Debat over de situatie in Afghanistan

15 september 2021, debat - De Kamer debatteert met premier Rutte, minister Kaag (Buitenlandse Zaken), minister Bijleveld (Defensie) en staatssecretaris Broekers (Justitie en Veiligheid) over de situatie in Afghanistan.

Nederland werd, net als andere landen, verrast door de snelle opmars van de taliban in Afghanistan nadat de Amerikanen hadden aangekondigd het land te verlaten. Had de regering sneller moeten beginnen met het voorbereiden van de evacuatie van Nederlanders en Afghanen die Nederland hebben geholpen?

Premier Rutte vindt het "verschrikkelijk" dat het kabinet op een aantal punten verkeerde inschattingen heeft gemaakt, waardoor het niet gelukt is om de evacuatie te voltooien.

Kritiek

Veel woordvoerders zijn kritisch over hoe Nederland de evacuatie heeft aangepakt. Frankrijk blijkt al veel eerder te zijn begonnen met de voorbereiding van het terughalen van mensen. Ook zou er volgens een artikel in de Volkskrant slecht zijn geluisterd naar signalen vanuit de ambassade over het lokale personeel.

Er is tijd verspild, stelt Piri (PvdA), en daarmee zijn mensenlevens in gevaar gebracht. Nederland had meer kunnen doen als het eerder was begonnen, zo sluit Van Dijk (SP) zich daarbij aan. Teunissen (PvdD) zegt dat het kabinet willens en wetens treuzelde bij elke stap. Nederland had eerder in EU-verband moeten samenwerken om mensen terug te halen, vindt Dassen (Volt).

Er had een jaar geleden al een besluit genomen moeten worden over wie geëvacueerd zou gaan worden, vindt Omtzigt (Groep Omtzigt). Er is steeds het minimale gedaan en tot het laatst gewacht, zegt Bromet (GroenLinks), en dat heeft te maken met politieke onmacht én onwil. Er was te weinig coördinatie tussen de verschillende ministeries, meent Stoffer (SGP).

Het Nederlandse ambassadepersoneel is te vroeg gevlucht, oordeelt Van Haga (Groep Van Haga). Ook Boswijk (CDA) denkt dat het goed was geweest als het ambassadeteam was gebleven. Kaag wijst erop dat de kerngezinnen van de lokale ambassadestaf en 60 afhankelijke inwonenden inmiddels in Nederland in veiligheid zijn.

Alsnog evacueren

Eerder heeft de Kamer in een motie van D66'er Belhaj gevraagd om niet alleen tolken maar een bredere groep werknemers die voor Nederland hebben gewerkt te evacueren. Belhaj betreurt het dat er niet eerder een regeling voor hen is gemaakt. We hebben een ereplicht om deze mensen alsnog te helpen, vinden Kuzu (DENK), Simons (BIJ1), Bromet (GroenLinks) en Ceder (ChristenUnie).

Het is voor 22 tolken niet gelukt om ze uit Afghanistan te evacueren, zegt minister Bijleveld. Zij wil "al het mogelijke" doen om hen alsnog in veiligheid te brengen.

Minister Kaag voegt toe dat zo'n 22.000 Afghanen menen op grond van de motie-Belhaj in aanmerking te komen om naar Nederland te gaan. Wij willen dat deze mensen in veiligheid zijn, zegt Rutte, maar dat betekent niet dat ze allemaal naar Nederland kunnen komen. De motie is niet uitvoerbaar zonder hulp van internationale deskundigheid, aldus de premier.

De doelgroep van Afghanen die naar Nederland mogen komen is onvoldoende afgebakend, vindt Van Wijngaarden (VVD). Hij pleit voor individuele toetsing en opvang in de regio. Er is een limiet aan wat een land kan opnemen, benadrukt Eppink (JA21). Ook De Roon (PVV) kan zich niet vinden in de "wir-schaffen-dasmotie" van Belhaj.

Staatssecretaris Broekers zegt dat inmiddels hard wordt gewerkt aan de opvang, identificatie en registratie en aan de beoordeling van de eerste asielverzoeken. Zij wil de Afghanen zo snel mogelijk duidelijkheid bieden in een zorgvuldige procedure.

Onderzoeken en lessen

Grondig onderzoek naar de oorlog in Afghanistan is nodig, benadrukken Van Dijk (SP) en Boswijk (CDA), zodat we leren van gemaakte fouten. Van Wijngaarden (VVD) vraagt om een analyse van de Nederlandse evacuatie in vergelijking met die door andere landen.

Inmiddels heeft het kabinet aangekondigd onafhankelijk onderzoek te laten doen naar de Nederlandse inzet in Afghanistan. Naar de crisisaanpak inclusief de evacuaties van de afgelopen periode zal apart onderzoek worden gedaan.

De evaluatie zal ons vele bittere lessen leren, denkt minister Kaag. Zij wijst erop dat er is gehandeld op basis van verkeerde aannames over de snelheid van de opmars van de taliban en de zwakte van de Afghaanse strijdkrachten. Ook werd verwacht dat Kabul langer zou standhouden. Verder waren er grote risico's rond de luchthaven en was er een sterke afhankelijkheid van het handelen van de VS.

Wij hadden veel eerder moeten nadenken over onze verantwoordelijkheid voor de lokale mensen, betoogt Bijleveld. Bij toekomstige missies zal worden gezorgd voor een goede registratie van de gegevens van lokaal personeel.

Sommige woordvoerders trekken zelf al lessen uit de oorlog in Afghanistan. Zo vindt Simons (BIJ1) dat militarisme en imperialistische oorlogspolitiek nooit veiligheid of rechtvaardigheid brengen. Volgens Jansen (FVD) getuigden de ingrepen in het Midden-Oosten van naïef globalisme en hebben die geleid tot de komst van honderdduizenden niet-westerse migranten.

Monument

Er zijn grote offers gebracht in Afghanistan, zegt Van der Plas (BBB), die verwijst naar de gesneuvelde Nederlandse soldaten. Zij pleit daarom voor een Afghanistanmonument.

De Kamer stemt op 16 september over de ingediende moties.

Zie ook