Debat rapport enquête gaswinning Groningen afgerond

7 juni 2023, debat - Op de tweede dag van het debat over het eindrapport van de parlementaire enquêtecommissie gaswinning Groningen reageren premier Rutte en staatssecretaris Vijlbrief (Mijnbouw) op de eerste termijn van de Kamer.

De belangen van de Groningers zijn jarenlang ondergeschikt gemaakt aan financiële belangen, zo stelt de enquêtecommissie vast. Rutte neemt die conclusie over. De ereschuld die zo is ontstaan, moet volgens hem worden ingelost. Maar wat in zestig jaar is misgegaan, kan niet zomaar worden hersteld. Het kabinet stuurde hiervoor het plan Nij begun met 50 maatregelen naar de Kamer.

Hoge winning 2013

In 2013, na de zware aardbeving van 2012 in Huizinge, is er extra veel gas gewonnen, 54 miljard kuub. Het voorzorgbeginsel is onvoldoende toegepast, stelt Bikker (ChristenUnie) vast: dat had niet zo mogen gebeuren. In 2013 had besloten moeten worden om de winning te verlagen.

Het kabinet heeft niet actief besloten om in 2013 extra gas te winnen, zegt Rutte. De hoge winning ontstond doordat er een winningsplan was voor tien jaar. In 2018 realiseerde hij zich pas goed dat er in 2013 extreem veel gas was gewonnen.

Klaver (GroenLinks) betoogt dat in 2013 wel degelijk besloten had kunnen worden om minder gas te winnen. GasTerra heeft volgens hem geopperd dat de gaswinning omlaag kon, maar er is toen gezegd dat het gewoon door kon gaan. De politieke cultuur was volgens hem "oppompen wat we kunnen oppompen".

Dat de winning volgens GasTerra omlaag kon, heeft toenmalig minister Kamp (Economische Zaken) niet bereikt, antwoordt Rutte. Dit had bij de politieke leiding bekend moeten zijn en had besproken moeten worden op politiek niveau. Maar het is volgens hem onzeker of de winning daadwerkelijk omlaag had gekund.

De premier probeert het klein te maken en verschuilt zich achter anderen, zegt Beckerman (SP). Nijboer (PvdA) stelt vast dat er ongeveer 20 miljard minder gewonnen had kunnen worden. Het is onbegrijpelijk dat, ondanks het aandringen van de Kamer, de politieke leiding kennelijk onvoldoende heeft onderzocht of de winning omlaag kon.

Ambtenaren gingen ervan uit dat de apparatuur om buitenlands gas om te zetten verouderd was, zegt Rutte. Hij erkent dat dit vanuit het voorzorgprincipe onderzocht had moeten worden.

Systeemfout

Al sinds 1963 was bekend dat de gaswinning zou kunnen leiden tot bodemdalingen, stelt Van der Plas (BBB) vast. Zij denkt dat er sprake is van een systeemfout, ook omdat ambtenaren kennelijk zomaar konden besluiten om geen informatie te delen.

De overheid maakt fouten, zegt Rutte. Maar hij denkt dat het systeem basaal goed functioneert. Hij spreekt van een "paradigmaverandering" sinds de beving van Huizinge. Voor 2012 waren leveringszekerheid en geld bepalend. Vanaf 2012 staat volgens hem de veiligheid centraal. De enquêtecommissie vraagt volgens hem ook niet om een verandering van het systeem, maar om versnelling van de versterking.

Oliemaatschappijen

In de periode 2012 tot 2019 was de relatie tussen de overheid en Shell buitengewoon ongezond, stelt Omtzigt. Er dient een professionele distantie te zijn, meent hij. Ziet de minister-president in dat zijn houding moet veranderen? Het is cruciaal dat we contacten met grote ondernemingen onderhouden, reageert Rutte. Dat vereist dat die bedrijven toegang hebben tot de regering.

Het parlement moet Shell en Exxon een heffing opleggen om mee te betalen aan het herstel van de schade, menen verschillende woordvoerders. In het eerstvolgende commissiedebat komt Vijlbrief daarop terug. Als er goedschiks geen bijdrage komt, dan is een heffing een optie, stelt de staatssecretaris, mits het juridisch kan.

Rol en positie premier

Wachten tot de allerlaatste kans zich voordoet. Tot je als overheid met de rug tegen de muur staat en moet constateren dat het veel te laat is. Dit patroon ziet Boutkan (Volt) in de toeslagenschandaal, in het stikstofdossier en bij de gaswinning. Waarom neemt de premier hiervoor geen verantwoordelijkheid?

Het is de rol van de Staat om mensen te beschermen, zegt Rutte, en de enquêtecommissie heeft duidelijk gemaakt dat dit in Groningen onvoldoende is gebeurd. De gaswinning is naar nul gebracht, schade wordt hersteld en huizen worden versterkt, maar er moet meer gebeuren.

Boosheid en schaamte. Zo typeert de premier zijn gevoelens over wat is misgegaan tussen 2012 en 2014. Hij wil "onderdeel zijn van de weg voorwaarts" om plannen uit te voeren en zaken te verbeteren. Hij hoopt dat dit uiteindelijk leidt tot herstel van vertrouwen in Groningen.

Als de premier wil bijdragen aan het oplossen van de problemen in Groningen, moet hij daarvoor tijd vrij maken in zijn agenda, benadrukt Stoffer (SGP). Rutte belooft dat te doen.

Uit het rapport van de enquêtecommissie blijkt dat de premier zelf nalatig is geweest, stelt Teunissen (PvdD) vast. Op basis waarvan kunnen we het vertrouwen hebben dat de premier het echt anders gaat doen dan hij heeft gedaan? De premier bagatelliseert zijn eigen beleid door de aardbevingsschade tijdens het debat "nevenschade" te noemen, meent zij.

Het is belangrijk voor heel Nederland dat het ongekende onrecht dat is aangedaan niet zonder gevolgen blijft, meent Klaver. Hij dient een motie van wantrouwen in tegen premier Rutte. Deze krijgt steun van BBB, FVD, Groep Van Haga, JA21, Omtzigt, PvdA, PvdD, PVV, SP en Volt.

Ook Van Haga (Groep Van Haga) dient een motie van wantrouwen in tegen premier Rutte, maar op andere gronden. Hij verzet zich juist tegen de sluiting van het Groningenveld. Zijn motie krijgt steun van JA21 en FVD.

Versterking en schadeherstel

Veel Kamerleden, onder wie Eerdmans (JA21) hebben zich uitgesproken tegen de bureaucratie waarmee de Groningers tegemoet worden getreden. Vijlbrief zegt geschrokken te zijn van uitspraken van Beckerman over de angst bij Groningers dat het niet meer goedkomt: "Dat begrijp ik en dat is iets dat op mij drukt".

Welke cultuuromslag bij het Instituut Mijnbouw Groningen (IMG) is nodig, vraagt Van Wijngaarden (VVD). Vijlbrief zegt dat er "milder, makkelijker en menselijker" vergoed moet worden. Op 12 juni is hierover overleg met uitvoeringsorganisaties en bewoners.

Bij versterking en schadeherstel mogen financiën niet bepalend zijn. Het kabinet gaat dit "whatever it takes"-principe in de wet vastleggen, belooft Rutte in reactie op vragen van Vedder (CDA). De gemeenten en het IMG krijgen een "knelpuntenbudget" om schadezaken op te lossen.

Er komen specifieke taskforces, onder andere voor boerenbedrijven, die voldoende geld meekrijgen om van deur tot deur te proberen de complexe gevallen op te lossen, zegt staatssecretaris Vijlbrief. Hij levert kort na het zomerreces een schema voor de uitvoering aan.

Bij schade tot €40.000 komt een expert alleen kijken wat de schade is en niet of het door een aardbeving komt. Ook boven dat bedrag worden beperkende zaken weggenomen, zodat er bijvoorbeeld niet meerdere experts betrokken zijn.

Wordt het niet juist ingewikkelder als gedupeerden één aanspreekpunt krijgen, vraagt Kops (PVV). Heeft diegene wel een toereikend mandaat? Vijlbrief zegt hierop in een brief terug te komen.

Einde gaswinning

Boulakjar (D66) wil garanties dat de gaswinning uit het Groningenveld stopt. Sluiting is goed mogelijk, maar hangt af van een aantal factoren zoals de stikstoffabriek in Zuidbroek, reageert Rutte. Vijlbrief herhaalt de eerdere belofte dat de gaswinning in ieder geval in 2023 of 2024 eindigt.

De eerste termijn van de Kamer was op 6 juni. Eerder werd er op 12 april en 13 april met de commissie gedebatteerd over het rapport. De stemmingen over de tijdens het debat ingediende moties zijn op 13 juni.

Zie ook