Debat over transparantie luchtaanvallen in de strijd tegen IS

14 mei 2020, debat - Een belangrijk deel van de oppositie steunt een motie van wantrouwen tegen minister Bijleveld (Defensie). Haar wordt een gebrek aan transparantie over burgerslachtoffers door bombardementen op IS-doelen verweten.

Op 3 juni 2015 voerden Nederlandse F-16's luchtaanvallen uit op de Iraakse stad Hawija. Het doel was om een wapenfabriek van IS te vernietigen. Dat lukte, maar later bleek dat er ook ongeveer 70 burgerslachtoffers vielen bij het bombardement, waarschijnlijk door het exploderen van munitie die daar lag opgeslagen. Ook bij een Nederlandse luchtaanval op Mosul in september 2015 vielen burgerslachtoffers.

Informatieverstrekking aan de Kamer

De Kamer is diverse keren onjuist of onvolledig geïnformeerd over de luchtaanvallen op IS in Irak en de burgerslachtoffers die daarbij vielen, zeggen verschillende woordvoerders. Voor SP, PVV, GroenLinks, PvdA, PvdD, 50PLUS, DENK en Groep Krol/VKA is dit reden om het vertrouwen in de minister op te zeggen.

Het parlement moest als een detective optreden om feiten boven tafel te krijgen, stelt Belhaj (D66) vast. Hoe kan het dat journalisten van NOS en NRC wel de juiste informatie kregen en de Kamer niet? Gebleken is dat de VS wisten dat er risico's zaten aan de aanval op de IS-wapenfabriek. De D66-woordvoerster wil de Onderzoeksraad voor Veiligheid nader onderzoek laten doen naar de luchtaanval op Hawija.

We worden beter geïnformeerd door de media dan door de minister, stelt Kerstens (PvdA). En dat knaagt volgens Van Otterloo (50PLUS) aan de wortels van de parlementaire democratie.

Er is een rookgordijn opgetrokken om parlementaire controle te ontlopen, denkt Van Kooten (Groep Krol/VKA). Karabulut (SP) betoogt dat er pas een einde kwam aan de doofpot toen de minister daartoe gedwongen werd door journalisten. De Kamer is inderdaad onjuist geïnformeerd, zegt onafhankelijk Kamerlid Van Haga, maar hij betwijfelt of dat de minister valt te verwijten.

Fouten en geklungel hebben geleid tot een communicatiedrama van de eerste orde, zegt De Roon (PVV). Het is volgens hem "een clusterbom die in slow motion in het gezicht van het kabinet ontploft". Volgend Baudet (FvD) wordt de Kamer al vijf jaar voor de gek gehouden, voorgelogen, misleid, gedesinformeerd, niet serieus genomen en geprovoceerd.

Minister Bijleveld begrijpt de ergernis van de Kamer. Volgens haar heeft ze de informatie gedeeld die ze had en (van de VS) mocht delen. Ze "baalt" van het rommelige beeld dat is ontstaan doordat informatie uiteindelijk in brokjes en via journalisten naar buiten is gekomen.

Burgerslachtoffers en lessen trekken

Als Nederland deelneemt aan een gewapend conflict, moeten we er volgens Stoffer (SGP) op kunnen vertrouwen dat alles wordt gedaan om burgerslachtoffers te voorkomen. Bij het bombardement op Hawija is dat in ieder geval niet gebeurd, concludeert Kuzu (DENK), alleen al omdat er een woonwijk op 150 meter afstand van de wapenfabriek lag.

De procedure is bij het bombardement op Hawija zorgvuldig verlopen, benadrukt Bosman (VVD). In oorlogstijd is de uitkomst volgens hem soms anders dan de intentie. Dat is aanleiding geweest voor het aanpassen van de procedure.

Burgerslachtoffers zijn de nachtmerrie van elke vlieger, zegt de minister. Er wordt volgens haar altijd een risicoafweging gemaakt op basis van beschikbare informatie en eerdere ervaringen, maar dit is geen exacte wetenschap. De secundaire explosie was in Hawija veel zwaarder dan verwacht doordat er meer munitie lag dan werd aangenomen.

Laten we leren van wat er is misgegaan, betoogt Van Helvert (CDA). Hij wil onder andere de afspraken over het delen van informatie met de VS duidelijker vastleggen. We moeten proberen dit soort vreselijke gebeurtenissen in de toekomst te voorkomen, zegt Voordewind (ChristenUnie).

Schadevergoeding

Slachtoffers en nabestaanden van de Nederlandse bombardementen in Irak hebben recht op antwoorden en op een schadevergoeding, vindt Wassenberg (PvdD). Hij vraagt de regering om deze morele verantwoordelijkheid op zich te nemen. Toon meer daadkracht bij de genoegdoening voor slachtoffers, zo sluit Van Ojik (GroenLinks) zich daarbij aan.

De Iraakse overheid is in eerste instantie juridisch aansprakelijk, zegt Bijleveld, maar de regering kijkt wel naar een vrijwillige vergoeding voor de nabestaanden en de gemeenschap.

De Kamer debatteerde eerder op 5 en 27 november en 19 december 2019 over de luchtaanvallen op IS in Irak. Zij stemt aansluitend op het debat over de ingediende moties. Een Kamermeerderheid verwerpt de motie van wantrouwen.

Zie ook: