Debat over de verkennersfase in de formatie van 2021 en de toekomst

18 oktober 2023, debat - De Kamer debatteert over de gang van zaken tijdens de verkennersfase in de formatie van 2021 en spreekt over mogelijke verbeteringen.

De dag na de verkiezingen. De verkiezingsuitslag is bekend, maar hoe nu verder? Tot de nieuw verkozen Tweede Kamer begint, twee weken later, gaat een verkenner met de lijsttrekkers in gesprek over mogelijke nieuwe coalities. Daarna begint de informatiefase, waarin partijen met elkaar gaan onderhandelen over een nieuw kabinet.

De Kamer is het erover eens dat de verkennersfase na de verkiezingen van 2021 niet goed is verlopen. Op basis van een evaluatie van de formatie van 2021 heeft Kamervoorzitter Bergkamp een aantal verbeteringen voorgesteld, bijvoorbeeld om de taken van de verkenner beter af te bakenen en niet met verkennersduo's te werken. Dat komt de transparantie en de voortgang van het proces ten goede, hoopt Bergkamp. De precieze invulling van de verkennersfase is uiteindelijk aan de Kamer, benadrukt de Voorzitter.

Vertrouwen en rust

Michon (VVD) noemt een goed verloop van de verkennersfase belangrijk voor "het vertrouwen van de mensen thuis in het werk dat we doen". Zij spreekt over een "mooi maar moeizaam proces" waarover betere afspraken moeten komen. Maar het heeft geen zin om andere spelregels af te spreken als politici vervolgens valsspelen, vindt Marijnissen (SP).

Een deel van de problemen in de verkennersfase komt door de wens om vaart te maken, denkt Klaver (GroenLinks, mede namens PvdA). Tijdens de verkiezingscampagne zijn de verschillen tussen de partijen uitvergroot, maar om tot een coalitie te komen moet je die verschillen juist overbruggen. Hij wil daarom meer rust in het proces. Maar Omtzigt waarschuwt ervoor dat een te lange verkennersfase ertoe kan leiden dat de onderhandelingen al beginnen in de achterkamertjes.

De verkenner wordt ondersteund door ambtenaren van het ministerie van Algemene Zaken, die tijdelijk in dienst komen van de Tweede Kamer. De eigen ambtenaren van de Tweede Kamer zouden de verkenner moeten gaan ondersteunen, vindt Sneller (D66), om de rollen duidelijk te scheiden. Bergkamp wil de precieze invulling van de ondersteuning onderzoeken, maar geeft aan dat dit niet voor de komende verkiezingen gereed is.

Rol staatshoofd

De Raad van State bracht ook advies uit over verbeteringen in het verkennersproces en suggereert om het staatshoofd of de vicevoorzitter van de Raad van State standaard als verkenner aan te wijzen. Tot 2012 had het staatshoofd al een belangrijke rol in het formatieproces. Het was een verkeerde beslissing om die positie in te perken, vindt Van den Brink (CDA).

De leiding geven aan de koning is eerlijker, want dan bepaalt een Kamermeerderheid niet langer wat er gebeurt, zegt Van der Plas (BBB). De koning is ervoor opgeleid om onpartijdig te zijn en boven de partijen te staan, vult Drost (ChristenUnie) aan. Ook Bisschop (SGP) wil dat de invloed van de Kamer op het proces kleiner wordt.

Afschaffen

Houd het simpel en schaf de verkennersfase helemaal af, stelt Van Haga (Groep Van Haga) voor: leg het initiatief voor de vorming van een nieuw kabinet bij de winnaar van de verkiezingen.

Baudet (FVD) wil dat de Kamer na de verkiezingen een serie hoofdlijnendebatten over belangrijke thema's voert, waarna de Kamer opdrachten geeft die een nieuw kabinet moet gaan uitvoeren. Dan zijn ondoorzichtige kabinetsonderhandelingen niet meer nodig.

De Kamer stemt op 24 oktober over de tijdens het debat ingediende moties.

Zie ook: