Debat eerste deelrapport OVV over de coronacrisis

1 februari 2023, debat - De Onderzoeksraad voor Veiligheid doet onderzoek naar de aanpak van de coronacrisis. Het eerste deelrapport is aanleiding voor een debat met premier Rutte en de ministers Kuipers (Volksgezondheid), Helder (Langdurige Zorg) en Yesilgöz (Justitie en Veiligheid).

Het eerste deelrapport van de OVV behandelt de periode tot september 2020. De belangrijkste onderwerpen zijn de voorbereidingen in Nederland op een pandemie, de crisisorganisatie, de besluitvorming en de crisiscommunicatie van de overheid. Ook is er aandacht voor de gevolgen van de crisisaanpak voor de verpleeghuizen.

De OVV concludeert onder andere dat Nederland niet goed was voorbereid op een langdurige, landelijke gezondheidscrisis. De crisisaanpak, -structuur en -communicatie waren niet toereikend. Verder waren in het begin de verpleeghuizen niet goed in beeld.

De OVV heeft goed werk geleverd, denkt Rutte. Het rapport helpt het kabinet om lessen te trekken uit de pandemie. Overigens was Nederland niet het enige land dat niet goed was voorbereid. "Niemand in Europa stond klaar voor een crisis van deze omvang", aldus de premier.

Fouten en leren

Hijink (SP) toont begrip voor de onzekere omstandigheden waaronder het kabinet besluiten heeft moeten nemen. Maar het was onduidelijk wat de strategie was en wie de leiding had. Ook denkt hij dat de marktwerking in de zorg de aanpak moeilijker heeft gemaakt.

We moeten leren van de fouten die tijdens de coronacrisis zijn gemaakt, zegt Van den Berg (CDA). Zij wijst in dat verband ook op de bundel Leren van corona van het wetenschappelijk instituut van het CDA en op het rapport Coronascenario's doordacht van de WRR.

Volgens Van der Staaij (SGP) moet er duidelijker onderscheid worden gemaakt tussen adviezen, van bijvoorbeeld het OMT, en het beleid. Is het kabinet bereid om ruiterlijk toe te geven dat er fouten zijn gemaakt, vraagt Westerveld (GroenLinks). Zij wil ook dat alle aanbevelingen van de OVV worden opgevolgd.

Kuipers erkent dat er fouten zijn gemaakt. Aan het begin van de crisis waren er bijvoorbeeld onvoldoende plannen voor het opschalen van zorg. Hij benadrukt dat het kabinet de aanbevelingen van de OVV opvolgt. Voor de zomer stuurt hij de Kamer een brief hierover. De OVV stuurt jaarlijks ook een overzicht over de opvolging van de aanbevelingen.

Baudet (FVD) vindt dat de OVV zich te veel op details heeft gericht en niet op de politieke vragen erachter, terwijl in de coronatijd de meest ingrijpende beleidskeuzes van de afgelopen decennia met betrekking tot onze levens zijn gemaakt.

Met tussentijdse evaluaties had al tijdens de coronacrisis veel kunnen worden geleerd over wat de beste aanpak is, denkt Kuiken (PvdA). In haar ogen is het een gemiste kans geweest dat dit vooruit is geschoven.

Gündoğan vindt het frustrerend dat het kabinet tijdens de crisis kritiek en suggesties van de Kamer meestal naar de prullenbak verwees. Ook werd er volgens haar te weinig geleerd van andere landen. Rutte is het daar niet mee eens. De speech in het Torentje aan het begin van de pandemie was bijvoorbeeld in lijn met wat er in andere landen gebeurde.

Communicatie

Alleen samen krijgen we corona onder controle. Bikker (ChristenUnie) begrijpt dat ervoor gekozen is om op deze manier te communiceren, maar is daarmee niet het idee gewekt dat de overheid alles kan oplossen? Rutte herkent de kritiek op de aanvankelijke "stelligheid" van de persconferenties. In een latere fase gaf het kabinet meer inzicht in de achterliggende dilemma's.

Er was in de pandemie veel onduidelijk over de rollen van instanties en ministeries, concludeert Paulusma (D66), terwijl het draagvlak voor maatregelen is gebaat bij heldere communicatie.

Rutte erkent het belang van rolvastheid. Er is inmiddels een landelijke crisisstructuur opgetuigd, waarbij de minister van Justitie en Veiligheid stelselverantwoordelijk is, met een belangrijke rol voor de betrokken vakminister. Minister Yesilgöz laat weten dat deze aanpak al dienstig is geweest bij bijvoorbeeld de asielcrisis.

Verpleeghuizen en beschermingsmiddelen

Was er een stille ramp in verpleeghuizen, zoals de OVV heeft geconcludeerd? Tielen (VVD) erkent dat er laat aandacht was voor de ouderenzorg. Zij pleit voor beter overleg tussen ziekenhuizen en verzorgingshuizen in de voorbereiding van toekomstige crises. Kuipers zegt toe dat een crisisplan eind dit jaar naar de Kamer komt.

Volgens Agema (PVV) adviseerde het RIVM ten onrechte om in verpleeghuizen preventief -- dus als er geen besmetting was geconstateerd -- geen mondkapjes en andere beschermingsmiddelen te gebruiken. Zorgmedewerkers en bewoners werden daardoor onnodig besmet. Azarkan (DENK) wijst erop dat veel Kamerleden wel degelijk aandacht hebben gevraagd voor de situatie in de verpleeghuizen. Kwamen die mondkapjes voor personeel er niet door de schaarste of door het RIVM-advies?

Er was schaarste, maar die schaarste was niet bepalend voor het RIVM-advies over beschermingsmiddelen, reageert Rutte. Het gebruik van mondkapjes werd om medische redenen niet nodig gevonden.

Economische en maatschappelijke schade

Het middel was erger dan de kwaal, zo oordeelt Van Haga (Groep Van Haga) over het coronabeleid. De lockdowns hebben grote medische, maatschappelijke en economische schade veroorzaakt.

Die maatschappelijke schade is er, erkent Rutte. Zo leidden de lockdowns tot eenzaamheid bij ouderen en jongeren. "Het was kiezen tussen allemaal vreselijke oplossingen." Kuipers wijst erop dat om die reden het Maatschappelijk Impact Team (MIT) is opgericht, dat het kabinet adviseert naast het OMT en zich richt op kwetsbare groepen.

Van der Plas (BBB) vraagt hoe het staat met de compensatie van zorgmedewerkers met long covid. Minister Helder zegt toe om hier 150 miljoen euro voor vrij te maken, zoals de Eerste Kamer wil. Zij komt hier in april op terug.

De Kamer stemt op 7 februari over de tijdens het debat ingediende moties.

Zie ook: