. Er is weliswaar veel over gesproken, maar Omtzigt wijst erop dat er niets is uitgevoerd van de beloften en radicale ideeën voor een nieuwe bestuurscultuur. Dat voedt het wantrouwen in de politiek en tekent de onmacht van de Tweede Kamer. Om problemen op te lossen, moet je ze willen opsporen, benadrukt hij.

Omtzigt eist binnen twee weken een regeringsplan voor de volkshuisvesting. De regering moet eindelijk afrekenbaar zijn, met een concreet doel voor het aantal huizen dat gebouwd wordt.

De huidige koopkrachtplaatjes zijn volgens Omtzigt fictief, waardoor er in werkelijkheid meer armoede is in Nederland dan uit de statistieken blijkt. Maak deze koopkrachtplaatjes realistischer voordat je het stelsel van belastingen en premies gaat hervormen, luidt zijn advies.

Premier Rutte reageert op 23 september op de inbreng van de fractievoorzitters.

Zie ook: