Plenair verslag Tweede Kamer, 61e vergadering
Woensdag 29 maart 2017

• Aanvang

  10:15 uur
• Sluiting

  17:26 uur
• Status

  Gecorrigeerd

---

Opening

Tijdelijke voorzitter: Knops

Aanwezig zijn 144 leden der Kamer, te weten:

Van Aalst, Agema, Amhaouch, Arib, Arissen, Van Ark, Asscher, Azarkan, Azmani, Baudet, Becker, Beckerman, Beertema, Belhaj, Van den Berg-Jansen, Bergkamp, Bisschop, Van den Bosch, Martin Bosma, Bosman, Bouali, Van Brenk, Ten Broeke, Bruins Slot, Buitenweg, Van Dam, Diertens, Tony van Dijck, Gijs van Dijk, Jasper van Dijk, Dijkgraaf, Dijkhoff, Dijksma, Pia Dijkstra, Remco Dijkstra, Dik-Faber, Diks, Duisenberg, Van Eijs, El Yassini, Ellemeet, Van Engelshoven, Fritsma, Futselaar, Gerbrands, Geurts, De Graaf, Grashoff, Graus, De Groot, Groothuizen, Van Haersma Buma, Harbers, Pieter Heerma, Helder, Van Helvert, Hennis-Plasschaert, Hermans, Hiddema, Hijink, Van den Hul, Jetten, De Jong, Karabulut, Keijzer, Van Kent, Klaver, Knops, Koerhuis, Koolmees, Koopmans, Kops, Kröger, Krol, Kuik, Kuiken, Kuzu, Kwint, Laçin, Van der Lee, Leijten, Lodders, Madlener, Maeijer, Marijnissen, Markuszower, Von Martels, Van Meenen, Middendorp, Van der Molen, Agnes Mulder, Anne Mulder, Edgar Mulder, Nijboer, Nijkerken-de Haan, Van Nispen, Van Ojik, Omtzigt, Van Oosten, Ouwehand, Özdil, Öztürk, Özütok, Paternotte, Pechtold, Peters, Ploumen, Popken, Van Raak, Van Raan, Raemakers, Roemer, Rog, Ronnes, Van Rooijen, De Roon, Arno Rutte, Schouten, Segers, Sjoerdsma, Snels, Van der Staaij, Tellegen, Thieme, Van Tongeren, Van Toorenburg, Van Veldhoven, Verhoeven, Visser, Voordewind, Voortman, Aukje de Vries, Wassenberg, Van Weerdenburg, Westerveld, Weverling, Van Weyenberg, Wiersma, Wilders, Wörsdörfer, Van 't Wout, Yeşilgöz-Zegerius, Ziengs en Zijlstra,

en de heer Van Rijn, staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Mededelingen

Mededelingen

Mededelingen

De tijdelijke voorzitter:
Ik deel aan de Kamer mee dat het volgende lid zich heeft afgemeld:

Bruins.

Deze mededeling wordt voor kennisgeving aangenomen.

Verkiezing Kamervoorzitter

Verkiezing Kamervoorzitter

Aan de orde is het debat over de verkiezing van een nieuwe Kamervoorzitter.

Termijn inbreng

De tijdelijke voorzitter:
Er heeft zich één kandidaat gemeld. Ik nodig mevrouw Arib uit om in vak-K plaats te nemen.

Van de zijde van de Kamer hebben zich twaalf sprekers gemeld. Na de eerste termijn van de Kamer zal mevrouw Arib de vragen van de Kamer beantwoorden.

Ik geef nu graag het woord aan de heer Bisschop als eerste spreker van de zijde van de Kamer.

De heer Bisschop (SGP):
Voorzitter. Ik ging ervan uit dat wij in volgorde van grootte van de fracties zouden spreken. Blijkbaar was mijn oriëntatie niet helemaal correct en ben ik snel aangemeld. Ik dank u dat ik als eerste het woord krijgt.

Vanwege het ontbreken van een tegenkandidaat was de verkiezing van de nieuwe Kamervoorzitter bijna bij acclamatie gebeurd. Ik vermoed dat dit een unicum, een novum zou zijn geweest in de geschiedenis van de Staten-Generaal. Maar ook als het Kamervoorzitterschap wordt gecontinueerd, is enig decorum bij het vervullen van dit ambt op zijn plaats. Vandaar dat ook nu weer is voorzien in vier stemronden met zo nodig nog een tussenstemming. Wij kunnen aan de bak.

Niet ontkend kan worden dat de stemming over de nieuwe Kamervoorzitter vandaag, iets weg heeft van een functioneringsbeoordeling. Aangezien een dergelijke beoordeling vertrouwelijk van aard is, doe ik over de inhoud daarvan geen mededelingen namens mijn fractie, al verheel ik niet dat de SGP-fractie het afgelopen jaar met waardering heeft kennisgenomen van het optreden van de Kamervoorzitter.

De fractie van de SGP beperkt zich op dit moment tot twee vragen aan de kandidaat-voorzitter. In de eerste plaats wil ik de kandidaat-voorzitter een spiegel voorhouden van een van haar roemruchte voorgangers, de heer Vondeling. Hij was van dezelfde politieke familie en Kamervoorzitter van 1972 tot en met 1979. De onvolprezen parlementaire informatiebron Parlement en Politiek meldt onder meer het volgende over hem: "Hij trad soms als "schoolmeester" van de Kamer op. Toen bij de plenaire behandeling van een wetsvoorstel over het gevangeniswezen nog eens 75 feitelijke vragen waren gesteld, vroeg hij of niet beter de commissie voor Justitie nog eens bijeengeroepen was om ervoor te zorgen dat deze behandeling een andere inhoud kreeg." Ik voeg hieraan toe dat het woord "schoolmeester" in deze context als een positieve kwalificatie wordt gezien. Dat is het natuurlijk altijd wel, maar ik zeg het er hier nog eens speciaal bij. Het probleem was natuurlijk dat plenair nog zo veel vragen werden gesteld; dat verdiende een betere voorbereiding. Mijn vraag aan de kandidaat-voorzitter is hoe zij dit optreden van deze voorganger waardeert. Overigens mag ik er nog bij vertellen dat de heer Vondeling zijn opvolger als fractievoorzitter van de PvdA slechts wat velletjes briefpapier van de voetbalclub Cambuur naliet, althans zo gaat het verhaal. Dat blijft hier uiteraard buiten beschouwing.

Dan kom ik bij de tweede vraag. Die heeft betrekking op de verantwoordelijkheid van de Kamervoorzitter voor de bedrijfsvoering van de Tweede Kamer, zeg maar de bedrijfsinterne taak. Ik doel dan met name op de zorg voor het Kamerpersoneel. Wij realiseren ons als Kamerleden misschien wel eens te weinig hoe cruciaal, maar ook hoe veeleisend de bijdrage van al deze mannen en vrouwen is voor het soepel laten functioneren van het parlementaire bedrijf in al zijn facetten. De kandidaat-voorzitter schrijft in haar brief over dit punt: "Veel gaat goed, maar het is ook nodig om de ambtelijke organisatie kritisch tegen het licht te houden. Samen met het Presidium heb ik het afgelopen jaar stappen gezet in de professionalisering en verzakelijking van de ambtelijke organisatie, maar we zijn er nog niet." Natuurlijk, de professionele en de zakelijke kant van het bedrijf moeten goed geregeld zijn, maar er is meer nodig voor een arbeidsvreugdevolle werkweek voor de medewerkers. Mijn tweede vraag is daarom: welke mogelijkheden ziet de beoogd Voorzitter om de immateriële aspecten van arbeidsvreugde te behouden of te bevorderen?

Ik zie uit naar de reflecties van de kandidaat op deze vragen. Ik zeg dank voor de gelegenheid om het woord te voeren.

De voorzitter:
Die reflecties zullen later volgen.

Mevrouw Voortman (GroenLinks):
Voorzitter. Dit zou weleens een kort debat kunnen worden, maar dat maakt het zeker niet een onbelangrijk debat. Ik zag net dat mevrouw Verbeet, onze voormalig Voorzitter, ook aanwezig is. Dat laat zien dat er meer mensen zijn die dit een ontzettend belangrijk debat vinden. Ik wil haar daarom van harte welkom heten. Fijn dat u er bent, mevrouw Verbeet.

Vandaag bepalen wij wie de komende zittingstermijn onze Voorzitter zal zijn. De Tweede Kamer is het hoogste orgaan in onze democratie en de Voorzitter is het visitekaartje van die Kamer. De persoon in kwestie bewaakt het democratisch proces in dit huis. Het is dus een zeer belangrijke functie. Alle leden van de Tweede Kamer hebben het recht zich te kandideren. Inmiddels is gebleken dat 149 leden van die mogelijkheid geen gebruik hebben gemaakt. Er is één kandidaat, namelijk mevrouw Arib van de Partij van de Arbeid, en dat is eigenlijk wel een mooi compliment. Kennelijk durven wij het geen van allen aan om haar uit te dagen. Terwijl in andere parlementen de politieke kleur soms zwaarder weegt dan de kwaliteit, hebben wij hier Kamerbreed niet de behoefte om andere kandidaten naar voren te schuiven vanuit het idee dat dit soort functies per definitie moet worden vervuld door iemand uit een van de grootste fracties. Het is in Nederland de eerste keer dat de Voorzitter van deze Kamer niet uit een van de grootste fracties zal komen. Overigens moeten wij de PvdA-fractie daarvoor erkentelijk zijn, want zij geeft één van haar leden de ruimte om deze functie op zich te nemen. Het betekent immers een fractielid minder dat ander Kamerwerk kan doen.

We kiezen er Kamerbreed voor om kwaliteit zwaarder te laten wegen dan partijbelangen. Dat is ook wel te begrijpen, want mevrouw Arib heeft het de afgelopen periode goed gedaan. Haar stijl is er een van "keep calm and carry on". Uiteindelijk is dat het best mogelijke antwoord op het gefragmenteerde en tegelijkertijd gepolariseerde politieke landschap. Want laten we wel wezen: het voorzitten van dit gezelschap is niet altijd gemakkelijk. Het vergt een bijzondere combinatie van vaardigheden: streng waar nodig, om te voorkomen dat er te lang wordt gedebatteerd; coulant waar mogelijk, om te voorkomen dat het debat wordt doodgeslagen; direct en rechtvaardig, maar ook warm en dan ook nog graag met een beetje humor.

Mevrouw Arib heeft bewezen over deze combinatie van kwaliteiten te beschikken en dat wordt van links tot rechts gewaardeerd. Ook buiten de Kamer zijn veel mensen positief. Veel mensen zien mevrouw Arib als onze Voorzitter. De vele positieve reacties op social media bevestigden dat ook toen gisteren bleek dat zij de enige kandidaat zou zijn. Kortom, GroenLinks ondersteunt mevrouw Arib van harte. Wij wensen haar een zo breed mogelijk mandaat toe en veel succes de komende periode.

De heer Verhoeven (D66):
Voorzitter. Het kiezen van een Kamervoorzitter is een bijzondere gebeurtenis. Vorig jaar konden wij kiezen uit vier uiteenlopende kandidaten, maar dit keer is er slechts één kandidaat. Dat is veelzeggend. Ik sluit mij aan bij de woorden van collega Voortman, die dit net uitlegde. Ik sluit mij ook aan bij haar opmerking dat de PvdA-fractie een compliment verdient omdat zij uit haar fractie van negen iemand kandidaat durft te stellen terwijl er heel veel werk moet worden gedaan. Daarvoor zeg ik dank. Ook mijn fractie geeft haar daarvoor de complimenten.

De vergaderingen, die zowel explosief als langdradig kunnen zijn, zijn de afgelopen periode goed en plezierig geleid: altijd rechtvaardig, streng wanneer het moest en soms met een kwinkslag als het debat daar om vroeg. Ook is er voortvarend werk gemaakt van de informatiepositie van de Tweede Kamer. De gemiddelde beantwoordingstermijn van vragen is nog steeds veel te lang, maar is wel gedaald. Het toelaten van onbeantwoorde schriftelijke vragen in het vragenuur op dinsdag heeft daarbij geholpen. Dat is een goed initiatief geweest. Ook het hameren op een gelijke informatiepositie voor alle leden waardeert mijn fractie zeer.

Het leiden van Kamerdebatten is echter niet de enige taak van de Voorzitter. Het is wel de meest zichtbare taak, maar het is niet de enige taak. Immers, de Voorzitter vertegenwoordigt ook de Kamer in binnen- en buitenland. Daarnaast stuurt de Voorzitter de organisatie en het gebouw aan. De kandidaatstellingsbrief gaat summier in op deze gebieden. Dat roept bij mijn fractie een paar vragen op. Allereerst kom ik op de reorganisatie naar een professionele en functionele organisatie. Honderden mensen doen dagelijks hun werk voor de Tweede Kamer, vol inzet en vol motivatie. Zij zijn letterlijk onmisbaar voor onze democratie. Zij verdienen grote waardering. Tegelijkertijd is de Tweede Kamer niet de allermodernste organisatie. Wat gaat de kandidaat-Voorzitter doen om ervoor te zorgen dat de Tweede Kamerorganisatie de komende tijd beter met haar tijd meegaat? Welke concrete plannen heeft zij hiervoor? Wanneer is de reorganisatie van de Kamer klaar? Hier is de brief niet erg duidelijk over. Ik houd op zichzelf wel van korte brieven, maar hier mag wel iets meer toelichting op gegeven worden.

Een ander aspect is de verbouwing vanaf 2020, dus in deze zittingsperiode van de Kamer. Mijn fractie is hier steeds kritisch over geweest, ook omdat dit demissionaire kabinet dit ingrijpende besluit erdoorheen lijkt te willen drukken. Dat vraagt om een heel sterke en actieve rol van onze Kamervoorzitter. Welke ruimte voor verfijning van het proces ziet zij concreet? Hoe houden we de verbouwing zo kleinschalig mogelijk? Ziet de kandidaat-Voorzitter, mevrouw Arib, mogelijkheden om de verbouwing op te splitsen in deelstappen? Hoe gaat zij de kosten beheersbaar houden? Hoe zorgt zij ervoor dat er niet allerlei peperdure lastminutewensen komen? Gaat zij ook waken voor een eerlijke en transparante aanbesteding, waarbij er dus niet sprake is van een megapakket waar maar één partij op kan intekenen, maar waarbij een en ander wordt opgeknipt in verschillende onderdelen? Ik krijg hierop graag een reactie. In wat voor opstelling vindt zij dat er in het tijdelijke gebouw gedebatteerd moet worden? Welke rol is er dan voor de Kamer en het publiek?

Dan zijn er ook nog twee zaken waar de kandidaat-Voorzitter helemaal niet over schrijft. Allereerst is dat de beveiliging. Die is natuurlijk uitermate belangrijk. Er moet snel duidelijkheid komen over het veiligheidsprotocol bij een aanslag. Dit verdient de hoogste prioriteit. Wat ons betreft moet dit voor de zomer voor iedereen duidelijk zijn. Onlangs gooide een man op het Plein een tas naar de Koninklijke Marechaussee. Toen werd de Kamer gedeeltelijk ontruimd en het Plein werd helemaal ontruimd. In de kamers die gelegen zijn aan het Plein kon echter gewoon doorgewerkt worden. De informatie via intranet en de omroep verliep heel langzaam. Dat wekte geen vertrouwen. Wat gaat de kandidaat-Voorzitter doen om de veiligheid beter te waarborgen? Dat geldt niet alleen fysiek, maar ook digitaal. Gisteren bleek dat het Tweede Kamernetwerk door gijzelsoftware is besmet. Hoe gaan we alle mensen in de Tweede Kamer bewuster maken van de gevaren van cybercriminaliteit?

Mijn laatste vraag gaat over het vertegenwoordigen van onze Kamer in binnen- en buitenland. Vanwege de zichtbaarheid van onze Kamer hecht D66 grote waarde aan deze taak. Alleen bij dringende redenen is het bij ons aanvaardbaar om verstek te laten gaan, uiteraard ook met een waardige vervanging. Mijn fractie ziet hier ruimte voor verbetering. Ik krijg graag de bevestiging dat die er de komende periode ook zal komen.

Ik kijk uit naar de antwoorden op deze, ons zeer aangelegen punten. Dat er maar één kandidaat is, doet daar niets aan af. Veel succes en dank u wel.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Voorzitter. We kiezen vandaag onze Voorzitter, en dat is niet zomaar een functie. Als Voorzitter van de Tweede Kamer vertegenwoordig je ons allemaal als volksvertegenwoordigers. Als Voorzitter vertegenwoordig je in die zin ook onze democratie. Als Voorzitter leid je hier in deze Kamer de discussies, de debatten. En die zijn soms emotioneel of op een andere manier hoog oplopend. De CDA-fractie heeft gezien hoe mevrouw Arib, nu ook kandidaat, dat het afgelopen jaar op een goede manier gedaan heeft. Rustig en met humor. Dus daarvoor complimenten.

Voor de CDA-fractie geldt ook dat mevrouw Arib zich het afgelopen jaar goed gemanifesteerd heeft als onze vertegenwoordiger in externe situaties. Ik heb mij laten vertellen dat zij daarbij het Frans beter beheerst dan het Engels, maar ach, voorzitter, er zijn mensen voor wie het tegenovergestelde geldt, waarbij ik nu geen namen zal noemen. Dus dat is haar vergeven. Wel horen wij vandaag graag hoe zij haar positie in interne situaties als bestuurlijk hoofd van de ambtelijke organisatie ziet. Er ligt een reorganisatierapport van de Algemene Bestuursdienst en daar hecht de CDA-fractie grote waarde aan. Wij horen van haar graag hoe zij zich het afgelopen jaar daarin gemanifesteerd heeft. Iedereen die ooit op sollicitatiegesprek geweest is of een sollicitatieprocedure gevoerd heeft, kent de STAR-systematiek. Ik zou graag van mevrouw Arib horen hoe zij dat in bepaalde situaties gedaan heeft. Dus dan heb ik het over de S van de situatie, wat daarin haar taak was als bestuurlijk hoofd van de ambtelijke organisatie, wat haar actie was en wat daarvan het resultaat was, dit om hier allemaal een beetje het gevoel te krijgen van hoe zij dat gedaan heeft. Want het welbevinden van de medewerkers van de Kamer en daarmee ook de prestaties die zij leveren, zijn voor ons allemaal natuurlijk van het allergrootste belang. Wij weten hier allemaal dat wij ons werk mede kunnen doen door al die medewerkers van deze Kamer.

Dan nog een laatste punt. In 2020 zal de Kamer voor vijfeneenhalf jaar verhuizen naar het voormalige gebouw van het ministerie van Buitenlandse Zaken, wat organisatorisch een heel grote klus is. Ik hoor graag van mevrouw Arib of zij ook vindt dat bezoekers gewoon alle debatten moeten kunnen blijven bijwonen, dat alle Kamerbewoners op een fatsoenlijke manier gehuisvest moeten worden en dat op elk moment van verhuizing er een mogelijkheid moet zijn om een debat te houden en om — dat is die andere taak van ons als Tweede Kamer — de regering ter verantwoording te roepen. Zal zij voor deze drie punten gaan zorgen en, zo ja, hoe?

De heer Voordewind (ChristenUnie):
Voorzitter. Het is een bijzonder debat. Waar normaal gesproken meerdere kandidaten zich presenteren aan de Kamer en er iets te kiezen valt, staat nu de uitkomst al vast. Of het animo bij de potentiële kandidaten is nul, of de huidige Voorzitter is gewoon goed.

Ondanks dat er maar een kandidaat is, is het toch goed om stil te staan bij de taken van de Voorzitter, want er staat nogal wat op de agenda de komende jaren. Om te beginnen wil ik mevrouw Arib bedanken voor de wijze waarop zij het afgelopen jaar de Tweede Kamer heeft voorgezeten. Zij heeft laten zien dat dit kundig kan en gebeurd is in moeilijke debatten, soms met een knipoog, soms met een grapje, soms met een vermanende toon als dat moest. Hierbij moest de Voorzitter wel verschillende ballen in de lucht houden. Binnen de Kamerorganisatie gebeurt er namelijk ook nog wel wat. Ik ben eigenlijk wel benieuwd hoe zij zelf terugkijkt op wat er de afgelopen periode goed ging en wat er misschien minder goed ging. Kan zij daarop reflecteren? Dan kom ik op de informatiepositie. Mevrouw Arib, de komende tijd ziet u nog voldoende punten om aan te werken, schrijft u in uw brief. Vandaar dat u zich ook weer kandidaat stelt. U stelt daarbij dat het kabinet informatie niet altijd tijdig aan de Kamer heeft verstrekt, al heeft het kabinet inmiddels wel, mede op uw aandringen, meer werk gemaakt van de informatieplicht. Straks zit er een nieuw kabinet, waarmee nieuwe afspraken moeten worden gemaakt, schrijft u. Wat gaat u concreet doen om de informatievoorziening verder te versterken? Welke ideeën hebt u daarvoor? In uw brief van een jaar geleden schreef u dat u erop wilde letten dat minderheidsstandpunten goed ten gehore konden worden gebracht. Dat hebt u ook laten zien: op cruciale punten, met name wanneer de gehele oppositie erom vroeg, kwam de informatie van het kabinet er ook. Kunnen wij ervan uitgaan dat uw inzet onverminderd voortgezet zal worden de komende periode?

Ik kom op de kleine fracties, de kleine partijen. Inmiddels hebben dertien partijen de kiesdrempel gehaald, met twee of meer zetels. Het onderscheid tussen grote en kleine partijen is hiermee verkleind. Mevrouw Arib, u bent in het verleden opgekomen voor de wat kleinere partijen. Mag ik van u horen dat die inzet door u wordt voortgezet, zodat niet alleen de stem van de grotere partijen, met veertien of meer zetels, maar ook die van de wat kleinere partijen gehoord wordt? Mijn fractie heeft geen last van het calimerogevoel, zeg ik er ter geruststelling bij.

De Kamervoorzitter is natuurlijk primair verantwoordelijk voor het voorzitten en het leiden van debatten, maar samen met de Griffier geeft de Voorzitter ook leiding aan de ambtelijke organisatie. Momenteel wordt er gewerkt aan het versterken van de organisatie van de commissiegriffiers en aan de professionalisering en verzakelijking van de ambtelijke organisatie. Over dit laatste schrijft u in uw brief: we zijn er nog niet. Wat zijn volgens u de volgende stappen die gezet zouden moeten worden?

Ik rond af. Ik ben benieuwd naar de antwoorden op onze vragen en ik ben uiteraard nog meer benieuwd naar de uitslag van de mogelijk wel Noord-Koreaanse stemming straks.

De voorzitter:
Daar lopen we nog even niet op vooruit.

De heer Harbers (VVD):
Voorzitter. Vorig jaar kozen we mevrouw Arib tot Kamervoorzitter. Nu we vandaag aan het begin van een nieuwe Kamerperiode de Voorzitter kiezen, is zij de enige kandidate. Het is voor het eerst deze eeuw dat er slechts één kandidaat is. Dat is veelzeggend. Het is een compliment voor uw functioneren in de eerste veertien maanden, mevrouw Arib. Ik denk dat u daarmee vandaag met een veel geruster gevoel deze zaal bent binnengestapt dan vorig jaar januari.

Het is ook een unieke kans voor ons als Kamer. We hebben te maken met een ingewerkte kandidaat-Voorzitter, die, zoals zij zelf schrijft, met de ervaring van de afgelopen periode nog sterker gemotiveerd is om vorm en inhoud te geven aan het mooie ambt van Kamervoorzitter. De unieke kans is dat we nu, met de ervaringen van de eerste veertien maanden op zak, met elkaar van gedachten kunnen wisselen over de komende periode. Ik loop daarvoor de drie categorieën werkzaamheden waaruit het Kamervoorzitterschap bestaat en die mijn fractie ook vorig jaar noemde, langs.

Het eerste aspect is het voorzitten van debatten. Dat is de primaire taak, zoals mevrouw Arib in haar kandidaatstellingsbrief schrijft. Naar onze mening doet u dat goed, mevrouw Arib. Uw wens dat we allemaal kort en bondig zijn komt, geloof ik, niet altijd uit, maar in het algemeen gaat het goed met zowel de tijdbewaking als het soepel verloop van debatten. Tegelijkertijd hoort bij het voorzitten ook de agendering. Dat is altijd de grootste worsteling, want iedere fractie heeft zo haar eigen gedachten over wat een evenredige toewijzing van mondelinge vragen is en wat de urgentie van de aangevraagde debatten is. Hoe gaat u er de komende periode voor zorgen dat fracties zich voldoende en evenredig herkennen in de agendering van vragen en debatten? Nu we het zeldzame moment beleven dat het langetermijnschema nog relatief leeg is, vraag ik of en hoe u wilt voorkomen dat de lijst snel groeit tot een voorraad van meer dan 150 nog in te plannen debatten.

Het tweede aspect is de externe vertegenwoordiging van het parlement. Aan de representatie zitten vele aspecten, nationaal en internationaal. Dat is overigens niet uitsluitend een taak van de Voorzitter. Terecht gaf mevrouw Arib tijdens het debat vorig jaar aan: de Kamer, dat zijn wij, alle 150 Kamerleden. Het verdere betoog ging toen met name over het aanzien van de Kamer, over de wijze waarop de Kamer in beeld komt en de woorden die we daarbij gebruiken, het taalgebruik. Dat waren terechte punten. Ik ben benieuwd hoe mevrouw Arib daar nu, met haar ervaring van afgelopen jaar, tegen aankijkt. In het algemeen stel ik dan ook de vraag: welke rol ziet zij voor zichzelf in het bewerkstelligen van een representatief voorkomen van de Kamer?

Er zitten nog wel meer aspecten aan dan toen besproken zijn. Ik noem bijvoorbeeld de ontvangst van parlementaire delegaties uit het buitenland hier in de Kamer. Daar is ook zelfreflectie van de Kamer voor nodig. Veel te vaak komt dat werk neer op een te kleine delegatie Kamerleden, tot het afgelasten van bezoeken aan toe. Ziet mevrouw Arib ook een rol voor zichzelf om dat in de komende periode beter te laten verlopen?

Wat betreft de internationale representatie begon haar Kamervoorzitterschap toen het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie al was begonnen. Daarbij werd dus meteen heel veel van mevrouw Arib gevraagd. Hoe kijkt zij nu terug op de eerste veertien maanden van het vertegenwoordigen van het parlement? Wat vindt zij de leukste kanten daarvan? Wat zou zij eventueel anders doen of verbeteren in de komende periode?

Bij de voorbereiding van dit debat dacht ik even terug aan het vorige debat. Onze grootste nieuwsgierigheid gaat natuurlijk uit naar onze beste herinnering van dat debat. Dat was het moment — volgens mij herkent zij het al — dat mevrouw Arib aangaf Frans en Engels te spreken en daarin geen Frans Timmermans maar ook geen Louis van Gaal te zijn. Zij zei dat zij een beetje daartussenin zit. Dat moment staat, denk ik, iedereen nog bij, maar nadat we van de hilariteit bekomen waren, zei mevrouw Arib openhartig: "Ik ben echter graag bereid om naar de nonnen te gaan. Dat wilde ik altijd al. Wie weet doe ik dat alsnog." Haar ogen twinkelden helemaal, net als nu. Wij willen, nieuwsgierig als we zijn, weten hoe het was in het klooster.

Het derde aspect is het aansturen van de Kamerorganisatie, het minst zichtbare deel van het voorzitterswerk, maar thans is het mogelijk wel het belangrijkste, want er liggen heel veel grote klussen in het verschiet: professionalisering en verzakelijking van de ambtelijke organisatie en de renovatie van het Binnenhof en de bijbehorende verhuizing. Mevrouw Arib vertelde in januari 2016 met zichtbare trots over de in gang gezette veranderingen. Er lag een rapport van de ABD. Er lagen reorganisatieplannen op de plank en er waren drie nieuwe topmensen in het management van de Kamer binnengehaald. Mevrouw Arib was nauw betrokken bij de sollicitatiecommissies. Het meest treffend was dat zij de Kamer typeerde als een soort familiebedrijf waar het gaat om de betrokkenheid van de medewerkers, maar ook als een politiek bedrijf dat nieuwe vragen en uitdagingen met zich meebrengt. Dat is een spagaat op zichzelf. Ik vraag mevrouw Arib dan ook om te reflecteren op de eerste veertien maanden dat zij, in haar woorden van 2016, de eindverantwoordelijkheid had om erop toe te zien dat de veranderingen daadwerkelijk plaatsvinden. Bij die reflectie denk ik aan zaken als: hoe gaat het met de veranderingen, naast het al zichtbare deel van de nieuwe organisatie van de stafmedewerkers rond de commissies, die zij noemt in haar brief? Waar is zij tevreden over en waarover nog niet? Hoe verloopt de samenwerking met het mt, indachtig haar opmerkingen in het debat vorig jaar? Ik citeer: "We hebben heel goede managementleden, die het uitstekend doen, maar uiteindelijk moet de Kamervoorzitter het realiseren." Hoe verloopt dat samenspel? Waar is mevrouw Arib tevreden over als het gaat om de aansturing van de Kamerorganisatie? Wat gaat er goed, wat gaat er misschien minder goed en wat gaat zij daaraan doen? Afijn, dit zijn de bekende vragen die bij een reflectie horen. Op welk aspect zou zij haar eigen bijdrage aan dit proces nog willen verbeteren?

Ik rond af. Mevrouw Arib geeft aan dat zij met de ervaring van de afgelopen periode nog sterker gemotiveerd is om vorm en inhoud te geven aan het mooie ambt van het Kamervoorzitterschap. Ik noemde dat al in het begin. Ik wens haar heel veel succes daarbij. Ik hoop dat zij erin slaagt om met alle betrokkenen, Kamerleden, het MT, medewerkers en de vele externe relaties van de Kamer, haar en onze doelstellingen te bereiken.

De heer Van Raak (SP):
Voorzitter. Voorzitter zijn van deze Kamer is wel de meest ondankbare taak die je maar kunt bedenken. We worden allemaal gekozen als politicus. We willen allemaal praten, elke dag, over alle mogelijke onderwerpen, maar er is altijd één mevrouw die daar zit en die over elk inhoudelijk onderwerp haar mond moet houden. We merken het ook. Niemand wil het doen. Wij zijn erg blij dat mevrouw Arib zich beschikbaar heeft gesteld. We zijn ook erg blij met de manier waarop zij het de afgelopen jaren heeft gedaan. We hebben alle vertrouwen voor de toekomst.

Het is ook een ondankbare taak omdat 149 Kamerleden allemaal heel graag regels willen voor het debat, maar dan wel regels voor een ander. We vinden ons allemaal, 149, altijd de uitzondering op de regel. Ga dat maar eens regelen als voorzitter. Wij zijn ook een heel bijzonder parlement, een prachtig parlement. Dat merkte ik laatst nog, afgelopen weekend, toen ik een politicus uit de Verenigde Staten op bezoek kreeg, die in Nederland de verkiezingen had gevolgd. Hij zei: het is toch wel heel bijzonder dat in Nederland bijna iedereen aan de verkiezingen kan deelnemen, dat heel veel mensen gekozen kunnen worden en dat er zo'n kleurrijk parlement kan ontstaan waar zo veel groepen uit de samenleving in zijn vertegenwoordigd. Hij had het ook over het Forum voor Democratie. Vandaag zijn ze er helaas niet. Een nieuwe partij betekent ook weer nieuwe mores. Er moeten weer vleugels het parlement in worden gesleept, en kroonluchters. Er zijn weer debatten in het Latijn. Dat is prachtig kleurrijk, maar de voorzitter zit er maar mee.

We hebben een prachtig parlement, maar we hebben ook een machtig parlement. We hebben geen gekozen regeringsleider. We hebben geen Constitutioneel Hof. Dat maakt de positie van deze Kamer sterk. Individuele leden hebben veel instrumenten, bijvoorbeeld om wetten te maken. Ook vanuit de oppositie lukt het regelmatig om een wet door deze Kamer en de Eerste Kamer te krijgen. Dit diverse parlement, waar partijen zich moeten uitspreken en zich moeten afzetten tegen elkaar, is dus altijd geneigd om samen te werken en dingen te bereiken. Ik ben ontzettend blij dat mevrouw Arib dat proces de komende jaren wil blijven begeleiden.

De voorzitter vroeg heel specifiek in haar sollicitatiebrief aandacht voor de informatiepositie van de Kamer. De macht van deze Kamer is voor een belangrijk deel gebaseerd op het feit dat wij informatie krijgen. Als wij die informatie niet krijgen, dan is dat een ondermijning van de positie van dit parlement. We hebben de afgelopen jaren gezien dat, ook al zetten wij ons machtigste instrument in, de parlementaire enquête, wij desondanks toch niet altijd heel gemakkelijk informatie krijgen. Een commissie uit deze Kamer heeft daar een evaluatie over gemaakt en heeft daar voorstellen voor gedaan. Ik zou de Kamer willen meegeven om deze voorstellen snel te bespreken.

Een ander punt is het lekken van informatie. Soms wil de regering ons geen informatie geven, maar soms geeft de regering heel graag informatie aan een ander, bijvoorbeeld aan journalisten, aan de media. Elk jaar krijgen wij het gênante circus dat voorstellen voor Prinsjesdag bewust worden gelekt naar de media en niet naar de Kamer worden gestuurd, terwijl de oppositie wordt geacht haar mond te houden. Hoe kunnen wij daar een oplossing voor bieden? Is de voorzitter bijvoorbeeld bereid om met de nieuwe regering af te spreken dat, als er wordt gelekt, er ook altijd een onderzoek volgt, er altijd wordt opgetreden?

Iets anders is het Vragenuurtje. Dat is een beetje de etalage van de Tweede Kamer, het begin van onze parlementaire week. Ik moet zeggen dat ik dat saai vind. Ik ben toch echt geïnteresseerd in politiek. We hebben als SP eerder het voorstel gedaan om een vragenuurtje te organiseren met de fractievoorzitters en de minister-president om de actualiteit door te nemen. Volgens mij is dat ontzettend leuk en volgens mij kun je daarmee voorkomen dat heel veel debatten worden aangevraagd, omdat sommige onderwerpen al in het vragenuur kunnen worden besproken. Dat voorstel is eerder gedaan, maar het is om duistere redenen gesneuveld in het parlement. Collega van Nispen heeft een motie aangenomen gekregen om het toch maar weer te bespreken. Heeft de voorzitter hier al ideeën over en kunnen wij een reactie verwachten op het voorstel van Van Nispen?

Wat doet een Voorzitter? Een Voorzitter zit voor en dat zie je. Maar achter de schermen doet een Voorzitter nog veel meer. Een Voorzitter representeert ons ook naar buiten toe, ook in het buitenland. De Voorzitter is ook de belangrijkste manager van onze ambtelijke organisatie.

Wij gaan over een paar jaar verhuizen. Gezien de discussies over de stoelen hier in de Kamer zou ik willen voorstellen om in de nieuwe Kamer de vakken zo te maken dat je met stoelen kunt schuiven, zoals dat in Duitsland het geval is. Misschien is dat een idee. Hoe gaat de voorzitter dat proces begeleiden? Hoe gaan wij ervoor zorgen dat wij ons werk kunnen blijven doen, deze periode maar hopelijk ook de komende periode? Kan de voorzitter ons bijpraten over de reorganisatie van de Kamerorganisatie die nu gaande is? Hoe staat het ermee en wat staat ons allemaal nog te doen?

Mevrouw Kuiken (PvdA):
Voorzitter. Mijn fractie heeft grote waardering voor de wijze waarop Khadija Arib het afgelopen jaar het voorzitterschap heeft ingevuld. Zij heeft met humor, rust en gezag de Kamer geleid. Nu er geen tegenkandidaten zijn, krijgt zij de kans om haar voorzitterschap te continueren. Dat is mooi voor de Kamer en een groot compliment voor haar persoonlijk. Een aantal fracties heeft ons bedankt voor het feit dat zij zich kandidaat mag stellen, maar feitelijk is het zo dat het Regelement van Orde van de Kamer bepaalt dat iedereen zich individueel kandidaat stelt. Dat geldt natuurlijk ook voor Khadija Arib. Dit neemt niet weg dat, ondanks alle complimenten, na een jaar dat misschien ook wel een beetje beschouwd werd als een tussenjaar, het Kamervoorzitterschap nu weer voor een volle periode wordt aangegaan. Dat brengt een grote verantwoordelijkheid met zich mee. De verwachtingen zijn hooggespannen, wellicht nog wel meer dan in het verleden, gelet ook op de grote taken die er liggen. De verbouwing werd al even genoemd en de verdere reorganisatie van de ambtelijke organisatie. Die zaken, maar ook het politieke landschap, maken dat er veel van haar wordt verwacht.

In dat licht wil ik de volgende vragen aan haar stellen. De verkiezingen van 2017 laten een verdeeld politiek landschap zien: versplintering dreigt in de samenleving. Versplintering zien wij nu ook in de Tweede Kamer. Voor het nieuwe kabinet en de nieuwe Kamer ligt hier wat de Partij van de Arbeid betreft een belangrijke taak en een grote opdracht: tegenstellingen overbruggen en zorgen voor verbinding tussen de verschillende groepen Nederlanders in de samenleving. Mijn vraag aan mevrouw Arib is, op welke wijze zij in haar rol als Voorzitter hierin een functie kan vervullen, zowel in de Tweede Kamer als tegenover de samenleving.

Ik hoop dat zij straks met een groot mandaat haar rol kan vervullen. Het is ontzettend belangrijk. Dat brengt haar in een gezelschap van mooie vrouwen die wij eerder in dit ambt hebben gezien, zoals mevrouw Verbeet, die hier vandaag met haar partner Wim Meijer aanwezig is. Fijn om u hier te zien. Ik hoop ook dat mevrouw Arib een voorbeeld is voor andere vrouwen, zoals ik, en voor jongeren in de samenleving, door te laten zien dat je, wat je ambitie ook is en wat je achtergrond of afkomst ook is, die ambitie kunt waarmaken. Dat is echt fantastisch.

Mevrouw Agema (PVV):
Voorzitter. Heel Nederland praat erover. Wie zal het worden? Wie gaat dé baan krijgen? Hoe vinden wij zo snel mogelijk de beste persoon voor die cruciale functie? Ik bedoel natuurlijk de functie van bondscoach van het Nederlands elftal. Daarnaast valt er nog een leuke plek te vergeven, die van Kamervoorzitter. Daar spreken wij vandaag over. De vorige keer duurde die verkiezing acht uur. Nu zijn wij er sneller uit; er is namelijk maar één kandidaat. De Tweede Kamer der Staten-Generaal heeft vandaag niets te kiezen. Wij als volksvertegenwoordiging zijn het resultaat van verkiezingen, maar als we dan zelf een voorzitter uit ons midden kiezen, staat de uitslag bij voorbaat vast. Mijn fractie had graag de kandidaat geleverd, dé kandidaat. Iemand die door vriend en vijand wordt genoemd als kundig, onpartijdig, grappig, vrolijk. Ik bedoel natuurlijk mijn collega Martin Bosma. Zijn fenomenale betoog voor zijn kandidatuur in 2016 overtrof alles. Hij had zich niet voor niets het hele kerstreces in de Handelingenkamer opgesloten. Mijlenver stond hij voor op de overige kandidaten, maar de uitkomst van de verkiezingen was desalniettemin dat hij bij voorbaat kansloos was, want PVV'er.

De heer Van Raak (SP):
De heer Bosma kan zich toch kandidaat stellen? Hij had toch in vak-K kunnen gaan zitten en dan hadden wij hier een debat kunnen hebben en een keuze kunnen maken? Of zie ik dat verkeerd?

Mevrouw Agema (PVV):
Dat is een beetje een geniepig voorstel, mijnheer Van Raak. U weet toch wat de uitkomst was bij de vorige verkiezing?

De heer Van Raak (SP):
Dan wordt het wel ingewikkeld, want dan mogen we wel kiezen, maar er is maar één kandidaat. Dat is toch ook raar? U zegt het heel erg te vinden dat er maar één kandidaat is en dat we niks te kiezen hebben, maar als ik erop wijs dat iedereen zich kandidaat kan stellen, zodat we kunnen kiezen, zegt u: ja, maar dan wordt iemand niet gekozen. Mogen we nu kiezen of mogen we niet kiezen?

Mevrouw Agema (PVV):
Die triestheid hebt u zelf geschapen door collega Bosma bij voorbaat kansloos te maken bij de verkiezing ruim een jaar geleden. Ik denk toch niet dat u van hem kunt verwachten dat hij dat opnieuw gaat doen.

Er bestaat een artikel, artikel 3 van de Grondwet, die luidt: alle Nederlanders zijn op gelijke voet in openbare dienst benoembaar, maar in de praktijk lopen PVV'ers aan tegen een beroepsverbod. Ze komen in de problemen op hun werk, verliezen na jarenlange goede diensten ineens zomaar hun baan als ze op een PVV-kieslijst staan, of ze lopen op raadselachtige wijze promoties mis. Soms wordt dat zelfs in het openbaar geëist. PvdA'er Marcouch vindt dat PVV'ers niet bij de politie mogen komen en rechter Hermans vertelde zonder gêne op televisie dat PVV'ers nooit rechter mogen worden. De vakbond FNV heeft geformaliseerd beleid om PVV'ers uit te sluiten. Juist de politiek correcte lieden die altijd piepen over uitsluiting en discriminatie staan klaar om PVV'ers te weren. Voor de goede orde: wij vormen de tweede partij van het land. Heel het Nederlandse volk, aan wie ik nog maar eens mijn dankbaarheid uitspreek, heeft de Partij voor de Vrijheid de een-na-grootste partij van het land gemaakt.

Mevrouw Voortman (GroenLinks):
Mevrouw Agema staat hier een enorm slachtofferverhaal te houden, maar de heer Van Raak heeft net al terecht gezegd dat elk Kamerlid, ook de heer Bosma, zich had kunnen kandideren. Ik meen mij ook te herinneren dat hij, toen hij dat de vorige keer wel deed, meer stemmen kreeg dan het aantal leden dat in de PVV-fractie zat. Dus laten we hier niet doen alsof de hele Kamer tegen een PVV-kandidaat zou zijn. Als mevrouw Agema zegt: wij hadden graag een kandidaat geleverd, dan had de PVV een kandidaat uit haar midden kunnen vragen om zich te kandideren.

Mevrouw Agema (PVV):
Mevrouw Voortman, dat is exact dezelfde interruptie als de heer Van Raak net al pleegde. Je gaat toch niet zeggen dat iemand zich moet kandideren als een PVV'er bij voorbaat kansloos is, waarvoor het bewijs ruim een jaar geleden geleverd is?

Mevrouw Voortman (GroenLinks):
Mevrouw Arib heeft zich ook eerder gekandideerd en werd toen ook niet gekozen. Zij heeft vervolgens wel de moed gehad om zich weer kandidaat te stellen. Mevrouw Agema staat hier te roepen dat er sprake zou zijn van een beroepsverbod. Daar is geen sprake van. Als dat al wordt opgelegd, dan wordt het door de PVV zelf opgelegd, doordat de PVV er niet voor kiest om iemand uit haar midden te vragen om zich te kandideren.

Mevrouw Agema (PVV):
Alle voorbeelden die ik hier noem zijn waar en heel erg triest. Het is ook bijzonder triest dat er in de bankjes van GroenLinks geroffeld wordt, want als u zo hoog opgeeft van discriminatie en uitsluiting, zou u ook in het verweer moeten komen tegen het uitsluiten van PVV'ers van openbare functies.

Mevrouw Voortman (GroenLinks):
Er sluit hier niemand een PVV-kandidaat uit van het voorzitterschap. De PVV kiest er zelf voor om niemand uit haar midden te vragen om zich te kandideren.

Mevrouw Agema (PVV):
Nee hoor, mevrouw Voortman.

Mevrouw Voortman (GroenLinks):
De PVV sluit zelf een kandidaat uit. Had dan het lef gehad om iemand te kandideren.

Mevrouw Agema (PVV):
Mevrouw Voortman, we weten allemaal dat een PVV'er bij voorbaat kansloos is. Dat bewijs is ruim een jaar geleden geleverd.

De voorzitter:
Mevrouw Keijzer.

Mevrouw Agema (PVV):
Mevrouw Keijzer gaat het ook nog een keer proberen!

De voorzitter:
Mevrouw Keijzer.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Ja, mevrouw Agema, dat heet democratie en debat.

Mevrouw Agema (PVV):
Democratie heet niet mensen bij voorbaat uitsluiten.

De voorzitter:
Mevrouw Agema, ik heb het woord gegeven aan mevrouw Keijzer. Dat betekent dat u geacht wordt even te luisteren. Daarna mag u antwoorden op de vraag die mevrouw Keijzer gaat stellen.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Precies, daar gaat mijn interruptie ook over, voorzitter. Mevrouw Agema doet hier eigenlijk een beetje huiliehuilie, om maar eens iemand te citeren die zij goed kent. Dan heb ik het over de vraag of een PVV'er hier kans maakt om Voorzitter te worden. De vorige keer is er een kandidatuur geweest en is er gestemd. Terecht is net gezegd dat er meer stemmen waren dan alleen die van de PVV-fractie. Daar waar PVV'ers gediscrimineerd worden, zoals indertijd de discussie bij de politie, heeft de CDA-fractie bezwaar gemaakt. In dat geval heeft mevrouw Agema een punt, maar hier nu zielig lopen doen, is niet aan de orde. Dan had de PVV de heer Bosma moeten kandideren.

Mevrouw Agema (PVV):
Nogmaals: ruim een jaar geleden hebben we het fenomenale betoog van de heer Bosma gezien. We hebben ook de uitkomst gezien. Iemand wordt niet gekozen, want PVV. Dat zien we overal in het land.

Ik heb mevrouw Keijzer zojuist niet gehoord over de dubbele nationaliteit van mevrouw Arib, terwijl de heer Buma daar in verkiezingstijd een paar weken geleden bij Pauw en Jinek wel een punt van maakte. Nu is het geen probleem meer.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Er is een mogelijkheid om je te kandideren. Dat heeft de PVV-fractie niet gedaan. Een jaar geleden heeft de PVV-fractie dat wel gedaan. Toen is hier gestemd. Er waren toen meer stemmen dan die van de twaalf mensen die in de PVV-fractie zaten. Dus nogmaals: hier nu zielig lopen doen, en daarmee overigens de Tweede Kamer in een verdacht daglicht van discriminatie zetten, is echt beneden alle peil. Daarmee doet mevrouw Agema onrecht aan de serieuze manier waarop wij hier altijd onze Voorzitter kiezen. Dat doen wij vandaag ook. Daarom debatteren wij hier. Daarom stellen wij hier vragen aan mevrouw Arib. Echt, dit is dus — ik ben ermee begonnen en ik eindig ermee — huiliehuilie.

Mevrouw Agema (PVV):
Het is eigenlijk vrij ernstig en ik denk dat mevrouw Keijzer eens bij zichzelf te rade zou moeten gaan waarom het zo werkt in dit huis.

De heer Verhoeven (D66):
Ik zal hier verder niet al te lang op doorgaan. Ik sluit me aan bij wat de vorige partijen zeiden. Ik wil daar nog wel twee punten aan toevoegen. Ten eerste is er nu een nieuwe Tweede Kamer. Nieuwe ronde, nieuwe kansen, had ik gedacht. Als de heer Bosma vorige keer echt zo'n fenomenaal betoog heeft gehouden, dan zou dat nu absoluut weer kansrijk kunnen zijn. Ik vind het dus teleurstellend dat de PVV dat niet heeft aangedurfd.

Ten tweede heeft de heer Graus van de PVV-fractie uitermate veel complimenten aan mevrouw Arib gegeven. Blijkbaar vindt de PVV-fractie zelf dus ook dat mevrouw Arib een heel geschikte kandidaat is en misschien heeft de PVV het daarom niet aangedurfd zelf iemand te kandideren. Kijk dus kritisch naar uzelf. Stel u gewoon kandidaat voor functies. D66 zal elke PVV'er altijd een kans geven op basis van de inhoud. Dus niet doen alsof de PVV geen kans krijgt. De PVV heeft zichzelf geen kans gegeven.

Mevrouw Agema (PVV):
We weten allemaal dat bij D66 een PVV'er geen kans maakt. Onze kandidaat voor het voorzitterschap is bij voorbaat kansloos en dus sluit het cordon sanitaire zich. Als PVV'er maak je op veel functies evenveel kans als dat ik kans maak om bondscoach van het Nederlands elftal te worden.

Ik wil ook nog een principieel punt maken. Mensen met een dubbele nationaliteit moeten niet in aanmerking komen voor een dergelijke functie. De PVV heeft zich eerder verzet tegen de benoeming van mevrouw Albayrak en de heer Aboutaleb toen zij bewindspersoon werden en tegen mevrouw Arib toen zij zich eerder kandideerde voor het Kamervoorzitterschap, en ook tegen de door mij persoonlijk zo geliefde voormalig staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten, die naast de Nederlandse ook de Zweedse nationaliteit bezit. Let wel: het heeft allemaal niets te maken met afkomst. Emotionele praatjes kunnen dan ook achterwege blijven. U mag van mij ook van een ander land houden. Houden van kan ik niet verbieden. Het punt is, en dat punt zullen we blijven maken zolang we in dit huis vertegenwoordigd zijn, dat het hebben van een nationaliteit van een ander land naast de Nederlandse nationaliteit, de houder verplicht tot het naleven van de wetten van dat andere land. Dat schuurt niet alleen, dat hoort niet.

Mevrouw Voortman (GroenLinks):
Mevrouw Agema begint haar betoog met te zeggen: een PVV-kandidaat wordt bij voorbaat uitgesloten en er wordt niet gekeken naar kwaliteit. Vervolgens gaat het tweede deel van het betoog van mevrouw Agema erover dat een kandidaat bij voorbaat moet worden uitgesloten op grond van het feit dat ze een Marokkaanse nationaliteit heeft, naast de Nederlandse nationaliteit. Zou niet gewoon de kwaliteit van de kandidaat het zwaarst moeten wegen?

Mevrouw Agema (PVV):
Mijn fractie kan het prima vinden met mevrouw Arib. Maar moet ik er een compliment voor geven of is het normaal dat een Voorzitter alle fracties in het huis gelijk behandelt?

Mevrouw Voortman (GroenLinks):
Het gaat er toch om wat het zwaarst moet wegen? Is dat de kwaliteit of de afkomst? Dat is toch waar het hier om gaat? De kwaliteit zou toch zwaarst moeten wegen? Of zegt de PVV nu: als het gaat om onze eigen kandidaat is het heel erg dat er niet gekeken wordt naar wat hij kan, maar als het gaat om andere kandidaten, dan vinden we dat wat iemand kan niet meetelt, dan moeten we kijken naar andere aspecten.

Mevrouw Agema (PVV):
Ik heb het niet over afkomst, ik heb het over een dubbele nationaliteit. Er zijn steeds meer partijen die inzien dat dat niet kan. Sybrand Buma van het CDA zei in verkiezingstijd een paar weken geleden dat hij ook vindt dat dat niet meer kan. Nu hoor ik het CDA daar niet meer over.

De voorzitter:
U vervolgt uw betoog.

Mevrouw Agema (PVV):
Een dubbele nationaliteit verplicht de houder van die dubbele nationaliteit tot het naleven van de wetten van een ander land. Dat hoort niet. Mevrouw Albayrak kwam als staatssecretaris herhaaldelijk in de problemen omdat ze de Armeense genocide niet mocht erkennen. Ze kon daar als Turks onderdaan zelfs een drie keer hogere straf voor krijgen, omdat ze niet woonachtig was in Turkije. Zij moest dus buigen. Ook hebben we vorig jaar met het landarrest van Ebru Umar in Turkije gezien dat vrije meningsuiting voor Turkse onderdanen niet bestaat. Gelukkig is deze Nederlander nu thuis, hier in Nederland, en kiest ze ook voor Nederland.

Wie de Turkse of Marokkaanse nationaliteit heeft, moet zich aan de Marokkaanse wet houden. Die wet is ook nog eens gebaseerd op de sharia. In Marokko staat er twee jaar gevangenisstraf op homoseksualiteit. Als mevrouw Arib een relatie met een vrouw zou beginnen — dat is niet zo, maar stel — dan staat de Marokkaanse wet dat niet toe en kan onze Kamervoorzitter in de problemen komen. Dat is niet ondenkbaar. De Marokkaanse overheid bemoeit zich actief met Marokkaanse Nederlanders via de Hoge Raad van Marokkanen in het buitenland.

Het opzeggen van de Marokkaanse nationaliteit kan, in tegenstelling tot wat mevrouw Arib eerder zei, overigens wel. Het is een kwestie van willen. Gewoon een beroep doen op artikel 19, eerste lid, van de Code de la Nationalité Marocaine uit 1958.

Ik ben, ik zei dat al, benieuwd of het CDA een paar weken geleden in verkiezingstijd alleen maar PVV'tje speelde toen de huidige fractievoorzitter Buma bij Pauw en Jinek zei dat hij niet wilde dat Erdogan kan zeggen: het zijn mijn onderdanen. Vandaag lijkt dat allemaal geen probleem meer voor het CDA.

Ik heb nog één punt. Mevrouw Arib maakt onderdeel uit van een fractie die de PVV categoraal discrimineert door een cordon sanitaire en door standaard tegen moties te stemmen. Dat is ongrondwettelijk. Hoe gaat zij haar invloed inzetten zodat de fractie waar zij onderdeel van uitmaakt en blijft uitmaken, hiermee stopt?

Ten slotte heeft de Kamervoorzitter een voorbeeldfunctie. Moge mevrouw Arib in haar nieuwe functie het goede voorbeeld geven en haar Marokkaanse paspoort terugsturen naar koning Mohammed VI van Marokko. Kiezen voor Nederland is kiezen voor één koning: koning Willem-Alexander uit Wassenaar en niet koning Mohammed VI uit Rabat.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Ik heb nog een vraag aan mevrouw Agema. De motie waarin de Kamer zich uitsprak voor het manifest van Hugo Borst, stond de PvdA-fractie daar ook onder? Dat was een motie van mevrouw Klever van de PVV. Als het antwoord daar "nee" op is, heeft de PvdA-fractie meegestemd met die motie.

Mevrouw Agema (PVV):
Na vijf jaar heb ik de PvdA met pure manipulatie tegen de muur gezet en het voor elkaar gekregen dat ze een motie ook ondertekenden. Dat heeft vijf jaar geduurd en dat was één motie! Er zijn in de vorige periode 13.000 moties ingediend.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Ik zie nu waar de heer Wilders de woorden huilie-huilie vandaan haalt, want dat is wat mevrouw Agema hier vandaag doet. Ik constateer dat haar stelling dat er in dit huis een cordon sanitaire is richting de PVV niet klopt. Dat is niet aan de orde.

Mevrouw Agema (PVV):
Mevrouw Keijzer, u bent nu vijf jaar Kamerlid. U hebt zitten slapen, u hebt niet elke stemming gezien. Elke motie van elk van mijn collega's kreeg van de Partij van de Arbeid in de vorige periode een tegenstem. Dat is categorisch beleid. Er was één motie op het einde. Ik heb mijn best gedaan, er was er eentje. Maar u hebt het niet gezien en u wilt het ook niet zien.

De voorzitter:
Tot slot, mevrouw Keijzer.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Het is een beetje buiten de orde, maar het klopt gewoon niet wat mevrouw Agema zegt. Er zitten heel veel mensen mee te kijken. Ik vind het van het grootste belang om hier wel bij de feiten te blijven. Wat mevrouw Agema hier stelt is niet aan de orde.

Mevrouw Agema (PVV):
Mevrouw Keijzer, de Partij voor de Arbeid kan voor zichzelf spreken. Het is langdurig, categorisch beleid van de Partij van de Arbeid in de vorige periode geweest. Leden van de fractie hebben dat ook bevestigd in de media. U slaat wartaal uit, u hebt zitten slapen. Vijf jaar lang hebt u niet gezien wat zich voor u ogen voltrok.

De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Agema. Ik geef het woord aan de heer Kuzu namens de fractie DENK.

De heer Kuzu (DENK):
Voorzitter. De sollicitatiecommissie voor het ambt van Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Bij gebrek aan andere sollicitaties bespreken wij vandaag slechts één sollicitatie: die van mevrouw Arib. Dat is in schril contrast met de vorige verkiezing, toen kandidaten nog volop aan het lobbyen waren om de steun te krijgen van ook de kleine fracties. Ik zal maar direct met de deur in huis vallen: ik had op meer sollicitaties gehoopt. Martin Bosma heeft in ieder geval al eerder met veel geklaag aangegeven dat hij niet ging solliciteren, omdat andere partijen de PVV uitsluiten. Ik vind dat hypocriet gehuil. Bosma en Agema van de PVV klagen over discriminatie bij een sollicitatieprocedure, terwijl Geert W. en zijn PVV de grootste voedingsbodem van discriminatie en uitsluiting zijn in heel Nederland. Geert W. is er zelfs voor veroordeeld. Bosma is dus de laatste die mag klagen over discriminatie. Om maar even met Mark Rutte te spreken: Bosma zou niet moeten zeuren, maar gewoon moeten solliciteren en zich invechten.

Als het gaat om waarover Bosma hypocriet klaagt, over discriminatie, wordt mevrouw Arib vaak aangehaald als voorbeeld van dat het wel kan, als het toonbeeld van geslaagde emancipatie en kansengelijkheid in dit land. Als je je best doet in Nederland, kan Ahmed burgemeester worden van Rotterdam en kan Khadija zelfs Voorzitter worden van de Tweede Kamer, zo wordt er dan gezegd. Maar zeg dat maar tegen Khadija in de Schilderswijk, zeg dat maar Ahmed in de Afrikaanderwijk of tegen Khadija in Nieuw-West. Zij lopen dag in, dag uit tegen uitsluitingsprocessen aan. Zij solliciteren zich blauw om op gesprek te mogen komen en zijn dan vaak niet de enige kandidaat. Zij hebben dus geen behoefte aan het vergoelijken van voorbeelden waarin het toevallig wel kan. Er is behoefte aan keihard beleid.

Terug naar de sollicitatieprocedure. Wij van DENK hebben de sollicitatiebrief van mevrouw Arib met veel aandacht gelezen, maar hebben toch nog een aantal vragen in het kader van haar geschiktheid voor deze functie. Ik ga ze puntsgewijs af. Vraag één. Mevrouw Arib, hebt u uw positie niet voor politiek gewin gebruikt voor het voeren van campagne? Het Kamervoorzitterschap kan alleen goed functioneren als het politieke tegenstellingen overstijgt. Alleen dan kan het de noodzakelijke bewaker zijn van de parlementaire orde. Alleen dan dwingt het respect af van alle leden in de Kamer. Mevrouw Arib heeft in het afgelopen jaar laten zien dat zij er grote moeite mee heeft om de politieke tegenstellingen te overstijgen, en dat terwijl zij in haar sollicitatiebrief van 12 januari 2016 nog aangaf dat de functie van het Kamervoorzitterschap terecht onafhankelijk is. Daar heeft zij helaas weinig van laten merken. Op 28 juni 2016 konden wij van DENK immers op Nu.nl lezen: "Kamervoorzitter Arib noemt acties DENK Kamerlid onwaardig". Mevrouw Arib, u zou toch onafhankelijk blijven? Hoe kan een Kamervoorzitter nu bepalen of een gekozen Kamerlid "Kamerlid onwaardig" is? Dat is toch niet aan de Kamervoorzitter, maar aan de kiezer. De kiezer is verstandig genoeg om zelf een oordeel te vellen en heeft daar het advies van de Kamervoorzitter helemaal niet voor nodig. Wij van DENK willen mevrouw Arib dan ook oproepen om haar politieke voorkeur in het vervolg voor zich te houden en deze woorden nooit meer te gebruiken.

Maar helaas bleef het niet bij deze woorden. Nadat deze Voorzitter DENK eerder betitelde als "Kamerlid onwaardig", konden wij een paar weken later, op 16 juli 2016, al lezen: "Kamervoorzitter Arib: in tegenstelling tot DENK heeft Wilders wel respect voor de Kamer". Deze Voorzitter neemt het dus op voor een man die minder Marokkanen wil, die deze Kamer betitelt als "nepparlement" en die haar vanwege haar afkomst niet als Voorzitter wil. En dan neemt u het op voor Geert W. van de PVV, mevrouw Arib? Nogmaals, u zou toch onafhankelijk blijven? En dan stelt u ook nog dat DENK geen respect zou hebben voor de Kamer. Ik kan daar het volgende over zeggen: dat is klinkklare onzin. Wij hebben het grootst mogelijke respect voor onze parlementaire democratie, wij staan pal voor onze Kamer en onze Grondwet, maar voor wat u in het afgelopen jaar hebt gedaan, kunnen we helaas weinig respect opbrengen.

Maar wederom bleef het niet bij deze woorden. Op 1 maart 2017 konden wij lezen: "Arib: DENK verkettert en demoniseert ongekend". Het lijkt wel een hetze tegen DENK. Zie ook: "Kamervoorzitter Arib: methodes DENK tasten aanzien Tweede Kamer aan". En dan op de verkiezingsdag: "Kuzu had afstand moeten nemen van uitspraken van Erdogan". Mevrouw Arib, voor de derde keer: u zou toch onafhankelijk blijven? Waarom bewees u in het afgelopen jaar keer op keer dat u uw emoties en uw politieke voorkeur niet gescheiden kunt houden van het Kamervoorzitterschap als het gaat om DENK? U weet toch dondersgoed dat het een Kamervoorzitter niet past om politiek te bedrijven?

Mevrouw Kuiken (PvdA):
Nu we er een politiek debat van maken, heb ik nog een vraag aan de heer Tunahan. Ik bedoel de heer Kuzu. Sorry.

De voorzitter:
Het is altijd lastig, die namen.

Mevrouw Kuiken (PvdA):
Wat vindt u eigenlijk van de uitspraken van de heer Erdogan dat Nederland een naziland zou zijn? U brengt het zelf op, dus ik ben benieuwd.

De heer Kuzu (DENK):
Daarvan heb ik al aangegeven dat Nederland geen nazistisch en geen fascistisch land is.

Mevrouw Kuiken (PvdA):
U neemt ook bewust afstand van de uitspraken die daar gedaan zijn door de Turkse premier, die u zo bewondert?

De heer Kuzu (DENK):
Nou, "die u zo bewondert" … Ik denk dat mijn woorden duidelijk zijn geweest. Voor u wil ik het nogmaals herhalen. Ik heb het in de afgelopen tijd vaak genoeg gedaan, maar voor u hierbij nogmaals.

Mevrouw Kuiken (PvdA):
Het lijkt me belangrijk dat we mensen hier beoordelen op wat ze doen en dat we hier in Nederland op een fatsoenlijke wijze het debat met elkaar voeren. Ik wil u vragen om dat op dezelfde manier te doen, mijnheer Kuzu.

De heer Kuzu (DENK):
Zou een Kamervoorzitter in het vervolg dan ook het fatsoen kunnen hebben om Kamerleden niet meer te kwalificeren als "waardig" of "onwaardig" en om het ambt van Kamervoorzitter niet meer te gebruiken voor een politieke campagne? Dat gebeurde nota bene op de verkiezingsdag. Dat past niet.

Mijn tweede vraag gaat over betrouwbaarheid. Tijdens een eerdere verkiezing tot Voorzitter deed u er alles, maar dan ook alles, aan om stemmen te krijgen, ook de stemmen van de kleine partijen. Ik heb de sms'jes nog. U schreef daarom in uw sollicitatiebrief: "Ik zal er altijd op letten dat ook minderheidsstandpunten worden gehoord." Maar een paar maanden later was u die woorden alweer vergeten en kwam u met een grote hamer om de rechten van kleine fracties kapot te slaan. Kamerleden die afsplitsen, krijgen alleen nog een halve medewerker en een schijntje van de spreektijd. De democratie was de verliezer en de voorzitters van de grote fracties waren de winnaars. Zij kunnen hun greep op Kamerleden nu versterken. Waarom hebt u dit gedaan? Waarom hebt u uw woorden na een paar maanden alweer ingeslikt? Is dit eigenlijk niet een klassiek voorbeeld van kiezersbedrog? Wij van DENK hebben in ieder geval grote moeite om u nog te kunnen vertrouwen. Wat zijn uw woorden waard? U gaf in uw brief immers ook aan dat u Kamerleden altijd de ruimte wilt geven om hun inbreng te leveren, maar u kapt collega Öztürk structureel af. Ik durf zelfs te stellen dat u in het afgelopen jaar continu een keiharde dubbele maat hebt gehanteerd. Ik wil dat best bewijzen. We hebben daar filmpjes over gemaakt. We kunnen het naast elkaar zetten en dan kunt u zelf beoordelen of u vindt dat u alle Kamerleden op een eerlijke manier behandelt.

De heer Verhoeven (D66):
Die filmpjes van DENK kennen we. Wat mij betreft, zijn ze niet voor herhaling vatbaar. We hoeven ze hier dus niet af te spelen, maar het lijkt erop dat DENK in navolging van de PVV ook zegt: wij worden heel onheus bejegend; iedereen is tegen ons; we krijgen altijd de schuld van alles en we worden niet eerlijk behandeld. Dat lijkt dus heel erg op de aanpak van de PVV; dat valt mij op. Als door de voorzitter een keer iets tegen een van de 150 leden wordt gezegd over het functioneren in het debat en de manier waarop hij zijn werk uitvoert, is dat de taak van een voorzitter. Waarom is het volgens DENK dan per definitie zo dat commentaar op DENK politiek ingegeven is? Waarop is dat gebaseerd? Het kan ook over uw eigen functioneren gaan. U bent heel erg met uw eigen functioneren bezig; kijk daar dan ook eens kritisch naar.

De heer Kuzu (DENK):
In de eerste plaats heb ik aangegeven dat wij allerlei dingen aan het doen zijn zonder dat we het stellen. Ik heb hier duidelijk aangegeven waarom ik tot deze oordelen kom. Ik heb duidelijk aangegeven dat ik zelfs filmpjes heb waarin we zien dat bijvoorbeeld een Kamerlid van D66 tijdens een regeling van werkzaamheden een minuut lang spreektijd krijgt om een punt te maken en dat de voorzitter DENK al na twee zinnen afkapt. Dat gebeurt niet één keer; dan zou ik zeggen: goed. Dat gebeurt niet twee keer; dan zou ik ook nog zeggen: prima. Het gebeurt structureel. Daar heb ik moeite mee.

De heer Verhoeven (D66):
Ik denk dat de heer DENK voorbeelden heeft waarin hij slecht behandeld is. Er zijn allerlei voorbeelden waarin andere fracties dat ook weleens denken. Laat ik ter geruststelling tegen de heer Kuzu zeggen dat ook ik weleens het gevoel heb gehad dat mijn spreektalent niet volledig uit de verf kwam door de manier waarop de voorzitter mij afkapte. Ook mij is dat dus weleens gebeurd. Laten we dus niet doen alsof dat alleen bij DENK gebeurt. Het gebeurt bij elk Kamerlid. Dat is precies waarom we een voorzitter hebben.

De heer Kuzu (DENK):
Dat is precies mijn punt. De heer Verhoeven van D66 geeft aan dat het bij hem weleens een keer gebeurt.

De heer Verhoeven (D66):
Het gebeurt bij iedereen!

De heer Kuzu (DENK):
Bij mij gebeurt het altijd en bij Öztürk gebeurt het altijd.

(Rumoer)

Mevrouw Agema (PVV):
Een klein punt van orde: de heer Verhoeven "inkopieerde" mijn fractie in deze interruptie. Dat is onterecht. Wij voelen ons gelijkwaardig behandeld door mevrouw Arib. Ik heb in mijn bijdrage gezegd dat ik daar geen complimenten voor hoef te geven, want ik vind dat normaal. Maar wij voelen ons dus wel gelijkwaardig behandeld.

De voorzitter:
Dat is helemaal correct. Ik moet de heer Verhoeven nu dus vermanend toespreken. Dat is al de tweede keer. Mevrouw Agema heeft een punt. Accepteert de heer Verhoeven dat? Ja, dat is duidelijk.

De heer Verhoeven (D66):
Voorzitter, ik word altijd vermanend toegesproken door de Kamervoorzitter. Altijd! Dat gebeurt mij altijd! En dat is oneerlijk.

(Hilariteit)

De voorzitter:
Daar neem ik kennis van. Ik geef het woord aan de heer Kuzu voor zijn afronding.

De heer Kuzu (DENK):
Heel goed. Dan zien we ook hoe de Kamer omgaat met de zorgen van mijn fractie en hoe de steun inmiddels is georganiseerd. Ik denk dat mevrouw Arib in haar bijdrage ook kan stilstaan bij de manier waarop dit plaatsvindt.

Ik kom bij mijn laatste punt, de inconsequentie. Mevrouw Arib, u laat Wilders razen, tieren, blaten en schreeuwen, terwijl u mij en mijn partij moedwillig onderbreekt, kort houdt en in een kwaad daglicht stelt. De man die het parlement "een nepparlement" noemde, kon zelfs op uw steun en op uw complimenten rekenen; niet op uw steun, maar op uw complimenten.

Wij hebben mevrouw Arib talloze brieven gestuurd over haar functioneren en haar uitingen. Op die brieven kregen wij veelal geen reactie; zij werden voor kennisgeving aangenomen. Haar houding tegenover ons bleef in de afgelopen periode onveranderd, maar ik wil toch positief afsluiten. Dit is een nieuwe periode, een nieuwe ronde met nieuwe kansen. Ik zou mevrouw Arib willen vragen om tegemoet te komen aan onze vragen en om te reflecteren op een aantal uitspraken die zij in het verleden heeft gedaan. Ik hoop dat dit een goede reflectie wordt. Dit is een nieuwe periode, een nieuwe ronde met nieuwe kansen. Ik doe mevrouw Arib een handreiking en dat doe ik in het openbaar. Ik vraag haar om ons, de nieuwe fractie DENK, in de toekomst op een gelijkwaardige manier te behandelen. Ik dank haar vriendelijk.

De heer Wassenberg (PvdD):
Voorzitter. Het is bijzonder om hier weer te mogen staan.

De Kamer voerde gisteren een debat over de verkiezingsuitslag en het werk van de verkenner. Dat was een belangrijke dag. Vandaag is het opnieuw een belangrijke dag, want de Kamer kiest haar nieuwe voorzitter. In januari 2016 gebeurde dat ook al. Ik nam toen, zo groen als gras, namens de Partij voor de Dieren deel aan dat debat. Er waren toen vier kandidaten; Khadija Arib was er een van. Er waren vorig jaar maar liefst vier stemronden nodig om tot een nieuwe Kamervoorzitter te komen. Dat zou vandaag zomaar eens een stuk sneller kunnen.

Ondanks het grote verlies van de Partij van de Arbeid bij de laatste verkiezingen, besloot de huidige voorzitter zich opnieuw kandidaat te stellen voor het voorzitterschap. Zij is de enige kandidaat en daarmee is deze verkiezing een stuk minder spannend dan een jaar geleden. Ik benadruk dat dit de verdienste is van de huidige voorzitter. Het feit dat niemand zich tegenkandidaat stelde, is veelzeggend. Mevrouw Arib heeft het in het jaar dat zij Kamervoorzitter was, zo goed gedaan dat niemand haar kwijt wil. Dat is niet verwonderlijk; Khadija Arib is de parlementaire democratie zeer toegedaan.

Ik haak nog even aan bij een opmerking van mevrouw Agema. Mevrouw Arib heeft dan misschien wel een dubbel paspoort, maar zij heeft zeker geen dubbele agenda en daar gaat het om, dat is relevant.

Over de informatievoorziening aan de Kamer en de veiligheid zijn al verschillende vragen gesteld; die zal ik niet herhalen.

Doorgaans wordt de voorzitter gekozen uit een van de grote partijen. Dat is nu anders. Mijn fractie vindt het dapper en stoer van de Partij van de Arbeid dat zij een van haar negen zetels wil opofferen om de voorzitter van ons parlement te leveren.

De stemming van vandaag is schriftelijk en geheim; dat is niet anders dan bij andere verkiezingen. Ik kan echter zeggen dat er vandaag in ieder geval een kandidaat is waarop de fractieleden van de Partij voor de Dieren met overtuiging zullen stemmen.

De voorzitter:
Dank u wel, mijnheer Wassenberg. Het is goed dat u er weer bent.

De heer Krol (50PLUS):
Voorzitter. Ik kan kort zijn: 50PLUS is uiterst tevreden over het functioneren van mevrouw Arib, "onze" voorzitter. Zij heeft de afgelopen tijd laten merken dat zij ook oog heeft voor de belangen van de kleinere fracties. Haar inzet voor de versteviging van de informatiepositie van de Kamer waarderen wij zeer.

Mevrouw Arib heeft in haar brief twee aanvullende aandachtspunten geformuleerd: de renovatie van het Binnenhof en een goed functionerende ambtelijke organisatie. Dit zijn naar de mening van 50PLUS prima aandachtspunten. Mevrouw Arib wil daar samen met het Presidium verder uitvoering aan geven. Hoe zal zij het nieuwe Presidium vormgeven? Hoe ziet zij de rol van de kleinere fracties? Zijn daar nog vernieuwing en verbetering mogelijk?

Wij danken de Partij van de Arbeid en mevrouw Arib voor deze kandidatuur. Wij zien uit naar een voortzetting van de goede samenwerking en wij kijken met ongewoon grote spanning uit naar de uitslag van de stemmingen.

De voorzitter:
Ik dank alle leden voor hun inbreng. Ik schors de vergadering tot 11.40 uur waarna mevrouw Arib de aan haar gestelde vragen zal beantwoorden.

De vergadering wordt van 11.28 uur tot 11.42 uur geschorst.

De tijdelijke voorzitter:
Ik geef graag het woord aan de kandidaat-Voorzitter, mevrouw Arib.

Mevrouw Arib (PvdA):
Voorzitter. Laat ik beginnen met de Kamer te bedanken voor de gelegenheid mijn kandidatuur hier toe te lichten. Mevrouw Agema had het over een bondscoach. Die wordt veel genoemd als wordt gesproken over het Kamervoorzitterschap. Dat klopt, maar er is een verschil: het Kamervoorzitterschap is de enige functie waarbij het sollicitatiegesprek in het openbaar wordt gehouden. Bij de functie van bondscoach gebeurt dat niet. Ik krijg ook nog de twitter dat dit live wordt uitgezonden via NPO Politiek. Heel Nederland kijkt dus mee, maar goed. Het is jammer dat er geen medekandidaten zijn, want dan hadden wij het leed met elkaar kunnen delen. Ik vind het dan ook jammer dat collega Bosma zich niet heeft gekandideerd.

Dat gezegd hebbende, wil ik toch even, maar niet te lang, stilstaan bij mijn kandidatuur ruim een jaar geleden. Ik heb mij toen als een van de vier kandidaten gekandideerd. Toen had ik het idee dat deze functie een zware en verantwoordelijke functie is. Ik wist echter niet dat ik het heel erg interessant en bijzonder zou vinden om Kamervoorzitter te zijn en daarom heb ik mij opnieuw gekandideerd. Ik had mij toen voorgenomen om het aanzien van de Kamer hoog te houden, de debatten goed te leiden en de Kamer natuurlijk ook naar buiten toe goed te presenteren. Deze drie punten zijn ook door een aantal collega's genoemd. Ik denk dat het voor een belangrijk deel is gelukt om dat te doen. Het is wel lastig om alles in één jaar goed en 100% te doen. We zijn er natuurlijk nog lang niet en er zijn ook heel veel andere dingen waar ik de komende tijd aandacht aan zal besteden.

Als voorzitter heb ik soms heel veel moeite met ellenlange inleidingen. Ik ga daarom gelijk door met het beantwoorden van de vragen die door een aantal woordvoerders zijn gesteld.

Het valt mij op dat in alle inbrengen, waarvoor ik trouwens heel veel dank zeg, de ambtelijke organisatie als een van de belangrijkste onderwerpen is genoemd. Mevrouw Voortman, mevrouw Keijzer, de heer Voordewind, de heer Harbers, mevrouw Kuiken en anderen hebben daar vragen over gesteld, en terecht. Ik sluit mij aan bij de complimenten die worden en zijn gemaakt aan de mensen die ons bijna 7 dagen per week 24 uur per dag ondersteunen. Ik noem bijvoorbeeld de schoonmakers, het personeel van de beveiliging en het personeel van het restaurantbedrijf die hier jarenlang werken. Ze zijn loyaal en ze staan altijd voor ons klaar. Ik ben hun daar zeer dankbaar voor. Volgens mij is het een breed gedeeld gevoel dat wij ons werk niet goed kunnen doen zonder deze mensen.

Tegelijkertijd zien we dat de ambtelijke organisatie de nodige veranderingen moet ondergaan. Dat is ook de kritische toon in de bijdragen van collega's. Er is veel veranderd in de samenleving en de ambtelijke organisatie moet kunnen anticiperen op wat er in de samenleving gebeurt. De sociale media spelen bijvoorbeeld een heel belangrijke rol en Kamerleden krijgen informatie heel snel tot hun beschikking. Daar hoort een ambtelijke organisatie bij die daar op een adequate manier op inspeelt. Het is belangrijk dat wij een moderne, bestendige en efficiënte organisatie hebben die alle Kamervoorzitters en alle Kamerleden moet kunnen bedienen. In de Kamer merkte ik dat, hoewel dat niet voor iedereen geldt, de afgelopen tijd wel een soort cultuur is ontstaan waarin politici komen en gaan en de ambtelijke organisatie blijft. Zo'n cultuur moet veranderen. Het moet niet uitmaken. Politici zijn altijd tijdelijk, maar de ambtelijke organisatie hoort sterk te zijn en hoort dienstbaar te zijn aan alle Kamerleden, van welke politieke kleur dan ook.

Er is verwezen naar het ABD-rapport. Dat ligt er al een tijd. We hebben er als Presidium heel vaak over gesproken. We hebben een aantal stappen gezet. Ik deel het gevoel van urgentie dat bij veel Kamerleden leeft. Het is niet makkelijk om veranderingen door te voeren in een ambtelijke organisatie. De praktijk blijkt weerbarstiger te zijn dan op papier. Ik zie ook dat er verschillen zijn in de organisatie. Bij de ene dienst hebben we veel mensen nodig, maar werken ze met een paar mensen, en bij een andere dienst is er sprake van overbemensing. In het Presidium hebben we daarover gesproken. Waar liggen de prioriteiten? Hoe kunnen we daar een keuze uit maken? Om maar een voorbeeld te geven om het concreter te maken: er wordt een groot beroep gedaan op Bureau Wetgeving. We hadden zes wetgevingsjuristen. Dat is absoluut niet te vergelijken met de wijze waarop departementen ondersteund worden met juristen. Bureau Wetgeving werkt voor alle individuele Kamerleden. Het maakt dus niet uit wie het is, het staat altijd klaar. Daar moet dus extra capaciteit naartoe.

Er zijn echter ook diensten waar heel veel mensen zitten. Daar zijn we ook mee bezig. Op dit moment lopen een aantal reorganisaties. De reorganisaties van de Dienst Communicatie en de Dienst Automatisering zijn bijna klaar. Ze hebben heel lang geduurd, maar nu worden ze afgesloten. Er zijn met de rijksoverheid concrete afspraken gemaakt over de samenwerking op ICT-gebied. Het BOR (Bureau Onderzoek en Rijksuitgaven) en de Dienst Informatievoorziening worden op dit moment ook gereorganiseerd. We hebben twee diensten die los van elkaar werkten. Als Presidium hebben we gezegd dat die samengevoegd moeten worden. Dat betekent dat je opnieuw moet kijken naar kwaliteit. Zitten mensen op de juiste plek? Dat gebeurt nu ook. Dit gebeurt in goed overleg met de ondernemingsraad. De diensten Financieel-Economische Zaken en Personeelszaken komen dit jaar aan de beurt, evenals de Beveiligingsdienst. Daarmee wordt bijna de helft gereorganiseerd. Ik herhaal dat we er nog niet zijn. Ik vind ook niet altijd dat het snel genoeg gaat, maar de helft is bezig met een reorganisatie of met een moderniseringstraject.

De heer Harbers vroeg hoe het gaat met de nieuwe structuur van het managementteam. Daar is twee of drie jaar geleden voor gekozen. Het managementteam bestaat uit drie managers. We hebben de Griffier, we hebben een directeur voor constitutionele zaken en we hebben een directeur bedrijfsvoering. Na één jaar samenwerken met hen denk ik dat het goed is om ook te bekijken of deze structuur beantwoordt aan de verwachtingen die wij twee of drie jaar geleden hadden. Dat gebeurt in goed overleg met het Presidium en het MT. Dit wat betreft de ambtelijke organisatie.

Er is een vraag gesteld over de renovatie; en terecht. Het is een gigantische operatie. Als Kamer zijn wij er heel nauw bij betrokken. Wij hebben een Bouwbegeleidingscommissie Tweede Kamer opgericht. De renovatie betreft alle gebouwen op het Binnenhof, maar voor de Tweede Kamer hebben we een aparte begeleidingscommissie. Mede naar aanleiding van de opmerking van mevrouw Keijzer op dit punt, hecht ik eraan op te merken dat het moet gaan om goede huisvesting voor Kamerleden en medewerkers. Daar het belangrijk is dat Kamerleden er nauw bij betrokken worden, hebben we er in het Presidium over gesproken dat het liefst iemand namens het Presidium genoemde bouwbegeleidingscommissie zou moeten gaan voorzitten. De verhuizing zal in 2020 plaatsvinden. Het feit dat dit complex voor een periode van zo'n vijf jaar dicht moet, vind ik zelf pijnlijk. Ik begrijp echter dat daartoe is besloten vanwege de kosten. Ook in het gebouw van Buitenlandse Zaken proberen we alles zo transparant en open mogelijk te houden, zodat de mensen het ook kunnen bezoeken. Dit huis heeft bijna 280.000 bezoekers per jaar. Als we eenmaal verhuisd zijn, mag het niet zo zijn dat zulks niet meer plaatsvindt. Wij gaan er dan ook alles aan doen dat het aantal bezoekers dat wij hier hebben, ook daar mogelijk wordt.

De heer Verhoeven (D66):
De kandidaat-Voorzitter gaat er nu doorheen zoals de Voorzitter van de Kamer graag zou zien en dat is snel, maar ik heb toch nog wel een vraag over die verbouwing. Er is een besluit genomen en besluiten terugdraaien is niet wat ik aan mevrouw Arib zou willen vragen. In mijn tekst heb ik het gehad over het beheersbaar houden van de kosten en over het niet op het laatste moment toevoegen van allerlei nieuwe wensen. Ook heb ik het gehad over de aanbesteding. Ik weet niet wie er formeel over gaan maar als het Presidium en de Voorzitter erbij betrokken zijn, lijkt het mij wel goed dat die aanbesteding niet leidt tot één megapakket, één partij die dat allemaal gaat doen, waarbij kleinere bedrijven het nakijken hebben en er sprake is van hoge kosten omdat we afhankelijkheid inbouwen. Daar zou ik nog wel graag een reactie op willen.

Mevrouw Arib (PvdA):
Ik weet precies waar u op doelt, want het is mij bekend dat de fractie van D66 daar problemen mee heeft. Het is in het Presidium ook uitgebreid besproken. Naar aanleiding van de opmerkingen en de schriftelijke vragen die daarover toen zijn gesteld en die niet helemaal goed waren beantwoord, heb ik er gesprekken over gehad, ook met de toenmalige minister voor Wonen en Rijksdienst, de heer Blok. Het blijft een punt van aandacht. Ik kan er nu niet zo heel veel over zeggen maar ik weet dat dit voor uw fractie een punt van zorg is.

Verder heeft de heer Verhoeven in zijn inbreng aandacht gevraagd voor de veiligheid en daarbij de vraag gesteld of er een protocol is voor aanslagen. Dat laatste is zeker het geval. Hij refereerde aan een incident op het Plein. Bij dat incident waren er signalen van de mensen die hier in het gebouw zaten. Het is dan heel belangrijk na te gaan hoe die communicatie is verlopen. Dat is wel iets waar in het protocol nu apart aandacht aan wordt besteed. Er was wel voorzien in hoe er gecommuniceerd zou moeten worden bij zo'n incident, maar die kleine opmerkingen die mensen vervolgens hebben doorgegeven zijn serieus opgepakt en maken nu deel uit van het protocol.

De heer Verhoeven heeft verder gevraagd naar de virusaanval. Ik hoop dat hij begrijpt dat ik niet alles daarover kan zeggen, want dat zou niet handig zijn uit veiligheidsoverwegingen. Het is wel belangrijk dat de organisatie en de medewerkers van de Tweede Kamer alert zijn op cyberrisico's. Daar heeft de heer Verhoeven terecht op gewezen en volgens mij heeft hij daarover eerder schriftelijke vragen gesteld. Dit is in het Presidium ook uitgebreid besproken en er worden op dit punt ook de nodige maatregelen genomen.

Ik ga in op de specifieke vragen. De heer Bisschop — ik zie dat hij nog steeds op dezelfde plek zit — heeft gevraagd of ik wil reflecteren op de uitspraak van Anne Vondeling, over het schoolmeester zijn. Ik heb ook weleens het gevoel dat ik een soort juf ben. Dat is mij bevestigd door mijn kleinkind. Zij zag een foto van mij met allemaal fractievoorzitters om me heen. Ik zei: dit is mijn werk. Zij zei toen: o, u bent dus de juf? Zo voelt het soms ook. Je probeert een balans te zoeken. Aan de ene kant ben je een soort juf; aan de andere kant weet je hoe eigenwijs volksvertegenwoordigers soms zijn. Zij hebben een eigen mening en steken die niet onder stoelen of banken. Daar moet ik ook mee zien om te gaan. Tot nu toe lukt dat prima, wat mij betreft; anders hoor ik het wel.

De heer Harbers en iemand anders spraken over de vertegenwoordiging van de Kamer naar buiten. Dat is inderdaad een heel belangrijke taak. Toen ik ruim een jaar geleden Kamervoorzitter werd, werd ik geconfronteerd met het EU-voorzitterschap, waarin niet alleen op regeringsniveau, maar ook op parlementair niveau allerlei conferenties waren belegd. Met Europese parlementen hadden wij een stuk of zes conferenties, waarin een aantal collega's een heel actieve rol hebben gehad, zoals mevrouw Van Veldhoven op het gebied van energie. Ook anderen hebben een actieve rol gespeeld. Ik heb toen geprobeerd om mijn rol als het gezicht van de Kamer te vervullen. Ik heb toespraken in het Engels gehouden en dat zal ik blijven doen. Ik ben daarvoor naar de nonnen geweest; dat beviel prima. Mijn Engels is stukken beter dan ruim een jaar geleden, dus dat scheelt. Het is iets beter dan dat van Van Gaal, denk ik, maar het kan altijd beter; dat geef ik gewoon toe. Mijn Frans is veel beter, maar goed, ik weet dat niet iedereen Frans spreekt. In één jaar — ik denk dat de heer Harbers daarop doelt — heb ik heel veel keuzes moeten maken. Ik heb ambassadeurs gesproken en ik heb de heer Ten Broeke heel vaak in allerlei delegaties ontmoet. Ik beloof u, mijnheer Harbers, dat ik de externe vertegenwoordiging van de Kamer iets vaker op mij zal nemen. Het was lastig om alles in één jaar goed te doen. Ik moest ook veel debatten voorzitten. Dat is echt mijn primaire taak.

Vooral in het laatste jaar heb ik gemerkt dat het imago van Nederland naar buiten zo negatief is. Wij hebben onze eigen problemen. Het beeld dat vaak van Nederland wordt neergezet — ik ga geen citaten aanhalen — is dat van racisme en uitsluiting. We hebben inderdaad concrete problemen, maar het is niet zo dat je in Nederland geen enkele mogelijkheid of kans hebt. Er zijn misschien mensen die dat niet willen zien, maar ik heb ervaren dat er wel kansen en mogelijkheden zijn: als individu heb ik de kans gekregen en die heb ik ook genomen. Ik denk dat ik er een rol in heb om dat ook naar buiten uit te dragen. Ik heb echt allerlei buitenlandse verzoeken om interviews afgehouden, bijvoorbeeld van de BBC en Le Monde. Er zijn allerlei kranten die het heel interessant vinden hoe het mogelijk is dat iemand met een achtergrond als de mijne in Nederland — dat heeft met dat beeld te maken — Voorzitter kan zijn van de Tweede Kamer. Ik ben daar trots op en dat zal ik wat vaker uitdragen. Dat beloof ik u, mijnheer Harbers.

De heer Harbers heeft ook een vraag gesteld over de aanwezigheid van Kamerleden bij de ontvangst van delegaties en dergelijke. Dat is een punt van zorg bij een aantal commissies; dat weet ik. Daar hebben we goed over nagedacht in het Presidium. We hebben een discussie gevoerd over de rol van commissievoorzitters. Het is ontzettend belangrijk om hierover met elkaar te spreken in de nieuwe Kamer. De voorzitter van de commissie is niet alleen af en toe voorzitter van algemene overleggen. Als wij als commissie een werkbezoek organiseren — dan gaat het niet alleen om werkbezoeken in het buitenland maar ook om werkbezoeken hier — dan zijn mensen zo enthousiast. Zij treffen alle voorbereidingen om ons te ontvangen, maar dan komen er twee of drie collega's opdagen. Daar gaan we met de nieuwe commissievoorzitters apart gesprekken over voeren. Zij krijgen daar ook de nodige ondersteuning bij. Ik hoop dat het naar buiten een andere uitstraling zal hebben dan tot nu toe het geval is geweest. Dit gebeurt overigens niet bij alle commissies; laat ik dat vooropstellen.

De heer Voordewind en de heer Kuzu stelden, vanuit twee verschillende invalshoeken, een vraag over het opkomen voor minderheden in de Kamer. De vorige keer heb ik het inderdaad specifiek in mijn brief genoemd. Deze keer heb ik het niet genoemd, omdat ik het vanzelfsprekend vind. In een democratie is het ook belangrijk om kleine fracties en minderheden de ruimte te geven. Soms moet je het speciaal voor hen opnemen, zodat zij niet ondergesneeuwd raken in het grote geheel. Dat zal ik blijven doen.

Dit geldt ook specifiek voor de informatiepositie van de Kamer. Daar heb ik wel bij stilgestaan in mijn brief. Als ik terugkijk naar hoe het het afgelopen jaar is gegaan, zie ik dat het wel een punt van aandacht is. We weten allemaal hoe het er bij de regeling vaak aan toe gaat. Het gaat er ook vaak om dat informatie op tijd naar de Kamer wordt gestuurd. Als er informatie naar de Kamer komt, moet niet drie kwart worden weggelakt. Er wordt soms ook te veel informatie gestuurd of er komen op het laatste moment, een dag voor het debat, stukken naar de Kamer. Ik heb mij er sterk voor gemaakt om dat tegen te gaan. Ik heb daar gesprekken over gevoerd met de minister van Binnenlandse Zaken. Ik heb hem ook officieel in een brief geschreven dat het anders moet. In artikel 68 van de Grondwet gaat het niet alleen over passief informatie geven wanneer de Kamer erom vraagt. Ook vanuit het kabinet moet de Kamer actief worden geïnformeerd. Ik begrijp heel goed dat er situaties zijn waarbij het niet altijd mogelijk is om alles met de Kamer te delen, maar ik heb wel af en toe het gevoel dat er te snel het stempel "vertrouwelijk" op iets wordt gedrukt, terwijl Kamerleden er dan weinig mee kunnen doen in een debat. Dat heeft ertoe geleid dat er een geactualiseerde notitie is gekomen. Toen ik die notitie ging lezen, bemerkte ik dat zij eigenlijk uit 2002 kwam maar dat zij een beetje was afgestoft en vervolgens naar de Kamer was gestuurd. Daar was ik dus ook niet tevreden over. Ik denk dat het heel goed is als de nieuwe Kamer en straks het nieuwe kabinet hierover met elkaar in overleg gaan. Misschien kan dat vanuit de commissie voor Binnenlandse Zaken. Dan gaat het om de vraag wat de informatieplicht inhoudt, zodat daar ook een soort consensus over ontstaat. Niet alles moet openbaar worden. Soms worden ook stukken opgevraagd over de mailwisseling tussen ambtenaren en bewindspersonen. Dat kan absoluut niet. Als zaken gaan over veiligheid en dat soort dingen moeten we daar ook voorzichtig mee zijn. Maar het zou goed zijn als de nieuwe Kamer en het nieuwe kabinet toch proberen om hier overeenstemming over te bereiken, zodat er straks sprake is van een gelijk speelveld.

De heer Van Raak stelde een vraag over het vragenuur. Dat punt is ook uitgebreid door de heer Van Nispen bij de Raming ingebracht. Ik ben het overigens met de heer Van Raak eens dat wij een sterk parlement zijn. Ook in het kader van bezoeken aan andere parlementen, denk ik: wij zijn echt een heel krachtig parlement. Dat moet ook zo blijven. Ik ben het met de heer Van Raak eens dat het vragenuur soms saai is. Ik begrijp dat daar bij de SP ideeën over zijn. Ik heb gezegd dat het goed is om ons daar als nieuwe Kamer over te buigen. Dat heb ik ook de heer Van Nispen beloofd. We zullen het vragenuur niet afschaffen. Maar we kunnen misschien wel op zoek gaan naar een nieuwe vorm met meer levendigheid. Dan zijn alle ideeën van harte welkom. Dan kunnen wij die in de nieuwe samenstelling wellicht vorm en inhoud geven, los van welke fractie ze komen. Op die manier blijft iedereen betrokken bij wat wij hier in de Kamer doen. In aanvulling hierop, maar dat is iets waarvan ik zelf vind dat wij daar vaker bij stil moeten staan, wijs ik op de debatten met het kabinet. Het gaat dan om het bereiken van resultaten, het indienen van een motie of het vragen wanneer een brief naar de Kamer komt. Als Kamer voeren we echter nauwelijks onderling debatten. Er zijn echter kwesties waarvan het goed is dat de Kamer daar een keer over debatteert. Voor degenen die een voorbeeld willen horen: er komt een Staatscommissie. De Eerste Kamer heeft daar uitgebreid over gesproken. Het lijkt mij heel goed dat de Tweede Kamer in nieuwe samenstelling daar ook over debatteert. Dan weet de Staatscommissie in elk geval waar de verschillende fracties staan. Dat kan ook een mogelijkheid zijn.

Mevrouw Kuiken vroeg hoe wij de mensen meer bij de politiek kunnen betrekken, in de zin van een brugfunctie tussen burgers en politiek. De overgrote meerderheid van de Nederlandse bevolking is overigens tevreden over onze parlementaire democratie. Ze vinden het ook geweldig dat ze vrij kunnen stemmen, politici ergens op kunnen afrekenen enzovoorts. Dat wil niet zeggen dat wij niet naar andere vormen moeten zoeken waarbij de burgers ons werk meer gaan waarderen en daar nauw bij zijn betrokken. Ik gaf zojuist, als het gaat om de Kamer als instituut, het voorbeeld van het aantal bezoekers dat wij elk jaar hebben. We hebben ook een app, Debat Direct, waar mensen direct kunnen zien wie er aan het woord is en welk debat er wordt gevoerd. Gelukkig hebben we ook een nieuwe website. Die is veel toegankelijker dan voorheen. Als we straks gaan verhuizen, moet dat proces doorgaan.

Mevrouw Agema heeft een vraag gesteld over de moties die de PVV de afgelopen jaren heeft ingediend, maar die niet door de PvdA zijn gesteund. Ik ga die discussie niet opnieuw voeren, want er is al enkele keren op die kwestie gewezen. Ik kan alleen zeggen dat er nu een nieuwe fractie is gekozen. Ik weet niet hoe die discussie in de nieuwe fractie zal worden gevoerd. Het is aan die nieuwe fractie om te kijken hoe zij in de toekomst omgaat met de moties van de PVV. Ik laat dat graag aan de PvdA-fractie over.

Mevrouw Agema (PVV):
Als mevrouw Arib straks wordt gekozen, blijft zij formeel onderdeel van de PvdA-fractie. Ik hoopte eigenlijk op een iets meegaander antwoord. Ik hoop ook dat zij haar best voor ons wil doen.

Mevrouw Arib (PvdA):
Ik heb wel eens in de fractie gezegd: wat als de PVV een motie indient over vluchtelingen waar wij het mee eens zijn? Hoe gaan we daarmee om? Ik herinner mij de motie van mevrouw Agema over ouderenzorg. Die heeft ook tot discussie geleid. Maar het gaat altijd om de inhoud. De vraag is of wij hier op een andere manier mee moeten omgaan dan voorheen of dat we gewoon weer tegen alle moties moeten stemmen.

Mevrouw Agema (PVV):
Er waren veel moties van de PVV waar de PvdA achter stond. Er werd regelmatig tegen gestemd, maar daarna werden ze gewoon gepikt. Zelfs Marith Volp, oud Kamerlid, heeft met afscheiden moeten dreigen toen zij voor de motie over ouderenzorg, naar aanleiding van het manifest-Borst, wilde stemmen. Mevrouw Keijzer had het daar nog over. Mevrouw Arib blijft onderdeel van haar fractie. Gaat zij zich actiever inzetten voor de PVV om dat categoriale PvdA-beleid om standaard tegen al onze moties te stemmen opgeheven te krijgen?

Mevrouw Arib (PvdA):
Ik heb gezegd wat ik daarover te zeggen heb, mevrouw Agema. De nieuwe fractie moet de gelegenheid krijgen om opnieuw te bezien hoe zij omgaat met verschillende moties. Dat zal denk ik niet zo heel lang duren en dan hoort u het.

De heer Kuzu had heel veel opmerkingen en heel veel vragen. Laat ik daar één ding over zeggen, mijnheer Kuzu. Ik zal altijd opkomen voor de Kamer en voor het aanzien van de Kamer. Dat heb ik toen gezegd en ik zeg het nu weer. Als ik zeg dat ik voor het ene Kamerlid meer respect heb dan voor het andere, dan heeft dat niets te maken met politiek, maar met de vraag of een Kamerlid respect heeft voor de regels die wij met elkaar hebben afgesproken. Daar zal ik ook in de toekomst heel alert op blijven. U kwam met allerlei citaten. Al die dingen heb ik in deze Kamer gezegd. In een interview heb ik gezegd: wie aan de Kamer komt, komt aan mij. Dat heb ik inderdaad gezegd. Ik ben dat nog steeds van mening.

De heer Kuzu (DENK):
Voorzitter, respect ...

De voorzitter:
Wacht even, mijnheer Kuzu. Een van de regels is dat ik u het woord geef. Het woord is aan de heer Kuzu

De heer Kuzu (DENK):
Volgens mij is ook een van de regels dat via de voorzitter wordt gesproken. Dat gebeurde zojuist niet.

De voorzitter:
Ik zal er zeer consequent op toezien dat dit gebeurt.

De heer Kuzu (DENK):
Heel goed. Respect voor het aanzien van de Kamer? Ik breng even het woord "nepparlement" in herinnering. Dat is niet een woord dat ik heb gebruikt. Waar was mevrouw Arib toen?

Mevrouw Arib (PvdA):
Even voor de helderheid: ik was toen geen Voorzitter. Dat is punt één. Toen iemand de commissie-Schouten een "fopcommissie" heeft genoemd, heb ik dat meteen gecorrigeerd. Die iemand was de heer Kuzu.

De heer Kuzu (DENK):
Omdat de uitkomst van tevoren al bekend was. Vervolgens heb ik mevrouw Arib nooit een opmerking horen maken over de kwalificatie "nepparlement". De vraag die ik hier stel, is: heeft dit helemaal niets te maken met het aanzien van de Kamer? Is het dan niet een beetje scheef om te zeggen: de regels van de Kamer worden wel nagekomen? U zegt zelf: het gaat om het aanzien van de Kamer. Hoe kwalificeert u het woord "nepparlement" als het gaat om het aanzien van de Kamer? Dat vraag ik via u, voorzitter, aan mevrouw Arib.

Mevrouw Arib (PvdA):
Voordat ik Voorzitter werd, ruim een jaar geleden, heb ik over dat woord "nepparlement" mijn mening gegeven. Wij zijn gekozen volksvertegenwoordigers en geen nepvolksvertegenwoordigers. Dat heb ik toen gezegd, maar dat is waarschijnlijk de heer Kuzu ontgaan. Dat heb ik toen gezegd, maar ik heb ook gezegd dat het mij als voorzitter ook niet altijd lukt om direct ad rem te reageren. Soms wel, soms niet. Ik ga geen verschil maken tussen Kamerleden. Ik ga mensen die vinden dat zij worden buitengesloten niet anders bejegenen. Respect, zo heb ik altijd geleerd, moet je verdienen en afdwingen, ook in dit huis. Het geldt wederzijds. Daar wil ik het eigenlijk bij laten.

Dat is misschien een beetje abrupt einde aan mijn betoog.

De voorzitter:
Ik was even verrast, maar u bent hiermee aan het einde gekomen van uw betoog en van de beantwoording van de vragen die u zijn gesteld?

Mevrouw Arib (PvdA):
Er was nog een vraag van de heer Krol over het benoemen van ondervoorzitters. Dat is een proces dat eigenlijk plaatsvindt voordat het nieuwe Presidium wordt benoemd. Ik begrijp dat een en ander gebeurt tussen de ambtelijk secretarissen, onder toeziend oog van de politiek secretaris van de grootste partij. Volgens mij wordt daarover onderhandeld, en uiteindelijk krijgen wij te horen wie namens wie in het Presidium gaat zitten.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Ik heb in mijn eerste termijn gesproken over de vertegenwoordiging van de Kamer door de Voorzitter, nationaal en internationaal. Ik heb ook gesproken over het voorzitten van de vergadering. Verder heb ik aan de kandidaat gevraagd of zij via de STAR-systematiek kan vertellen hoe zij heeft geopereerd in die andere functie, die wij niet zien maar die minstens zo belangrijk is, namelijk het als bestuurlijk hoofd aansturen van de Kamerorganisatie. Ik kan het gemist hebben, als het helemaal aan het begin zou zijn geweest, maar ik heb haar daar niet over gehoord. Ik wil daar wel heel graag een antwoord op.

Mevrouw Arib (PvdA):
Ik heb iets over de ambtelijke organisatie gezegd. Ik kan daar heel lang over spreken, maar waar het om gaat, is dat ik het ontzettend belangrijk vind dat medewerkers gemotiveerd en geïnspireerd zijn en met plezier naar hun werk gaan. Mijn ervaring tot nu toe is dat dat uitstekend gaat bij de meeste mensen die vooral zichtbaar zijn, zoals de bodes, de schoonmaak enzovoorts. Daar gaat het goed en mijn rol daarin is om mensen te blijven motiveren. Het is een punt van aandacht dat er de afgelopen jaren vanuit P&O weinig ondersteuning is geweest voor de ambtelijke ondersteuning, maar daar zijn allerlei projecten voor afgesproken.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Dat begrijp ik. Mijn vraag was: vertelt u nu eens van een situatie waarin u als bestuurlijk hoofd van de ambtelijke organisatie een bepaalde actie moest ondernemen en vertelt u nu eens wat daar het resultaat van was. Ik heb altijd zo'n moeite met algemene bewoordingen als "ik moet inspireren" en "ik moet motiveren". Ik ben altijd heel erg benieuwd naar een situatie die zich het afgelopen jaar heeft voorgedaan, naar wat de Voorzitter daarin heeft gedaan en wat daar het resultaat van was. Dan krijgen wij als Kamer wat meer gevoel bij die interne taak die een Voorzitter van de Tweede Kamer heeft, een taak die voor ons bijna allemaal aan het oog onttrokken is. Toch is die taak buitengewoon belangrijk, want het welbevinden van de mensen die bij de Kamer werken, is voor ons als Kamer van het grootste belang. Dat is medebepalend voor hoe wij hier ons werk kunnen doen. Graag hoor ik haar daar toch even op ingaan.

Mevrouw Arib (PvdA):
Ik kan wel situaties noemen, maar ik vind het lastig om namen of afdelingen te noemen als het hier om personeel gaat. Dat wil ik ook niet. Wat ik wel kan zeggen, is dat het ook heel erg afhankelijk is van het type leiderschap. Laat ik het bij mezelf houden: ik ben iemand die direct met medewerkers communiceert. Ik houd niet van allerlei tussenlagen. Waar ik zie dat er te veel tussenlagen zijn, stel ik dat ook aan de orde. Dat is één.

Het tweede is, en dat heeft er ook mee te maken dat ik zelf al zo lang Kamerlid ben geweest en nog steeds ben, overigens, dat ik ook weet waar de zwaartepunten liggen op het gebied van de ondersteuning. Ik heb net het voorbeeld genoemd — in dit geval een positief voorbeeld; er zijn ook voorbeelden die minder positief zijn, maar die wil ik hier niet noemen — van Bureau Wetgeving. Dat had gewoon een tekort aan mensen. Ik weet hoe belangrijk het is voor Kamerleden om daardoor ondersteund te worden. Daarom heb ik ook gezegd: het zou goed zijn als we daar extra capaciteit voor vrijmaken. Dat is een heel concrete situatie.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Dat is dus waar ik naar op zoek ben. Hoe hebt u dat dan gedaan? Hoe gaat dat in de praktijk? Ik snap heel goed dat u hier geen namen van mensen en geen afdelingen wilt noemen. Ik wil ook niet dat u dat doet, want ik ben ook buitengewoon zuinig op de mensen die hier werken, maar ik ben er wel naar op zoek hoe u dat dan doet in de praktijk. Hoe doet mevrouw Arib dat dan, voorzitter, in de praktijk?

Mevrouw Arib (PvdA):
Daar kan ik heel kort over zijn. Ik ga altijd in gesprek met iedereen in het gebouw en dan hoor je ook heel veel. Dat zal ik ook blijven doen. Ik laat mij direct informeren door de mensen die gewoon op de werkvloer actief zijn. Ik vang heel veel signalen op en met die signalen doe ik altijd iets. Dat is de manier waarop ik hier opereer als voorzitter. Ik ga gelijk op de mensen af en vraag hoe het gaat. Waar gaat het goed, waar gaat het minder goed? Ik hoor ook heel veel van Kamerleden. Die weten ook heel veel en attenderen mij erop dat het hier of daar misschien wat beter kan. Dan doe ik daar ook wat mee.

De heer Verhoeven (D66):
Ik heb nog een laatste vraag over de veiligheid. Fijn dat het protocol is bijgewerkt. Ik hoop dat het ook nog op een bepaalde manier verspreid kan worden zodat het duidelijk is. Over de digitale kant: de voorzitter, mevrouw Arib, heeft op 12 januari voorgesteld om een team deskundigen in te stellen voor socialmediagebruik. Er waren wat Kamerleden die oude wachtwoorden gebruikten en daardoor gehackt werden. Misschien is het een idee om, al dan niet in overleg met het Presidium, ook breder iets te doen op het gebied van bewustzijn van cyberveiligheid. Er is al nagedacht over zo'n team deskundigen. Ik heb toen inderdaad één keer een telefoontje van de Dienst Automatisering gekregen. Mijn laatste vraag zou zijn om dat opnieuw te doen voor een wat breder bewustzijn op het gebied van cyberveiligheid, omdat dit soort dingen toch steeds vaker voorkomt.

Mevrouw Arib (PvdA):
Nou, het is een voorstel en het lijkt mij een heel goed voorstel om dat inderdaad ook in het Presidium te bespreken en daar iets mee te doen.

De heer Verhoeven (D66):
Ik hoop er dan wat van te horen.

Mevrouw Arib (PvdA):
Dat zult u zeker van mij horen.

De tijdelijke voorzitter:
Dank u wel voor de beantwoording van de aan u gestelde vragen, mevrouw Arib. Ik kijk even in de richting van de Kamer of er bij de woordvoerders behoefte is aan een tweede termijn. Ik zie dat dat niet het geval is. Ik schors de vergadering en daarna gaan we over tot de schriftelijke stemming. Dan hebben de leden die nu niet in de zaal zijn de gelegenheid om tijdig hier te zijn.

De vergadering wordt van 12.22 uur tot 12.31 uur geschorst.

De tijdelijke voorzitter:
Ik heropen de vergadering. Ik verzoek de leden hun plaatsen in te nemen. Aan de orde is de verkiezing van de Voorzitter van de Tweede Kamer. De stemming vindt plaats conform de artikelen 74 tot en met 83 van het Reglement van Orde.

Ik benoem nu allereerst tot leden van het stembureau de leden Bergkamp, Van Helvert, Van Tongeren en Ziengs. Ik verzoek mevrouw Van Tongeren om als voorzitter op te treden. Ik verzoek de stemopnemers om aan de tafel in het midden van de zaal plaats te nemen.

Ik verzoek de bodes om de blauwe stembriefjes uit te delen. De leden worden geacht om op het stembriefje één naam te schrijven. Briefjes met meer namen of met namen van niet-leden van de Kamer alsmede blanco briefjes zijn ongeldig en tellen ook niet mee voor de berekening van het aantal stemmen dat nodig is voor het behalen van de volstrekte meerderheid.

Ik zal zo meteen de griffier verzoeken om de naam van ieder lid voor te lezen. De leden dienen op de oproep te reageren door op te staan en zich naar het stembureau in het midden van de zaal te begeven. Daar kan het stembriefje dan in de daarvoor bestemde bus worden gedeponeerd. Ieder lid brengt het stembriefje persoonlijk naar de stemopnemers. Om gedrang te voorkomen, worden de namen in een langzaam tempo opgelezen. Ik verzoek de leden om bij het stembureau aan te sluiten bij de voorganger en niet voor te dringen. De stemmen moeten namelijk ook worden geverifieerd door de leden van het stembureau. Met zo veel nieuwe Kamerleden, nieuwe namen en nieuwe gezichten, is het van belang dat de leden van het stembureau dat goed zien. Ik verzoek de leden om daarna hun plaatsen in de plenaire zaal weer in te nemen en om niet door de zaal te gaan lopen of de zaal te verlaten tijdens de stemming. Dat is bevorderlijk voor het proces en dan gaat het allemaal sneller. Volgens mij wil iedereen dat.

Mijn stembriefje zal door de Kamerbewaarder worden opgehaald en naar de stemopnemers worden gebracht. Tot slot zullen de stemopnemers zelf hun eigen stem uitbrengen.

Ik verzoek de griffier nu om de namen voor te lezen.

(De griffier roept de namen van de leden af voor het uitbrengen van hun stem.)

De tijdelijke voorzitter:
Dank u wel. Ik schors de vergadering voor enkele ogenblikken om de stemopnemers de gelegenheid te geven om de stemmen te tellen. Daarna wordt de vergadering hervat.

De vergadering wordt van 12.52 uur tot 13.11 uur geschorst.

De tijdelijke voorzitter:
Ik geef graag het woord aan de voorzitter van het stembureau, mevrouw Van Tongeren.

Mevrouw Van Tongeren (GroenLinks):
Voorzitter. Er zijn 141 stemmen uitgebracht.

De tijdelijke voorzitter:
141 leden hebben hun aanwezigheid op de presentielijst gemeld.

Mevrouw Van Tongeren (GroenLinks):
Er zijn 122 geldige stemmen uitgebracht.

De tijdelijke voorzitter:
Dat betekent dat de volstrekte meerderheid van het aantal uitgebrachte geldige stemmen 62 is.

Mevrouw Van Tongeren (GroenLinks):
Er is 1 stem uitgebracht op het lid Van Veldhoven. Er is 1 stem uitgebracht op het lid Bisschop. Er zijn 9 stemmen uitgebracht op het lid Bosma. Er zijn 111 stemmen uitgebracht op het lid Arib.

(Applaus)

De tijdelijke voorzitter:
Aangezien mevrouw Arib de volstrekte meerderheid heeft behaald, is zij gekozen tot Voorzitter van de Tweede Kamer. Voordat ik haar vraag om naar voren te komen, wil ik de voorzitter en de leden van het stembureau hartelijk danken voor hun bijdrage om deze stemming mogelijk te maken en voor de uiterst zorgvuldige wijze waarop zij dit hebben gedaan. Ik verzoek hen hun plek weer in te nemen.

Ik verzoek mevrouw Arib, de zojuist gekozen Voorzitter, naar voren te komen en plaats te nemen in de voorzittersstoel.

(Applaus)

Voorzitter: Arib

De voorzitter:
Ik heb een "lange" speech voorbereid. Ik wil jullie ontzettend bedanken voor het vertrouwen dat jullie opnieuw in mij hebben gesteld. Ik ervaar het als een grote eer. Ik weet dat een kleine fractie niet altijd de Kamervoorzitter levert. Ik wil in dit geval de PvdA-fractie en in het bijzonder Lodewijk Asscher ontzettend bedanken voor de steun en de ruimte die mij is geboden om uw Kamervoorzitter te zijn. Dank jullie wel.

(Applaus)

De voorzitter:
Jullie weten waarop jullie hebben gestemd. Dat is helder. Jullie kennen mij en ik ken de meesten van jullie. Ik zie ernaar uit om mooie, inhoudelijke en spannende debatten met jullie te voeren. Ik zal dit mooie instituut namens ons allemaal blijven vertegenwoordigen.

Ten slotte wil ik de heer Knops heel erg bedanken voor de voortreffelijke wijze waarop hij dit debat heeft geleid. Dank u wel.

(Applaus)

De vergadering wordt van 13.15 uur tot 14.31 uur geschorst.

Mededelingen

Mededelingen

Mededelingen

De voorzitter:
Op de tafel van de Griffier ligt een lijst van ingekomen stukken. Op die lijst staan voorstellen voor de behandeling van deze stukken. Als voor het einde van de vergadering daartegen geen bezwaar is gemaakt, neem ik aan dat daarmee wordt ingestemd.

Regeling van werkzaamheden

Regeling van werkzaamheden

Regeling van werkzaamheden

De voorzitter:
Ik stel voor om dinsdag aanstaande ook te stemmen over de brief van de vaste commissie voor Europese Zaken met betrekking tot het plaatsen van een parlementair behandelvoorbehoud bij het EU-voorstel inzake de verordening tot reductie van broeikasgasemissies van luchtvaartuigen COM (2017) 54 (34697, nr. 1).

Aangezien voor de volgende stukken de termijn is verstreken, stel ik vast, dat wat deze Kamer betreft, de daarbij ter stilzwijgende goedkeuring overgelegde stukken zijn goedgekeurd:

34667-(R2086)-1; 34671-1.

Aangezien voor de volgende stukken de termijnen zijn verstreken, stel ik voor om deze stukken voor kennisgeving aan te nemen:

32043-324; 27926-267; 27926-261; 32847-213; 32847-227; 34228-16; 2847-280; 29544-766; 32757-138; 32440-91; 34401-5; 34578-8; 29544-743.

Tot slot stel ik voor om de volgende stukken van de stand van werkzaamheden af te voeren:

34550-X-75; 34550-X-70; 34550-X-67; 34550-X-71; 34550-X-72; 34550-X-69; 34550-X-64; 34550-X-73; 34550-X-63; 34550-X-57; 34550-X-68; 34550-X-55; 34550-X-53; 34550-X-52; 32761-65; 24587-593; 29407-179; 33750-VI-86; 28684-398; 19637-1751; 32623-119; 19637-1750; 29279-180; 19637-1754; 31753-67; 33750-VI-92; 29628-425; 33742-6; 33750-VI-111; 28638-110; 33311-9; 29279-194; 2008Z06351; 28684-401; 31200-XVII-41; 29528-6; 32123-VI-72; 31117-38; 28642-50; 27062-65; 32500-VI-120; 33240-VI-7; 32761-71; 29279-207; 29279-208; 29628-471; 29754-268; 34000-VI-7; 33836-6; 24587-606; 29398-409; 33488-13; 33745-9; 32382-33; 33542-13; 22112-1851; 24036-407; 33750-VI-122; 32317-237; 31753-85; 29270-92; 33750-VI-123; 32317-240; 32317-241; 29282-198; 29279-202; 33512-5; 19637-1630; 32382-15; 19637-1699; 32840-14; 19637-1701; 30517-26; 33032-18; 28638-100; 33750-VI-5; 2013Z19473; 31839-315; 33199-3; 30573-121; 33750-VI-10; 19637-1745; 19637-1749; 33750-VI-24; 30240-23; 32317-363; 2015Z22637; 19637-2106; 32637-216; 34350-VI-3; 24557-137; 34300-VI-75; 34237-(R2054)-10; 34300-VI-82; 31477-9; 2015Z16145; 33199-11; 2015Z16933; 34236-6; 34300-VI-8; 32761-87; 34088-22; 29628-582; 29279-240; 29936-39; 33199-8; 2015Z08664; 34067-9; 29279-244; 24077-354; 33709-10; 21501-33-549; 32317-312; 32317-311; 28638-127; 33602-5; 32317-260; 34006; 34168; 33953; 33177; 33122; 34393; 34293-7; 34293-19; 34293-17; 34300-XVIII-48; 34453-7; 34468-8; 34475-XVIII-1; 34479-16; 34548-31; 34550-XVIII-40; 34620-XVIII-3; 34550-XVIII-5; 34620-2; 34313; 34004; 34136; 33827; 33792; 33734; 28684-492; 33835-46; 33037-188; 22112-2289; 28807-208; 28625-241; 21501-32-962; 21501-32-970; 34532-98; 33037-187; 33037-189; 22112-2272; 28807-207; 34532-99; 22112-2266; 31125-71; 31125-74; 31125-72; 27926-230; 22112-2227; 21501-03-102; 29754-414; 33763-124; 33763-122; 33763-127; 33763-123; 32678-37; 25657-283; 25657-284; 25657-282; 33997-92; 30952-267; 31936-382; 31936-381; 31936-380; 34550-XII-69; 24804-93; 22112-2303; 32429-5; 2017Z02773; 31482-103; 34550-V-67; 29521-340; 31476-15; 31765-248; 31765-234; 25424-327; 33898-3; 31765-169; 31476-9; 31015-132; 31839-561; 31015-131; 31839-560; 31839-535; 31839-559; 31839-558; 31839-557; 32793-244; 31839-555; 31839-538; 31839-541; 31839-536; 34300-XVI-164; 22112-2286; 21501-34-268; 21501-34-266; 21501-34-267; 21501-34-269; 2017Z02575; 2017Z02525; 34550-IIB-6; 34396-5; 34255-10; 29544-689; 33931-11; 29818-41; 29502-116; 29544-682; 34300-XV-13; 21501-31-410; 34300-XV-6; 26448-572; 26448-571; 22112-2159; 28719-98; 25883-275; 34378-9; 22112-2141; 22112-2149; 34396-21; 26448-563; 34351-16; 29544-711; 2016Z06078; 27581-52; 29453-414; 29453-416; 29453-417; 29453-419; 29453-425; 29453-429; 29659-141; 29659-143; 31490-202; 31490-205; 32757-118; 32757-135; 32847-276; 32847-279; 34228-17; 30139-173; 25928-73; 27830-197; 34550-XII-68; 34300-IV-28; 34300-IV-69; 34300-IV-71; 34475-H-1; 34475-IV-1; 34550-IV-5; 34475-IV-6; 34550-IV-7; 34550-IV-8; 34620-IV-3; 22112-2267; 34298-17; 22112-2265; 21501-30-389; 34526-3; 34532-96; 31305-220; 28807-204; 22112-2254; 21501-33-617; 34284-9; 21501-30-387; 34532-42; 34284-10; 21501-30-385; 22112-2228; 33348-192; 33576-89; 22112-2223; 31793-161; 34550-XIII-10; 34532-24; 34532-18; 33529-311; 34298-14; 33529-310; 33576-88; 22112-2215; 32761-107; 2016Z17963; 22112-2210; 21501-32-944; 30196-474; 21501-32-943; 30196-473; 21501-32-942; 32813-123; 21501-30-382; 31379-20; 32849-84; 33979-141; 32627-24; 21501-32-941; 30991-32; 25268-137; 21501-30-381; 21501-32-940; 21501-32-938; 22112-2187; 33576-87; 29659-144; 2016Z15263; 2016Z15266; 21501-33-612; 21501-30-380; 25268-136; 21501-32-937; 33576-85; 31239-220; 21501-32-936; 22112-2172; 22112-2176; 21501-33-610; 22112-2173; 21501-32-934; 21501-32-933; 27858-369; 22112-2163; 21501-30-379; 32637-245; 22112-2166; 33037-178; 32201-85; 22112-2168; 25422-151; 22112-2167; 28625-237.

Op verzoek van de D66-fractie benoem ik:

• in de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken de leden Van Eijs en Van Engelshoven tot lid in de bestaande vacatures;
• in de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken de leden Belhaj en Bouali tot lid in de bestaande vacatures;
• in de vaste commissie voor Defensie het lid het lid Belhaj tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Economische Zaken het lid De Groot tot lid in de bestaande vacature en het lid Jetten tot lid in plaats van het lid Verhoeven;
• in de vaste commissie voor Europese Zaken het lid Groothuizen tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Financiën het lid Jetten tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Infrastructuur en Milieu het lid Jetten tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Koninkrijksrelaties het lid Diertens tot lid in plaats van het lid Pechtold en het lid Raemakers tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap het lid Paternotte tot lid in plaats van het lid Pechtold en het lid Raemakers tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid de leden Van Meenen en Jetten tot lid in de bestaande vacatures;
• in de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie de leden Groothuizen en Verhoeven tot lid in de bestaande vacatures en tot plaatsvervangend lid het lid Van Engelshoven in plaats van het lid Verhoeven;
• in de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport het lid Diertens tot lid in de bestaande vacature;
• in de algemene commissie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking het lid Bouali tot lid in de bestaande vacature;
• in de algemene commissie voor Wonen en Rijksdienst de leden Diertens en Van Eijs tot lid in de bestaande vacature.

Op verzoek van de SP-fractie benoem ik:

• in de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid het lid Kwint tot plaatsvervangend lid in plaats van het lid Marijnissen.

Op verzoek van de fractie DENK benoem ik:

• in de algemene commissie voor Wonen en Rijksdienst het lid Azarkan tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken het lid Öztürk tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap het lid Kuzu tot lid in de bestaande vacature en het lid Öztürk tot plaatsvervangend lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie het lid Azarkan tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken het lid Kuzu tot lid in de bestaande vacature;
• vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid het lid Kuzu tot lid in de bestaande vacature en het lid Azarkan tot plaatsvervangend lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport het lid Kuzu tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Economische Zaken het lid Öztürk tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Infrastructuur en Milieu het lid Azarkan tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Financiën het lid Azarkan tot lid in de bestaande vacature;
• in de vaste commissie voor Defensie het lid Öztürk tot lid in de bestaande vacature.

Op verzoek van de VVD-fractie benoem ik:

• in de vaste commissie voor Infrastructuur en Milieu het lid Lodders tot lid in plaats van het lid Aukje de Vries en het lid Aukje de Vries tot plaatsvervangend lid in plaats van het lid Lodders.

Tot slot stel ik op verzoek van de aanvrager voor, het debat over de werking van de Wet Werk en zekerheid van de agenda af te voeren.

Overeenkomstig de voorstellen van de voorzitter wordt besloten.

De voorzitter:
Het woord is aan de heer Voordewind namens de ChristenUnie.

De heer Voordewind (ChristenUnie):
Voorzitter. Ik doe een vooraankondiging van een VAO naar aanleiding van het AO dat we morgen houden in de commissie voor OS-BuHa. Dat gaat over de hongersnood in Afrika. Ik vraag u om voor morgen een VAO in te plannen, met aansluitend stemmingen.

De voorzitter:
Daar zullen we rekening mee houden.

Het woord is aan mevrouw Leijten namens de SP.

Mevrouw Leijten (SP):
Voorzitter. We mogen allemaal weer de belastingen controleren. Terwijl mensen in de wachtrij staan bij de Belastingdienst en soms verkeerde adviezen krijgen, wordt de rode loper uitgerold op het ministerie van Financiën voor allerlei bedrijven met belastingconstructies, belastingdeals of rulings zo u wilt. U weet dat de Kamer al lang openheid van zaken hierover vraagt. Zij krijgt nul op het rekest. Nu is er een WOB-verzoek gedaan door dagblad Trouw en is er wel iets openbaar geworden, namelijk de meest voorkomende verschijningsvormen van dit soort belastingdeals. Dat roept natuurlijk de vraag op welke er nog meer zijn, maar het roept ook de vraag op waarom het ministerie niet eens het fatsoen heeft om eventjes een briefje naar de Kamer te sturen in de zin van "u vroeg hier al jaren om, u kreeg het niet maar de krant wel, en hier is het, openbaar".

De voorzitter:
U wilt een debat?

Mevrouw Leijten (SP):
Ik wil daarover graag een debat voeren, maar daarvóór wil ik dingen opgehelderd zien. Kan ik dat nu zeggen, of moeten we dat via de commissie doen? Ik zou namelijk willen weten — bij lezing blijkt dit iets voor ambtenaren te zijn — welke besluiten de staatssecretaris over dit soort richtlijnen heeft genomen die ambtenaren kunnen gebruiken en welke memo's er mogelijk nog meer zijn over dit soort verschijningsvormen, zoals dat heet. Ik zou graag willen weten tussen welke ministeries en of er binnen het ministerie van Financiën afstemming is geweest over dit soort belastingdeals.

De heer Van der Lee (GroenLinks):
Ik steun van harte het verzoek van mevrouw Leijten. Ik zou ook graag meer informatie willen voorafgaand aan het debat, maar ik heb nog een specifiek verzoek. Ik vind het namelijk ontzettend ernstig dat we op deze manier achter deze feiten komen. Veelvuldig is door de Kamer gevraagd, ook op een geaggregeerd niveau, om inzage te krijgen in het type rulings dat wordt afgegeven. Dat is geweigerd. Als het nu op deze manier naar boven komt, is dat een schande. Ik zou graag willen dat de staatssecretaris per ommegaande iedere ruling opschort, totdat wij in de Kamer met hem over deze kwestie hebben kunnen spreken.

De heer Öztürk (DENK):
Vanuit DENK volledige steun voor het verzoek.

Mevrouw Aukje de Vries (VVD):
Ik begrijp dat GroenLinks alles stil wil leggen. Dat lijkt ons geen goede zaak. Wel steun voor een brief met uitleg. Daarna kunnen we altijd nog bepalen of een debat nodig is.

De heer Nijboer (PvdA):
Wij hadden al schriftelijke vragen gesteld, maar ik kan me voorstellen dat collega's ook vragen hebben. Bij de procedurevergadering kunnen we dat even inventariseren en de vragen opsturen. Steun voor de brief en ook steun voor een snelle uitleg van de staatssecretaris, want zo kan het niet. Ook steun voor het debat.

De heer Omtzigt (CDA):
Ik steun het verzoek om een brief. Het lijkt me verstandig om daar via de commissie een aantal feitelijke vragen aan toe te voegen. Daarna geef ik ook steun voor een debat. Ik noem hierbij vooral punt 6, namelijk dat meer actief toestemming gegeven is voor informeel kapitaal/verkapt dividend. Het officiële beleid in de brief van oktober, twee maanden daarvoor, was dat dit ontmoedigd moet worden, terwijl hier wordt gezegd: we gaan het gewoon doen.

De voorzitter:
U gaat dat via de commissie doen, begrijp ik?

De heer Omtzigt (CDA):
Nou, daar kan de staatssecretaris zelf ook op antwoorden. Misschien kan ik u ook vragen waarom de staatssecretaris, als hier zo lang om gevraagd is, het wel interessant vindt om de notitie dan maar snel op een onbekende plek op de website van de rijksoverheid te zetten en niet het lef heeft om die aan de Kamer te sturen. Dat had hij gewoon kunnen doen, hoor. Ik neem hem dat wel kwalijk.

De heer Van Rooijen (50PLUS):
Ik steun het verzoek om een debat. Ik heb twee opmerkingen. Ik sluit me aan bij de opmerking van de heer Omtzigt over de actieve en passieve informatieplicht die bewindslieden hebben. Ik denk ook dat de staatssecretaris hier grotelijks tekortschiet. Wat betreft het stilzetten van rulings: ik dacht dat we in Nederland maar één Belastingdienst hadden, en dat is niet de Tweede Kamer.

De heer Van Raan (PvdD):
Ik dank mevrouw Leijten voor het agenderen van dit punt. We steunen het debat. In tegenstelling tot de vorige spreker steunen wij wel het verzoek van de heer Van der Lee om de rulings stil te leggen en dat in werking te gaan zetten. Hoe dat moet, is een tweede.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie):
Wij steunen het verzoek om een brief en een debat. Het lijkt me procedureel inderdaad wel goed om ook nog even te bekijken hoe we met de schriftelijke vragen omgaan, hoe we die erbij betrekken. Ik denk echter dat het goed is om het debat, als het even kan, snel in te plannen.

De heer Van Weyenberg (D66):
Ook D66 steunt het verzoek om een brief en een debat. Hoewel ik altijd begrip heb gehad voor het feit dat we over individuele belastingplichtigen niet in detail kunnen worden geïnformeerd, ben ik ook wel wat verbaasd dat, nu dit naar buiten komt, de woordvoeringslijn van het ministerie van Financiën is: ja, maar om de algemene hoofdlijnen heeft de Kamer nooit gevraagd. Wij zijn geen Sherlock Holmes.

De voorzitter:
Mevrouw Leijten, u hebt een meerderheid voor het houden van een debat.

Mevrouw Leijten (SP):
Dat is mooi. Ik zal via de commissie proberen vandaag de vragen te inventariseren. Ik had er zelf al een paar geformuleerd. Het lijkt me goed als we in de loop van volgende week de antwoorden krijgen. Dan kunnen we hier voor het meireces nog over spreken.

De voorzitter:
Ik stel voor om het stenogram van dit deel van de vergadering door te geleiden naar het kabinet.

Het woord is aan de heer Omtzigt namens het CDA.

De heer Omtzigt (CDA):
Voorzitter. Gisteren heeft de heer Van Rooijen relevante vragen gesteld tijdens het vragenuurtje. Op mijn vervolgvraag kwam de toezegging om een brief te sturen over de vraag of mensen die de verkeerde informatie krijgen bij de BelastingTelefoon en die dan gebruiken bij het invullen van de ziektekosten, een boete kunnen krijgen. De staatssecretaris zei eerst: dat doe ik in de volgende halfjaarrapportage. In de rebound zei hij: dat doe ik in de rapportage die daarop volgt. Dat betekent dat hij nu een brief heeft toegezegd voor november, terwijl mensen voor 1 mei hun belastingaangifte moeten doen.

De voorzitter:
Wat is nu uw vraag?

De heer Omtzigt (CDA):
Ik vraag om die brief hier binnen een week te hebben en er daarna zo nodig een debat over te hebben, want dit is geen manier om de Kamer te informeren.

De heer Van Rooijen (50PLUS):
Ik geef daarvoor steun. Ik had gisteren ook gevraagd om binnen een maand, voor 1 mei, de einddatum voor de aangiftes, die informatie te hebben. Ik steun dus het verzoek.

Mevrouw Leijten (SP):
Het gaat wel om twee aanvragen op rij over hetzelfde ministerie en eigenlijk ook een beetje over de informatiepositie van de Kamer. Ik steun het verzoek van het CDA van harte.

De heer Van der Lee (GroenLinks):
Ook namens de GroenLinks-fractie steun voor het verzoek.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie):
Het lijkt mij sowieso goed dat er heel snel een brief is, want de belastingplichtigen moeten in ieder geval weten waar zij aan toe zijn. Of daarna nog een debat nodig is, hangt af van de inhoud van de brief. Ik zou eerst de brief willen en dan beoordelen of een debat nodig is.

De heer Öztürk (DENK):
Steun voor een spoedige brief en daarna moeten we bekijken of een debat nodig is.

Mevrouw Aukje de Vries (VVD):
Steun voor een spoedige brief. Daarna gaan we, afhankelijk van de inhoud, bekijken of een debat nodig is.

De heer Van Weyenberg (D66):
Ook steun voor de brief. Ik begrijp ook de spoed. Daarna bekijken we of een debat nodig is, maar ik hoop eerlijk gezegd dat die brief gewoon de duidelijkheid schept waar mensen nu behoefte aan en ook recht op hebben. Dat is volgens mij ook de intentie van de heer Omtzigt.

De heer Edgar Mulder (PVV):
Steun namens de PVV.

De heer Nijboer (PvdA):
Ik sluit mij aan bij mevrouw Schouten en de heer Van Weyenberg.

De voorzitter:
U hebt geen meerderheid, mijnheer Omtzigt.

De heer Omtzigt (CDA):
Maar wel een meerderheid — volgens mij bijna unanieme steun — voor het verzoek om de brief volgende week te hebben. Daarbij gaat het erom of het klopt dat de informatie die de BelastingTelefoon over de aftrek van ziektekosten geeft, verkeerd is en wat de rechtsgevolgen daarvan zijn als mensen die informatie gebruiken bij het invullen van hun belastingformulier. Dat is des te meer van belang omdat dit in 2015 een speciale actie was bij de controle, want toen moest iedereen het goed invullen en hoefde alleen de Belastingdienst dit niet te weten.

De voorzitter:
Ik stel voor om het stenogram van dit deel van de vergadering door te geleiden naar het kabinet.

Het woord is aan de heer Van Raak namens de SP.

De heer Van Raak (SP):
Voorzitter. Na de verkiezingen kunnen politieke partijen, journalisten en burgers gegevens bij gemeenten opvragen over de uitslag op het niveau van stembureaus. Dat gebeurt al jaren, maar dit jaar weigert een groot aantal gemeenten om die gegevens openbaar te maken. Dat betekent dat de stemmingen feitelijk niet gecontroleerd kunnen worden. Over een paar maanden worden al die gegevens vernietigd en hebben burgers, politieke partijen en journalisten hun werk niet kunnen doen. Gemeenten verwijzen naar het ministerie en zeggen dat ze deze informatie niet openbaar mogen maken. Ik heb begrepen dat het ministerie zegt dat dit wel mag. Daar moet heel snel duidelijkheid over komen. Ik wil dus een debat. Voorafgaand aan dat debat wil ik een brief waarin duidelijk wordt dat gemeenten verplicht zijn om dit soort informatie openbaar te maken, zodat burgers hun controlerende werk kunnen doen. Ik zou de minister van Binnenlandse Zaken ook heel graag willen vragen om nog vandaag een brief te sturen naar alle gemeenten die tot nu toe weigeren om die informatie openbaar te maken, met in die brief het bericht: u hebt zich vergist; u bent verplicht om dat te doen.

De heer Martin Bosma (PVV):
Het mag ook morgen, wat mij betreft, maar voor de rest steun.

De heer Raemakers (D66):
D66 deelt de zorgen van de SP-fractie. Het is met name erg als die gegevens binnen drie maanden worden vernietigd. Een debat is naar onze mening niet het meest effectief. Het onderwerp wordt besproken tijdens een algemeen overleg. Daarnaast zal D66 hierover schriftelijke vragen stellen.

De voorzitter:
Dus voorlopig geen steun.

De heer Öztürk (DENK):
Het moet snel worden geregeld. Ik hoop dat er geen debat nodig is, maar het moet wel snel geregeld worden.

De voorzitter:
Dus u steunt het verzoek.

De heer Krol (50PLUS):
Steun voor beide brieven en voor het debat.

Mevrouw Bruins Slot (CDA):
Steun voor een brief, niet voor een debat. Het lijkt ons een goed idee dat die brief op korte termijn komt. Mijn collega Amhaouch heeft vragen ingediend. Het lijkt mij verstandig dat die tegelijkertijd worden beantwoord.

De heer Koopmans (VVD):
Geen steun voor het debat, maar wel voor een brief. Wij zouden daar graag aan toevoegen de vragen over problemen met stemmen in het buitenland en bij het optellen en uitbrengen van de stemmen; een en ander, naar ik aanneem, na het uitbrengen van het verslag van de Kiesraad.

Mevrouw Özütok (GroenLinks):
Steun van GroenLinks voor een brief. Laten wij eerst bekijken wat daarin staat. Dan kan eventueel alsnog een debat volgen.

De heer Van der Staaij (SGP):
De SGP is het met collega Van Raak eens dat het inderdaad niet goed is zoals het nu gaat, omdat van elke gemeente verwacht mag worden dat er duidelijkheid wordt gegeven over het stemmen op het niveau van stembureaus. Ik hoop inderdaad dat op deze brede gevoelens in de Kamer goed wordt ingegaan, dat wil zeggen dat er een brief komt en dat een debat niet meer nodig is. Dus steun voor een brief en pas daarna bekijken of er nog een debat nodig is.

De heer Gijs van Dijk (PvdA):
Steun voor een brief. Op basis van die brief kunnen wij dan bepalen of een debat nodig is.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie):
Ik sluit mij aan bij de heer Van der Staaij.

De voorzitter:
Mijnheer Van Raak, u hebt geen meerderheid voor het houden van een debat.

De heer Van Raak (SP):
Ik hoop ook dat een debat niet nodig is. Ik heb iedereen in deze Kamer horen zeggen dat er snel helderheid moet komen. Dat moet ook, omdat die gegevens anders worden vernietigd. Als die gegevens zijn vernietigd, kan niemand ze ooit nog controleren. Burgers, politieke partijen en journalisten hebben het recht om die gegevens te zien. Dat moet helder zijn voor alle gemeenten in Nederland. De minister van Binnenlandse Zaken kan dit vandaag regelen en hij kan ons morgen een brief sturen dat hij het heeft geregeld. Als hij het niet heeft geregeld, zullen wij wel een debat moeten voeren vóór het moment dat de gegevens worden vernietigd.

De voorzitter:
Ik stel voor om het stenogram van dit deel van de vergadering door te geleiden naar het kabinet.

Het woord is aan mevrouw Karabulut namens de SP.

Mevrouw Karabulut (SP):
Voorzitter. Zoals wij allen weten is vandaag via Giro555 een actie gaande voor noodhulp aan onder andere Jemen. Tegelijkertijd wordt Jemen gebombardeerd door een coalitie onder leiding van Saudi-Arabië, waarnaar wij wapens exporteren. Daarmee wordt hulp onmogelijk gemaakt. Wij zullen daar morgen met de minister van Buitenlandse Zaken over spreken. Wij willen een wapenembargo en gaan ervan uit dat hij daarmee akkoord gaat. Mocht dat niet zo zijn, dan wil ik graag een uitspraak aan de Kamer voorleggen. Vandaar een vooraankondiging van een VAO Raad Buitenlandse Zaken.

De voorzitter:
Dank u wel. Wij zullen hiermee rekening houden in de planning.

Hiermee zijn we gekomen aan het einde van de regeling van werkzaamheden.

De vergadering wordt enkele ogenblikken geschorst.

Personeelstekorten in de zorg

Personeelstekorten in de zorg

Aan de orde is het debat over de personeelstekorten in de zorg.

Termijn inbreng

De voorzitter:
Ik heet de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van harte welkom. Ik geef mevrouw Agema als eerste spreker het woord. De spreektijden zijn vier minuten per fractie.

Mevrouw Agema (PVV):
Voorzitter. Al jaren kampt de zorg met een groot tekort aan medewerkers. Al jaren kijkt een meerderheid van de Tweede Kamer de andere kant op. Het Centraal Planbureau dacht voorafgaand aan de vorige verkiezingen nog dat er in de afgelopen periode 55.000 mensen extra bij zouden komen in de zorg, maar alleen al in de ouderenzorg werden er 55.000 mensen ontslagen. 37.000 van de mensen die werden ontslagen, waren medewerkers van verzorgings- en verpleeghuizen. Het debat van vandaag gaat dus allang niet meer over de jaarlijks terugkerende bezettingsproblemen in de zomer, maar over de verwoestende kaalslag, ouderenzorgbreed, van het vorige kabinet. Deze kaalslag is door deze demissionaire staatssecretaris steevast ontkend.

Vandaag richt ik me op de bezetting in de verpleeghuizen, omdat daarvoor in de verkiezingstijd Kamerbreed de meeste beloftes zijn gedaan over meer medewerkers. Er moet heel veel verbeterd worden in de verpleeghuizen. De werkdruk is torenhoog, de bewoners worden steeds zwaardere patiënten en de scholing blijft achter. Zo goed als alle kwaliteitsindicatoren zijn in de afgelopen periode verslechterd. Denk aan indicatoren als drogeren, doorligwonden, valincidenten, ondervoeding, een haperende medicatie, veiligheid en vrijheidsbeperkende maatregelen. Deze verslechtering is ook terug te geleiden tot te weinig personeel. Soms zijn er zo weinig zorgmedewerkers dat de urine langs de enkels loopt, of is er helemaal geen tijd meer voor douchen, tandenpoetsen of naar buiten gaan. We riepen onze kelen schor, maar VVD en Partij van de Arbeid waren doof voor de ramp die zich voor onze ogen voltrok. Het viel allemaal wel mee, wilden ze ons laten geloven. Praat niet zo negatief, beten ze ons bits toe.

Toen was daar het manifest-Borst, met de bezettingsnorm waar collega Leijten al langer voor pleitte. Aanvankelijk was ik nog huiverig voor zo'n norm, want in veel gevallen zou een bezetting van twee medewerkers op acht verpleeghuisbewoners die zware zorg nodig hebben te laag zijn. Doorrekeningen van ActiZ en het Centraal Planbureau naar aanleiding van het manifest waren echter choquerend. Wil je een minimale bezetting van twee medewerkers op acht bewoners tijdens piektijden realiseren, dan heb je minimaal 2 miljard extra, oftewel 50.000 zorgmedewerkers extra, nodig.

De motie die wij indienden naar aanleiding van het manifest-Borst werd Kamerbreed ondersteund en in verkiezingstijd vlogen de beloftes ons om de oren. Daarom is het fijn dat wij hier nu zo snel na de verkiezingen staan om deze belofte in te lossen. Wij weten dat er minimaal 2 miljard extra nodig is, maar het demissionaire kabinet voegt voor dit jaar slechts 100 miljoen euro toe aan het macrobudget voor de verpleeghuizen. Dus hop, de verkiezingsbeloftes moeten nu worden ingelost, nog voor dit jaar. Geen tijd te verliezen, anders zijn de verpleeghuisbewoners niet meer dan campagnemateriaal gebleken.

De voorzitter:
Dank u wel. Ik geef nu het woord aan mevrouw Marijnissen. Er zijn vandaag drie Kamerleden die hun maidenspeech houden. Ik stel voor om na mevrouw Van Brenk te schorsen voor felicitaties. Ik zie namelijk dat de achterban is opgetrommeld en die wil ik niet tot het einde van het debat hier houden. Na mevrouw Van Brenk schorsen we dan voor felicitaties. Het gaat heel snel, want bij een maidenspeech mag niet worden geïnterrumpeerd.

Het woord is aan mevrouw Marijnissen.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Voorzitter. Dank u wel. "Ik heb vierenhalf jaar als vrijwilliger in een verpleeghuis in Amsterdam gewerkt. Het is prachtig om in de laatste fase van het leven zo dicht naast mensen te mogen staan. Ik kreeg hier een opleiding aangeboden om als zorgverlener niveau 2 te gaan werken. Dit vond ik fantastisch. Ik was dan ook heel blij toen ik slaagde voor mijn examen en als helpende officieel aan de slag kon. Maar wat bleek? Toen was er opeens geen plek meer voor mij. Ik kreeg geen baan aangeboden. Nu zit ik thuis, werkloos op de bank, terwijl ik eigenlijk dolgraag in de zorg zou willen werken." Dit is het verhaal van Maria, 46 jaar, uit Amsterdam. Nu ze geen werk meer heeft, is ze vandaag in de gelegenheid om op de publieke tribune dit debat te volgen. Daar zit Maria. Maria is een van de 77.000 zorgverleners die de afgelopen periode hun baan zijn kwijtgeraakt. Goede zorg betekent voldoende medewerkers. Treurig vinden we het dan ook dat deze staatssecretaris dat niet wilde inzien. Zijn rekenmachine leek belangrijker dan die 77.000 banen, belangrijker dan liefdevolle aandacht voor onze ouderen. Want daarvoor zijn juist ook die medewerkers van niveau 1 en niveau 2 heel waardevol. Duizenden zorgverleners zitten werkloos thuis op de bank, zorgverleners die net als Maria dolgraag in de zorg willen werken; ze zijn er, maar ze worden niet ingezet.

Ik spreek nu over de verpleeghuizen, maar de nood in de zorg is natuurlijk op veel meer plekken hoog. Verzorgingshuizen worden gesloten waardoor mensen hun baan verliezen. De bezuinigingen op de huishoudelijke zorg hebben tot veel ontslagen geleid. In de gehandicaptenzorg is de werkdruk nog altijd hoog. In de ziekenhuizen en in de wijk is een chronisch tekort aan verpleegkundigen. Hier in deze Kamer heeft men op 8 december 2016 het manifest van Hugo Borst en Carin Gaemers omarmd. Zij riepen onder andere op te komen tot een bezettingsnorm: twee zorgverleners op maximaal acht verpleeghuisbewoners. De SP heeft dan ook in haar verkiezingsprogramma het bedrag gereserveerd, dat het CPB becijferd had wat nodig zou zijn om tot deze bezettingsnorm te komen, te weten ruim 2 miljard euro. Maar ik heb natuurlijk ook even naar de verkiezingsprogramma's van de andere partijen gekeken op dit punt. In de verkiezingsstrijd en de debatten waren er behoorlijk wat meningsverschillen, maar eigenlijk niet over de ouderenzorg. Van links tot rechts, wij en, ja, zelfs ook de VVD beloofden op zeker moment maar liefst 2 miljard euro uit te willen trekken voor betere ouderenzorg. We waren het er allemaal over eens: de problemen in de ouderenzorg en de verpleeghuizen zouden nu echt opgelost moeten worden.

De kiezer heeft afgerekend met het vorige kabinet. Staatssecretaris Van Rijn is toch een beetje de brokkenpiloot van de zorg gebleken. Met taskforces en interventieteams moest de boel gerepareerd worden en werd steeds opnieuw om vertrouwen gevraagd, maar op een gegeven moment was het vertrouwen gewoon weg. De staatssecretaris heeft naar de mening van de SP zijn kans gehad. Laat hem nu handelen naar wat deze Kamer wil. Als je de verkiezingsprogramma's goed bekijkt, investeert een zeer, zeer ruime meerderheid in deze Kamer ten minste 300 miljoen euro. De meeste partijen met de SP voorop willen eigenlijk nog veel meer investeren in een goede ouderenzorg en verpleegzorg, maar over die 300 miljoen zijn we het in ieder geval eens. Maria, haar collega's en deze ouderen kunnen echter niet wachten tot de formatie is afgerond. Wellicht gaat die namelijk nog maanden duren en al die Maria's die nu werkloos thuiszitten, zouden morgen weer aan de slag moeten kunnen en doen waar ze goed in zijn, namelijk zorgen. Daarom tot slot: is de staatsecretaris bereid om per direct 300 miljoen euro uit te trekken voor extra collega's in de verpleeghuizen?

De voorzitter:
Van harte gefeliciteerd met uw maidenspeech.

Dan geef ik nu het woord aan mevrouw Pia Dijkstra namens D66.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
Voorzitter. Ik ben gevraagd om mevrouw Bergkamp te vervangen en dat doe ik met veel plezier, want we debatteren vandaag met de nieuwe Kamer over dit onderwerp en in het verleden hebben we het er natuurlijk ook heel vaak over gehad. We delen de zorgen over de tekorten in de zorg, zowel waar het gaat om het aantal verpleegkundigen als waar het gaat om het opleidingsniveau. De afgelopen periode is dit onderwerp te weinig een prioriteit geweest van het kabinet, ondanks de roep vanuit de Kamer en vanuit Hugo Borst en Carin Gaemers. Bovendien verscheen afgelopen week de Agenda voor de Zorg, waarin zestien organisaties nogmaals benadrukken hoe belangrijk het is dat we het tekort aan gekwalificeerd personeel wegnemen.

De inzet van D66 is helder: er moet meer geld komen voor extra handen aan het bed, niet alleen in de verpleeghuizen maar ook in de wijk en bij de kinderverpleegkundigen. Dit hebben we de afgelopen maanden ook helder uitgedragen. In een motie vroegen we al eerder om een actieplan personeel verpleeghuiszorg en vroegen we aandacht voor de hoge werkdruk en de mogelijkheden voor bij-, na- en omscholing. Nu is het met een demissionaire staatssecretaris een lastige situatie, maar ik hoor graag van hem wat de huidige concrete plannen nog zijn om het tekort aan verpleegkundigen aan te pakken. Daarom wil ik het nog een slag concreter weten: wie doet wat, wanneer en hoe?

Ook vraag ik de staatssecretaris of hij het met mijn fractie eens is dat de studentenstops voor verpleegkundigenopleidingen opgeheven moeten worden. Het is toch onverklaarbaar dat deze bestaan als er een tekort is aan verpleegkundigen, ook hoogopgeleide verpleegkundigen, op de arbeidsmarkt. Mijn vraag is dus of we deze stops nog voor het aanstaande studiejaar kunnen opheffen.

Door de hoge druk op de werkvloer ontstaat er een tekort aan stageplaatsen, omdat er simpelweg geen ruimte is om nieuwe mensen op te leiden en te begeleiden. Is de staatssecretaris het met me eens dat we moeten zorgen voor meer stageplekken? Hoe denkt hij dit het beste te realiseren en hoe kan hij zo snel mogelijk de bestaande knelpunten wegnemen?

Ik wil ten slotte ten aanzien van dit onderwerp nog iets zeggen over zij-instromers. Zij kunnen een grote rol spelen bij het wegnemen van de tekorten. Is het bekend op welke manier organisaties hier zelf aan bijdragen, ook wat hun huidige personeel betreft? Dat zijn dan misschien wel geen zij-instromers, maar het zijn wel mensen die met bij- en nascholing een bijdrage kunnen leveren aan het oplossen van het tekort. Denk aan een verzorgende die via een opleiding verpleegkundige kan worden. We vragen heel veel van mensen in de zorg. Daarom is die ruimte voor bij- en nascholing heel belangrijk. Ik hoor dit graag van de staatssecretaris.

Het gaat niet alleen om het personeelstekort, investeren in kwaliteit is ook een must. Daarom hoor ik ook graag wat de stand van zaken is van de Leidraad en het kwaliteitskader. Welke stappen worden daar nu gezet?

Ik sluit af. Voor D66 is het belangrijk dat we de genoemde knelpunten zo spoedig mogelijk wegnemen.

De voorzitter:
Dank u wel. Ik zie dat de heer Nijboer nog een vraag heeft.

De heer Nijboer (PvdA):
Mevrouw Dijkstra sprak mooie woorden aan het eind van haar betoog toen ze zei dat de knelpunten zo snel mogelijk moeten worden opgelost. Dat onderschrijf ik volledig. Ik heb voorgaande sprekers horen zeggen dat er met dat manifest van Hugo Borst sprake is van een acuut probleem, waarvoor we eigenlijk al bij voorjaarsnota geld moeten reserveren. Hoe staat D66 daartegenover?

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
Op dit moment wordt er onder andere hierover aan de informatietafel overlegd. Wat D66 betreft doorkruisen we dat op dit moment niet.

De heer Nijboer (PvdA):
Ik ben van huis uit financieel woordvoerder en mag vandaag dit debat voeren. Het is wel zo dat besluiten over ouderenzorg in deze periode genomen worden. Als we daarmee wachten, wordt de ouderenzorg volgend jaar niet verbeterd. Dat zou toch wel ernstig zijn, gegeven de uitspraak van de meerderheid in de Kamer dat dit snel moet worden aangepakt. Laat D66 dan de procedurele redenen van de formatie voorgaan, terwijl er Kamerbreed is gezegd dat er ten minste 300 miljoen nodig is? Mevrouw Marijnissen bracht dit zojuist ook goed naar voren.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
Daar blijf ik ook helemaal achterstaan. Wij hebben als D66 ook onze inzet duidelijk gemaakt. Ik vind het nu echter niet het moment om te zeggen dat we dat hier in dit debat moeten regelen. De urgentie is bekend, ook aan de informatietafel.

De heer Nijboer (PvdA):
Ik ben het eens met mevrouw Dijkstra dat het niet vandaag hoeft te worden geregeld. Maar dat moet wel gebeuren bij voorjaarsnota. Dan gaat het over de begroting voor volgend jaar. Anders ben je immers te laat. Dan kunnen de verpleeghuizen de mensen niet meer aannemen. Ze moeten ook advertenties zetten en mensen moeten worden aangenomen. Hoe gaat D66, gegeven de moeilijke politieke situatie, garanderen dat er tijdig besluitvorming zal plaatsvinden? Dat is immers volgende maand al.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
Ik kan alleen maar herhalen wat ik eerder gezegd heb. Deze zaken liggen op dit moment op de informatietafel. Ik ga daar niet op vooruitlopen, maar die urgentie is bij iedereen bekend. Die staat bij iedereen op het netvlies.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Ik begrijp dat mevrouw Dijkstra niet wil vooruitlopen op datgene wat op de formatietafel ligt. Dat zou logisch klinken, ware het niet dat ook D66 het manifest van Hugo Borst en Carin Gaemers heeft omarmd. Zij vraagt de staatssecretaris naar de stand van zaken van de Leidraad. Maar goed, dat manifest pleitte natuurlijk niet zozeer voor een leidraad, voor iets richtinggevends. Nee, dat dat pleitte gewoon voor een keiharde personele bezettingsnorm, namelijk twee op acht. We weten allemaal dat daar euro's voor nodig zijn. Wat let D66 dan nog om daar nu een besluit over te nemen?

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
Ik kan mijzelf blijven herhalen.

De voorzitter:
Nee.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
Ik feliciteer mevrouw Marijnissen met haar maidenspeech. Het is goed dat wij nu wel even met elkaar van gedachten kunnen wisselen. De leidraad staat niet los van het manifest van Hugo Borst en Carin Gaemers. Beide zaken moeten geregeld worden. Ook de kwaliteit is heel erg belangrijk. Ik heb al eerder aangegeven dat de urgentie bij iedereen op het netvlies staat. Op de informatietafel liggen deze onderwerpen. Ik ga daar op dit moment niet op vooruitlopen. Maar onze inzet mag duidelijk zijn, die staat.

De voorzitter:
Hebt u nog een andere vraag, mevrouw Marijnissen? Deze vraag is immers al vaker gesteld.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Mevrouw Dijkstra zegt dat de inzet staat. Maar is dat dan de inzet om in ieder geval 300 miljoen extra te reserveren om zo snel mogelijk te komen tot een personele bezettingsnorm?

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
D66 heeft 400 miljoen euro gereserveerd voor nascholing, bijscholing en omscholing voor het personeel. Dat is de inzet van D66.

De voorzitter:
Het woord is aan mevrouw Hermans, die haar maidenspeech zal houden.

Mevrouw Hermans (VVD):
Mevrouw de voorzitter. Zeven dagen per week, 24 uur per dag werken duizenden mensen met passie, toewijding en deskundigheid in de ouderenzorg en de gehandicaptenzorg. Zij zorgen voor goede zorg en liefdevolle aandacht voor de meest kwetsbaren in onze samenleving. Dat verdient groot respect en waardering. Ik sta hier vandaag voor het eerst en dat beschouw ik als een voorrecht. Daarom gebruik ik dit moment om respect en waardering uit te spreken. Door alle aandacht in de media en in deze zaal voor de dingen die niet goed gaan, lijkt het soms alsof het in de zorg in Nederland alleen maar kommer en kwel is. Niets is minder waar. Op veel plekken in ons land wordt liefdevolle en goede zorg geleverd. Dat wil ik benadrukken, want als wij dat niet erkennen, hoe kunnen wij dan van jonge mensen verwachten dat zij vol overtuiging voor een baan in de langdurige zorg kiezen, dat al die mensen die er nu werken dat zullen blijven doen en dat mensen die een overstap naar de zorg overwegen, die overstap ook maken? Dat is de reden dat wij hier vandaag staan. Wij moeten dat kunnen verwachten. Wij, de samenleving, hebben hen nodig, evenals hun passie, toewijding en deskundigheid. De vraag naar zorg en daardoor ook de vraag naar zorgpersoneel zullen in de komende jaren alleen maar toenemen.

In de gehandicaptenzorg zien we dat het omscholen en bijscholen van medewerkers vruchten begint af te werpen, maar we zijn er nog niet. Achteroverleunen is geen optie. In de wijk, bij mensen thuis, zorgen wijkverpleegkundigen en specialisten ouderengeneeskunde ervoor dat mensen de juiste zorg krijgen, maar ook daar zijn we er nog niet. Het arbeidsmarktvraagstuk in de ouderenzorg vraagt om een aanpak waarbij zorg in de eerste lijn, in de wijk, in ziekenhuizen en in verpleeghuizen in samenhang wordt bekeken. Mijn vraag aan de staatssecretaris is daarom hoe het staat met de integrale arbeidsmarktanalyse die hij eerder heeft toegezegd. Hoe staat het met het gebruik van de scholingsvouchers in deze sector? Is het aantal aanvragen toegenomen, zoals werd verwacht?

Ik wil apart stilstaan bij de personeelsopgave waar de verpleeghuiszorg voor staat. De zorgvraag van mensen en de complexiteit van de zorg die zij nodig hebben nemen toe. De ruimte en vrijheid om zelf keuzes te maken over je zorg en de manier waarop je je dag invult, spelen terecht een grote rol. De oplossing is niet simpelweg een kwestie van meer geld. We moeten er samen voor zorgen dat de juiste mensen in de verpleeghuizen aan de slag gaan. Dat vraagt om een gevarieerde personeelssamenstelling, met medewerkers die opgeleid zijn om de juiste zorg te leveren en met medewerkers die ervoor zorgen dat je zo veel mogelijk de dingen kunt blijven doen die je leuk vindt. Het gaat om een mix van hoger en lager opgeleid personeel, een mix van zorg en welzijn. Dat vraagt om een extra investering in de verpleeghuiszorg, maar niet door zomaar geld over de schutting te gooien. We moeten daar voorwaarden aan verbinden. Ook moeten we kijken naar de regeldruk. Dit moet er samen voor zorgen dat bewoners én personeel plezier in het leven en in hun werk houden.

Ik ben opgegroeid in de gelukkige omstandigheid dat ik de ruimte had en kreeg om mijn eigen keuzes te maken en talenten te ontwikkelen. Ik realiseer me dat dat niet voor iedereen vanzelfsprekend is, of je nu jong of oud bent. Daar moeten wij elke dag aan werken. Ik wil dat in mijn tijd als Kamerlid dag in, dag uit gaan doen.

(Geroffel op de bankjes)

De voorzitter:
Dank u wel voor uw maidenspeech.

Dan geef ik nu het woord aan mevrouw Van Brenk namens 50PLUS.

Mevrouw Van Brenk (50PLUS):
Voorzitter. Vandaag mag ik mijn collega Léonie Sazias vervangen. Zij is wegens een operatie helaas verhinderd.

Het is speciaal voor mij, omdat ik me de afgelopen jaren ingezet heb voor het werken van de medewerkers in zorg en welzijn. Het is goed om nu te spreken over een onderwerp dat na aan het hart ligt: de personeelstekorten in de zorg. Want waarom zou je willen werken in een sector waarin de afgelopen jaren massaontslagen zijn gevallen? Waarom zou je willen werken in een sector waar draconische bezuinigingen hebben plaatsgevonden? Waarom zou je willen werken in een sector die veel van je privéleven eist en weinig betaalt? Waarom? Omdat het prachtig werk is, dat veel betekent voor de mensen die ervan afhankelijk zijn. Én omdat in de zorg mensen werken die hart hebben voor de mensen voor wie zij zorgen, die opstaan om de dag voor de mensen in hun laatste levensfase mooier te maken, die ervoor zorgen dat door hun inspanning mensen langer thuis kunnen blijven wonen, die mensen na een operatie geruststellen en verplegen, die jongeren veiligheid bieden die zij thuis niet hebben en die gehandicapten die moeilijk verstaanbaar gedrag hebben wél geleerd hebben te begrijpen. Al die mensen verdienen respect en ondersteuning, en vooral: collega's erbij.

De afgelopen maanden ging het in de commissie voor VWS en daarbuiten vaak over de situatie in de verpleeghuizen, het personeelstekort en het manifest van Borst en Gaemers, en terecht. Kamerbreed werd de motie omarmd. Het is absoluut nodig te investeren in voldoende en goed opgeleid personeel van alle opleidingsniveaus. Uit veel onderzoeken onder medewerkers blijkt dat er gewoon collega's te kort zijn. We kennen de verhalen die tot op de dag van vandaag voorkomen: geen tijd om rustig met een bewoner te praten, en tijdens nachtdiensten de zorg voor 80 bewoners. Collega's zoals activiteitenbegeleiders en voedingsassistenten zijn wegbezuinigd. Dat kan niet. Mensen in de zorg hebben er recht op hun werk goed te kunnen doen. Goede zorg voor kwetsbare groepen is een teken van beschaving. Waardering van mensen die deze zorg elke dag met hart en ziel geven moet er niet alleen materieel zijn. Voor de meesten is immateriële beloning minstens zo belangrijk. Waardering zit hem ook in voldoende collega's, opleidingsmogelijkheden en het gevoel dat je werk ertoe doet, dat het goed beloond wordt en dat het niet wordt miskend en afgebroken.

Maar wij vragen ook aandacht voor de werkloos geraakte 45-plussers in de zorg. Het is mooi dat er een loopbaantraject is voor 5.000 werkloos geraakte 45-plussers in de zorg, maar op een totaal van 74.000 werklozen vanuit de zorg is het een druppel op de gloeiende plaat, zeker gezien het feit dat het aantal aanvragen voor scholingsvouchers achterblijft in deze groep. De arbeidsmarktpositie voor werkloze 45-plussers is sowieso al moeilijk en velen van hen komen ook niet meer aan een baan. Dat betekent dat op hen meer ingezet moet worden. In deze groep zijn er echt veel mensen die door willen in de zorg maar hierbij ondersteuning nodig hebben. Laten wij deze twee grote maatschappelijke problemen met elkaar combineren: de grote personeelstekorten in de zorg en de hoge werkloosheid onder 45-plussers. Het is een gemiste kans als wij daar niets mee doen. Dat kan als elke werkloze 45-plusser bij het UWV actief wordt gewezen op mogelijkheden te werken in de zorg en een proeftraject kan volgen. De nood is hoog en de urgentie voor beide problemen is manifest. Wat denkt de regering van dit plan? Is er bereidheid om hiervoor een pilot op te zetten? Is de regering bereid hier aandacht en geld in te steken? We hebben ze immers zo hard nodig. Ik krijg graag een reactie.

Ook het tekort van wijkverpleegkundigen is nog steeds een groot probleem. Zonder extra inspanningen dreigt een tekort van maar liefst 2.200 wijkverpleegkundigen in 2019. Is de staatssecretaris het met 50PLUS eens dat alle gebeurtenissen in de ouderenzorg hebben bijgedragen aan een negatieve beeldvorming over deze sector, waardoor dit een dreigend probleem blijft?

De voorzitter:
Gaat u afronden?

Mevrouw Van Brenk (50PLUS):
Ja. Kan de staatssecretaris aangeven hoe hij de aangenomen motie-Krol/Bergkamp over dit onderwerp heeft opgepakt?

Ik kom op mijn laatste punt. Het personeelstekort komt voor in alle takken van de zorg. Het komt niet alleen voor in de ouderenzorg, maar ook in de jeugdzorg, geestelijke gezondheidszorg en de gehandicaptenzorg. Wat 50PLUS betreft is ook daar een bezettingsnorm wenselijk.

De voorzitter:
Dank u wel. Gefeliciteerd met uw maidenspeech.

(Geroffel op de bankjes)

De voorzitter:
Ik stel voor om nu even te schorsen om collega's in de gelegenheid te stellen mevrouw Van Brenk, mevrouw Hermans en mevrouw Marijnissen te feliciteren.

De vergadering wordt enkele ogenblikken geschorst.

De voorzitter:
Ik geef mevrouw Ellemeet namens GroenLinks het woord. Mevrouw Ellemeet zou eigenlijk ook een maidenspeech kunnen houden, maar zij heeft gezegd: ach, ik heb eerder in de Kamer gezeten, dus het is mooi zo. Welkom terug, mevrouw Ellemeet.

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Ik wil graag beginnen door kort iets te zeggen over de drie nieuwe collega's, alhoewel ik mijzelf hier ook heel nieuw voel. Dat is namelijk een goed gebruik; daar herinnerde de heer Van der Staaij, die mij toesprak na mijn maidenspeech, mij ook aan. Ik wil mevrouw Van Brenk, mevrouw Hermans en mevrouw Marijnissen complimenteren met hun mooie toespraken en inbrengen. Ik begin bij Lilian: ik vind het heel fijn om te merken dat je je zo strijdbaar inzet. Ik denk dat we juist in de zorg die strijdbaarheid heel goed kunnen gebruiken. Bedankt daarvoor. Ik wil ook tegen mevrouw Hermans en mevrouw Van Brenk zeggen: ik vind het mooi dat jullie je betrokkenheid tonen, dat er heel duidelijk heel veel empathie in jullie verhaal zit en dat er daarnaast heel veel redelijkheid spreekt uit jullie verhaal. Ik denk dat we ook die combinatie heel goed kunnen gebruiken bij dit mooie onderwerp, de zorg. Mijn felicitaties!

De voorzitter:
En dit gaat niet van uw spreektijd af.

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Gelukkig!

Voorzitter. Ik begin nu aan mijn eigen inbreng. Tweeënhalf jaar geleden stond ik hier zelf voor het eerst in een debat met deze staatssecretaris, ook over problemen in de verpleeghuiszorg. Toen vertelde ik dat ik naast de missie van mijn partij ook een persoonlijke missie heb: niet zwichten voor de Haagse reflex om incidenten leidend te laten zijn in het politieke debat. Zeker in de zorg ligt die reflex op de loer. Er gaat altijd wel ergens iets mis in de zorg, want zorg is mensenwerk. Ik kan mij tweeënhalf jaar later nog steeds vinden in deze missie. Er rust een grote verantwoordelijkheid op de schouders van ons als volksvertegenwoordigers om de juiste balans te vinden tussen het aanpakken van misstanden en het geven van vertrouwen in wat er wel goed gaat.

Om met dat laatste te beginnen: we hebben veel redenen om trots te zijn op al die mensen die werken in de zorg, die zich inzetten voor onze ouderen, onze zieken en mensen die hulp nodig hebben. Er zijn goede voorbeelden te over van zorg die aansluit bij de wensen van cliënten. Dat mogen wij vol overtuiging uitdragen. Sterker nog, we hebben die mooie voorbeelden en verhalen hard nodig, want er zijn een aantal grote uitdagingen in de zorg.

Een van de grootste uitdagingen is die van de personeelstekorten. Mijn eerste debat ging daarover en in de tussentijd is dit probleem niet kleiner geworden. De bezuinigingen op de zorg van de afgelopen jaren komen als een boemerang terug. Dit kabinet heeft de problemen voor de zorgarbeidsmarkt groter gemaakt in plaats van beheerst. Daarom is het nu meer dan ooit alle hens aan dek. Meer dan 55% van de vvt-organisaties geeft aan dat de werkdruk weer is toegenomen. Dit baart me zorgen, zeker als je bedenkt dat er de komende jaren tienduizenden extra zorgmedewerkers nodig zijn. Het gaat hierbij om personeel in verpleeghuizen, maar zeker ook om personeel in de wijk, voor mensen thuis, en personeel voor gehandicapten.

Deze urgente situatie vraagt wat GroenLinks betreft om een brede aanpak. Allereerst wordt het tijd dat we de schoonheid en complexiteit van werken in de langdurige zorg weer met passie voor het voetlicht brengen bij studenten. We zien in het zorgveld al mooie initiatieven ontstaan van medewerkers die trots zijn op hun werk. Graag hoor ik van de staatssecretaris of, en zo ja, hoe hij actief wil bijdragen aan een positieve beeldvormingscampagne voor de langdurige zorg en hoe hij hierin samen met andere departementen en met het veld wil optrekken. Daarnaast vraag ik de staatssecretaris of hij met GroenLinks van mening is dat de zorgopleidingen nog te wensen overlaten en dat studenten onder andere uitvallen doordat zij afgeschrikt worden door een eerste, veel te zware stage. Daarnaast zijn er ook signalen dat de overstap tussen opleidingen zelf stroef is en problemen oplevert.

Uit mijn gesprekken met mensen uit het veld begrijp ik dat het voor veel instellingen juist vanwege de personeelskrapte ondoenlijk is om stagiaires goed te begeleiden. Hoe wil de staatssecretaris deze catch 22 doorbreken? Beschouwt de staatssecretaris deze problemen als een gedeelde verantwoordelijkheid met de minister van OCW? Zo ja, hoe pakt hij deze problemen aan? Is de staatssecretaris bereid om de numerus fixus voor verpleegkundigen op te heffen?

De huidige zorgmedewerkers hebben alle ruimte nodig om door te leren. Een leven lang leren is hard nodig in de zorg, onder andere als het gaat om het leren gebruiken van technologie. Hoe wil de staatssecretaris de noodzakelijke ontwikkeling van incompanytraining en maatwerk in opleidingen voor het huidige zorgpersoneel bevorderen?

GroenLinks denkt dat er ook veel te leren valt van al bestaande initiatieven, zoals het betrekken van zijinstromers als zorgmedewerkers. Ook heb ik goede verhalen in Amsterdam over vg-cliënten in de dagbesteding die ondersteunend en verzorgend werk doen in de ouderenzorg. Daarnaast heeft ZorgpleinNoord in samenwerking met werkgevers initiatieven ontwikkeld voor de gehandicaptenzorg, ouderenzorg en wijkverpleegkundigen. Medewerkers van 45 jaar en ouder met mbo niveau 2 of lager kunnen bij ZorgpleinNoord terecht voor gratis loopbaanoriëntatie. Ik hoor graag van de staatssecretaris hoe hij orthodoxe en onorthodoxe oplossingen wil ondersteunen en bevorderen om het grote probleem van de krapte op de zorgarbeidsmarkt op te lossen.

De heer Nijboer (PvdA):
Ik vond het een goed verhaal van mevrouw Ellemeet. Zij benadrukte de urgentie van genoeg mensen aan het bed, mensen die werken in de zorg. Eén zaak liet zij echter onbesproken en ik wil haar vragen waarom. De norm van Hugo Borst en Carin Gaemers is breed besproken in de Kamer. Hoe staat GroenLinks daartegenover? Dit moet vrij snel geregeld worden. Dat weet iedereen, dat weet ook iedereen die in de zorg werkt. Ik heb haar er niet over gehoord.

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Als de heer Nijboer weet waarop wij in de campagne hebben ingezet en als hij ons verkiezingsprogramma kent, dan kent hij GroenLinks als een partij die volledig staat voor goede zorg in verpleeghuizen en ook daarbuiten. Dit is voor ons een prioriteit. Wij hechten hier heel veel waarde aan en zullen daarom inzetten op goede zorg en voldoende personeel hiervoor.

De heer Nijboer (PvdA):
Dat vind ik hartstikke mooi. Zouden we als Kamer daarmee vandaag al een begin kunnen maken? Dat is in het verleden ook al gebeurd op dit dossier. De PvdA is van harte daartoe bereid. Is er met GroenLinks over te spreken dat wij tegen het kabinet zeggen dat er bij de Voorjaarsnota geld voor moet komen? Naast inhoudelijke overwegingen hoe je betere ouderenzorg krijgt, is er gewoon geld voor nodig. Is GroenLinks bereid om dat met ons te doen?

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Er mag geen misverstand over bestaan dat wij dit heel belangrijk vinden. Wij vinden dat dat personeel er moet zijn. Dit is niet het moment om daarop vooruit te lopen en te spreken over de budgetten. Wij gaan voor een goede en stevige inzet. Daar staat onze partij voor. Het is nu echter niet het moment om dit op deze manier te bespreken.

De heer Nijboer (PvdA):
Het gaat over personeel in de zorg. Als er ergens een tekort is, dan is het de ouderenzorg. Iedereen in de Kamer is het erover eens dat het daar beter moet. Dit debat gaat daarover en de Voorjaarsnota zit eraan te komen. We kunnen nu aan het demissionaire kabinet meegeven wat de Kamer wil. Ik geef mevrouw Ellemeet toch in overweging om haar woorden vandaag wat meer invulling te geven. Als het op formuleringen aankomt, ben ik graag bereid samen daarnaar te kijken. Ik nodig GroenLinks er graag toe uit om die woorden uit de campagne vandaag luister bij te zetten.

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Ik hoop dat mijn inbreng duidelijk heeft gemaakt dat deze inzet nog staat, of het nu campagnetijd is of niet. Wij staan hiervoor. Ik sluit mij aan bij datgene wat mevrouw Dijkstra eerder hierover heeft gezegd. Dit onderwerp ligt op de informatietafel. Wij mengen ons daar nu niet in. Wij staan voor onze ambitie. Die wordt niet minder. Dat is alles wat ik er nu over kan zeggen.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Ik ben blij met uw antwoorden op de vragen van de heer Nijboer. Ik vraag mij wel iets af. U zegt dat nu niet het juiste moment is. Ik begrijp dat u in gesprek bent en dat er druk geformeerd wordt. Tegelijkertijd houdt u een gloedvol betoog over het verbeteren van het imago van het werken in de zorg. Dan zou u toch als geen ander moeten weten dat je elke reclame- en imagocampagne kunt starten, maar dat er geen goed imago komt als wij het probleem van de grote personeelstekorten niet tackelen. Waarom bent u niet bereid om, terwijl eigenlijk iedereen het erover eens is, te zeggen: we gaan alvast aan de slag?

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Wij willen Nederland veranderen, zeker ook op het punt van de zorg. Dat is onze inzet geweest en dat is nog steeds onze inzet. Dat zal ook onze inzet zijn aan de formatietafel. Dat is een van onze grootste prioriteiten. Vertrouwt u daarop. Dit is onze prioriteit. Wij gaan daarvoor. Wij willen daar hoog op inzetten. Dat is mijn reactie op uw vraag, mevrouw Marijnissen.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Als alle op dit moment formerende partijen zeggen "dit staat bij ons bovenaan het lijstje en maakt u zich geen zorgen, want we willen dat doen", kunnen we dan niet gewoon zeggen dat we het vandaag gaan doen?

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Zo werkt het niet. Wij zijn hier in debat, als woordvoerders zorg. Ik heb hier net geuit wat de ambitie is van GroenLinks. Wij willen de personeelskrapte aanpakken. Dit staat heel hoog op ons prioriteitenlijstje. Dat kan ik u hier nu meegeven. Verder is het ongepast om ons hier nu te mengen in de gesprekken aan de formatietafel. Onze ambitie staat dus. Wij willen ervoor gaan. Dat heb ik net in mijn inbreng betoogd. Wij moeten hier wat aan doen en dat zullen wij ook zeker inbrengen aan tafels waaraan dat ter sprake komt.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Voorzitter. Personeelstekorten in de zorg, dat is een breed onderwerp. Ik moet me gezien de spreektijd helaas beperken. Ik wil het dus hebben over de verpleeghuiszorg en over de wijkverpleging. Inmiddels geldt in de verpleeghuiszorg de bezettingsnorm. De staatssecretaris zei eerder dat die gelijk gehandhaafd zou worden, maar wordt er nu precies gehandhaafd? Als je de leidraad leest, kom je namelijk niet verder dan dat er afgesproken moet worden dat er een norm is. De eerste vraag aan de staatssecretaris is wat en hoe er nu wordt gehandhaafd. Wat is er veranderd in de verpleeghuizen nu die bezettingsnorm geldt?

De afgelopen jaren zijn tienduizenden helpenden en verzorgenden in de ouderenzorg en in de thuiszorg ontslagen. Dat is bekend. Heeft de staatssecretaris inmiddels een plan van aanpak liggen om deze mensen weer terug te krijgen in de zorg? Zij hebben de kennis en de ervaring om de gaten die nu vallen, te vullen. Wat gaat hij doen om deze mensen zover te krijgen om in elk geval bijvoorbeeld deze zomer te gaan werken, zodat er voldoende personeel is voor de bewoners van de verpleeghuizen en de zelfstandig wonende kwetsbare ouderen? Dat was immers de eerste aanleiding voor dit debat.

Uiteraard gaat het daarbij ook om geld. Er kan financiële ruimte gemaakt worden door regels te schrappen. Dat vindt de regering ook. Dat is een van de conclusies van de pilot regelarme zorg. Ik ben echter eigenlijk ook wel benieuwd naar wat er is gebeurd met de motie-Keijzer van 10 november 2016 waarin de Kamer de staatssecretaris vroeg om de door het veld aangedragen regels nu eindelijk eens te schrappen. Ik ga ervan uit dat hij straks zegt dat dat is gebeurd. Dan ben je er natuurlijk nog niet. Het CDA heeft dit ook in zijn verkiezingsprogramma en in de doorrekeningen staan. Wij zijn van mening dat dit op de formatietafel moet liggen. We moeten echter ook de zorginkoop voor 2018 in gedachten houden. De voorlopige kaderbrief Wlz die half of eind juli het licht ziet, is daarvoor bijvoorbeeld een moment.

Dan de wijkverpleging. We komen duizenden wijkverpleegkundigen tekort en ik zie geen actie van de regering. Aangezien de meeste ouderen met een zorgbehoefte thuis, in hun eigen huis, wonen, is dit van het grootste belang. Ook in de intensieve kindzorg vallen grote gaten. We weten dat er een ernstig tekort is aan deskundige specialistisch opgeleide wijkverpleegkundigen die thuis zorg kunnen geven aan ernstig meervoudig gehandicapte kinderen. Hoe gaat het daarmee?

Er zijn nu al honderden openstaande vacatures. Althans, dat heeft ActiZ ons laten weten. Erkent de staatssecretaris dit en, zo ja, moeten er dan niet veel meer mensen worden opgeleid? Als ik bij de desbetreffende opleidingen ga kijken, zie ik "numerus fixus" staan. Klopt dit? Is er een beperking in de hoeveelheid opleidingsplekken voor nieuwe wijkverpleegkundigen en, zo ja, wat doet de staatssecretaris daaraan? Dit is namelijk niet het enige probleem. Je hoort ook dat mensen die in opleiding zijn geen stageplekken kunnen vinden. Zo stagneert de opleiding van nieuwe mensen in de zorg natuurlijk helemaal. Ik hoorde mevrouw Ellemeet vragen of de numerus fixus kan worden opgeheven. Ik vind dat een goede vraag, dus die ondersteun ik. Tot slot. Tijdens het Nationaal Zorgdebat, dat eind januari op televisie is uitgezonden, vertelden Amy N'daw en Rob Gielen, twee jonge mensen die werkzaam zijn in de ouderenzorg, dat het werk in de ouderenzorg prachtig is. Zij vertelden dat de hoeveelheid liefde die zij terugkrijgen onbeschrijfelijk is. Ik zat naar dat debat te kijken en dacht toen al aan de vraag die ik nu ga stellen. Zouden de staatssecretaris en ActiZ niet samen moeten bekijken hoe zij dit soort mensen als inspirerende voorbeelden kunnen gebruiken om meer mensen ontvankelijk te maken voor dit prachtige vak?

Mevrouw Marijnissen (SP):
Ik hoor mevrouw Keijzer tot mijn grote geluk aan de staatssecretaris vragen om zich ervoor in te spannen om met name de reeds ontslagen mensen met niveau 1 of niveau 2 snel aan de slag te krijgen. Zij had het als termijn daarbij over "deze zomer". Mag ik vragen hoe mevrouw Keijzer dat wil gaan doen?

Mevrouw Keijzer (CDA):
Ik ben de staatssecretaris niet, want die zit daar, in vak-K. Daarom heb ik hem mijn vraag gesteld. Er zijn duizenden mensen ontslagen; dat weten we allemaal. Het gaat om de helpenden en de verzorgenden. Nu constateren we met elkaar dat er in het algemeen een groot tekort is aan mensen die werken in de zorg, maar zeker is er een groot tekort in de zomer. Dat was de aanleiding voor mevrouw Agema om in september vorig jaar dit debat aan te vragen. In de zomer gaan mensen namelijk met vakantie, waardoor er nóg meer gaten vallen. Volgens mij geldt hier bijna: een plus een is twee. Daarom vraag ik de staatssecretaris of hij een plan van aanpak heeft liggen waarmee hij bekijkt hoe je deze mensen geïnteresseerd kan krijgen om tijdelijk de mensen te verzorgen die in de verpleeghuizen verblijven. Het gaat immers om tijdelijke arbeidsplekken.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Het is vandaag 29 maart. Als wij willen dat deze krachten, die inderdaad hard nodig zijn, aanstaande zomer weer aan de slag kunnen, dan is het volgens de SP belangrijk om daar vandaag een besluit over te nemen. Is mevrouw Keijzer dat met ons van mening?

Mevrouw Keijzer (CDA):
De vraag is, welk besluit je dan neemt. Wat moet er bijvoorbeeld gebeuren? Dan moet de staatssecretaris bijvoorbeeld in overleg treden met ActiZ om te bekijken hoe je al deze mensen kunt benaderen. Ik bedenk nu maar iets, maar ik zit daarmee het werk van de staatssecretaris te doen. Het lijkt me niet verstandig als ik dat doe. Hoe kun je aan deze mensen vragen: goh, bent u geïnteresseerd in tijdelijk werk in de zomermaanden in de verpleeghuizen, omdat er dan daar grote tekorten aan arbeidskrachten zijn?

De voorzitter:
Tot slot.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Tot slot, voorzitter. Als wij willen dat over een maand of twee tot drie deze mensen inderdaad aan de slag kunnen in de verpleeghuizen, moeten we er natuurlijk ook voor zorgen dat er geld is om die mensen aan te nemen. Ik denk dat mevrouw Keijzer dat ook begrijpt. Is zij met de SP van mening dat het wijs zou zijn om zo'n besluit te nemen? Dat zou wijs zijn als zij ook vindt dat deze mensen inderdaad deze zomer al aan de slag zouden moeten kunnen, iets wat ik natuurlijk volledig met het CDA eens ben.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Op zichzelf ben ik dat wel met mevrouw Marijnissen eens; natuurlijk. Maar de vraag is ook of dat een besluit van ons vraagt. Daarvoor is namelijk een besluit nodig van de desbetreffende zorginstellingen. Zij moeten besluiten om in de zomermaanden extra mensen aan te nemen. Mevrouw Marijnissen weet ook wel dat dat ook in de budgetruimte zit. Daarin is ruimte voor vervanging van mensen tijdens ziekte en vakantie. Je kunt echter geen blik met opgeleide mensen opentrekken. Daar gaat het hier nu veel meer om. Er zitten nu wel helpenden en verzorgenden thuis. Zij hebben die opleiding. Ik zei al dat hiervoor bijna geldt: een plus een is twee. Daarom heb ik mijn vraag aan de staatssecretaris gesteld.

De heer Nijboer (PvdA):
Ik wil aan mevrouw Keijzer dezelfde vraag stellen als de vraag die ik aan de woordvoerder van D66 en aan die van GroenLinks stelde. In hoeverre is mevrouw Keijzer bereid om namens de Kamer ook al snel een besluit te nemen om dat extra geld voor de verzorgings- en verpleeghuizen veilig te stellen?

Mevrouw Keijzer (CDA):
Volgens mij ligt nu de Voorjaarsnota niet voor. Dat was wat ik hoorde na de interruptie bij mijn twee collega's. Als de Voorjaarsnota voorligt, zou het debat hierover kunnen worden gevoerd. Maar de heer Nijboer is woordvoerder Financiën. Hij weet dus natuurlijk ook wel dat er andere geschikte momenten zijn als er geld beschikbaar moet worden gesteld voor 2018. Als geen ander weet de heer Nijboer natuurlijk ook dat, als dat een besluit zou zijn, die vraag hup, direct op de formatietafel ligt. Dat is mijn insteek hier ook en dat heb ik net ook gezegd. De noodzaak is er; voor 2018 moet er iets gebeuren. Voor de woordvoerders voor de zorg is dan overigens bijvoorbeeld de bespreking van de voorlopige kaderbrief Wlz een van de momenten die daar voorligt.

De heer Nijboer (PvdA):
Ik ben niet meer verrast over dit antwoord, want het lijkt al een beetje afgestemd met de onderhandelende partijen.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Volgens mij zat er in mijn antwoord een variatie.

De heer Nijboer (PvdA):
Er zit wel een reden achter. Ik vraag dit juist als woordvoerder Financiën. Een demissionair kabinet kan geen vergaande voorstellen meer doen voor extra geld voor de zorg, want er is geen meerderheid meer voor het kabinet van de coalitiepartijen. De Kamer moet dat dus doen. Dit debat gaat over de werkgelegenheid in de zorg. In dit debat kunnen we het kabinet in meerderheid vragen om toch een voorstel te doen, ondanks zijn demissionaire status. De PvdA is graag bereid om dat te doen. Waarom wil het CDA dat niet?

Mevrouw Keijzer (CDA):
Het verbaast mij wel een beetje dat de PvdA bereid is om dat te doen, maar zo gaan de dingen, denk ik dan maar bij mijzelf. De heer Nijboer weet net zo goed als ik dat dit onderwerp aan de orde kan komen bij de behandeling van de Voorjaarsnota. Daar moet dit debat gevoerd worden. Als de Kamer al daartoe besluit, komt het op dezelfde formatietafel terecht. Dat heb ik ook in mijn inbreng gezegd. Je kunt daarvoor een aantal momenten pakken. We zijn er met zijn allen van overtuigd dat er wat moet gebeuren. Daarom heeft de Kamer dat besluit al in december vorig jaar — dat is nog niet eens zo heel lang geleden — Kamerbreed, dus met alle partijen, genomen.

De voorzitter:
U bent nu aan de beurt, mijnheer Nijboer. U spreekt namens de PvdA.

De heer Nijboer (PvdA):
Voorzitter. Allereerst mijn complimenten voor de maidenspeeches van mevrouw Marijnissen, mevrouw Hermans en mevrouw Van Brenk. Sorry, mevrouw Van Brenk, ik moest heel even zoeken waar u zit om u aan te kunnen kijken. Ik ben nog niet helemaal gewend, maar u zit bijna op mijn oude plek. Voor mij is dit ook een beetje een maidenspeech als woordvoerder Financiën in de commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport, maar het is mij een genoegen.

Ik wil over drie dingen wat zeggen: ten eerste de immense hoeveelheid personeel die in de komende jaren nodig is in de zorg, ten tweede de arbeidsvoorwaarden en ten derde — daar gingen mijn interrupties al over — de vraag wat er nodig is in de ouderenzorg. Er wordt verwacht dat er alleen al in de komende vier jaar 145.000 mensen extra nodig zijn in de zorg. Dat is echt een enorm aantal. Daarvoor hebben we opleidingen nodig en studenten die zin hebben om weer in de zorg te werken. We hebben daarvoor een wat groter plan nodig dan het gewoon maar een beetje op zijn beloop te laten. Ik vraag de staatssecretaris of hij bereid is om zo'n plan op te stellen. We worden met zijn allen ouder. Dat is mooi, maar we genieten ook meer zorg en daarvoor zijn meer mensen nodig.

Het tweede dat daarvoor nodig is, zijn goede arbeidsvoorwaarden. Er zijn veel debatten gevoerd over de arbeidsvoorwaarden in de thuiszorg. Die zijn ietwat verbeterd. Wij willen daar graag nog wat bij doen, zoals in ons verkiezingsprogramma staat, maar wij zijn nu niet aan zet. Wij vinden dat er in de zorg over de gehele linie beter betaald moet worden. Laat ik preciezer zijn: over bijna de gehele linie, want voor de medisch specialisten kan het wel een stuk minder. Je ziet eigenlijk hetzelfde gebeuren als in het grote bedrijfsleven: de top verdient heel goed, maar de mensen die het gewone werk doen, zijn wat achtergesteld. Dat moet in balans worden gebracht.

Ik kom nu op het derde punt. Mijn interrupties gingen daar ook al over. Ik zeg dit niet om flauw te doen, want ook toen wij nog vol coalitiepartij waren, hebben wij ons in het afgelopen najaar geschaard achter de Kamermeerderheid om de kwaliteit van de ouderenzorg in de verpleeghuizen te verbeteren. Maar dat moet nu zo langzamerhand wel gaan gebeuren. Ik hoor D66, GroenLinks — de VVD heb ik niet gehoord, maar zij zal ongetwijfeld hetzelfde vinden, want het was een maidenspeech — en het CDA zeggen dat het op de formatietafel ligt. Dat getuigt van een heel groot vertrouwen over het feit dat u er snel uit bent met zijn allen. Als ik het een beetje goed heb beluisterd de afgelopen week, hoorde ik dat er nog heel grote verschillen zijn. Ik hoorde "we zijn er nog lang niet uit" en "we moeten het nog maar zien". Als je de ouderenzorg serieus neemt en als je staat voor wat je in de verkiezingen hebt gezegd, is het nodig om bij de Voorjaarsnota het besluit te nemen om daarvoor meer geld uit te trekken. Dat kan niet anders, want anders kunnen mensen niet op tijd worden aangenomen en weten verzorgings- en verpleeghuizen niet waar ze aan toe zijn. Dat besluit kan nu of bij de Voorjaarsnota genomen worden, maar het kabinet kan dat niet meer doen, want het is demissionair. De Kamer zal dit dus Kamerbreed moeten doen. Ik doe de collega's nogmaals een oproep om dit gezamenlijk te doen. Ik wil met u kijken naar formuleringen en naar de moeilijkheden. Ik ben zelf ook financieel woordvoerder geweest. Het komt allemaal heel precies, maar dit is wel het moment waarop het kan. De PvdA is graag bereid om dat te doen. Het is geen controversieel iets en we zijn het allemaal eens. Zelfs de VVD beloofde 2 miljard extra. Dat moet toch te doen zijn? Laten we dat dan ook met zijn allen proberen. Over de ouderenzorg en het manifest van Hugo Borst is steeds gezegd: dat nemen we serieus en daar gaan we mee aan de slag. Er zijn al stappen gezet door de Kamer. Laten we vandaag dan de volgende stap zetten.

Mevrouw Agema (PVV):
Het verhaal van de heer Nijboer is mij van A tot Z uit het hart gegrepen.

De heer Nijboer (PvdA):
Tot uw dienst.

Mevrouw Agema (PVV):
Maar ik ben tegelijkertijd ook compleet verbijsterd. Het was toch de Partij van de Arbeid die de afgelopen jaren die ouderenzorg van A tot Z, ook van A tot Z, volledig heeft afgebroken? Het CPB beraamde nog 55.000 banen erbij. Het werden er 55.000 minder. Uit de verzorgings- en verpleeghuizen werden 37.000 mensen ontslagen. Mevrouw Volp, uw voorganger, moest dreigen met opstappen om die motie over het manifest van Borst mee te mogen tekenen. Waarom heeft de Partij van de Arbeid niet eerder aan de bel getrokken en dit verhaal niet een paar jaar eerder verteld? Dan had al dat drama niet hoeven plaats te vinden.

De heer Nijboer (PvdA):
Dit hebben we eerder ook verteld. Sterker nog, anderhalf jaar geleden zou er nog een half miljard op verzorgingshuizen bezuinigd worden. Het was een behoorlijke strijd, waar ik ook persoonlijk bij betrokken was, om dat van tafel te krijgen, maar dat is gelukt. Er is vorig jaar 100 miljoen extra uitgetrokken voor de zorg en we gaan nu verder. U hoort van ons dus hetzelfde verhaal. Het is nu wel anders, gezien de economische situatie waar we nu in zitten. Het is niet vanzelf dat de Nederlandse overheidsfinanciën, de economie en de werkgelegenheid weer groeien. Daar waren moeilijke maatregelen voor nodig, ook in de zorg. Daar loop ik niet voor weg. Die hebben pijn gedaan. Daar loop ik ook niet voor weg. Maar die waren wel nodig om nu weer te kunnen investeren, onder andere in de zorg, maar ook in onderwijs en in andere zaken. Wij willen dat nu ook doen.

Mevrouw Agema (PVV):
O, dus op de vraag of er wel of niet voldoende handen aan het bed zijn, is het antwoord van de Partij van de Arbeid de vraag of het economisch beter of minder goed gaat met ons land. Dus als het economisch slechter gaat, hebben we 37.000 ontslagen en als het economische beter gaat, dan roept de Partij van de Arbeid dat er extra mensen bij moeten. Dat kan toch niet? Het is toch een demografisch verhaal? Er komen toch steeds meer hoogbejaarden bij die aan deur van verpleeghuizen kloppen en die steeds ziekere patiënten worden? Het is toch geen economisch rekensommetje? Waarom hebt u dit niet eerder gedaan? Waarom nu het kalf verdronken is? Waarom nu, nu ze met te weinig personeel zitten? Waarom nu, nu er door de Partij van de Arbeid 37.000 mensen in de verzorgingshuizen en verpleeghuizen zijn ontslagen?

De heer Nijboer (PvdA):
De zorg moet natuurlijk altijd goed zijn. De vraag is wanneer er ruimte is voor extra investeringen. Als we het beleid van de PVV hadden gevolgd — voor zover er sprake is van beleid, met elf punten op een A4'tje — en de grenzen dicht waren gegaan, dan had iedereen in Rotterdam en op Schiphol die exporteert, zijn baan verloren. Dat je dan de collectieve voorzieningen voor ons onderwijs en onze zorg op een fatsoenlijk peil kunt houden, dat verhaal mag u houden, maar niemand gelooft daarin.

De voorzitter:
Tot slot, mevrouw Agema.

Mevrouw Agema (PVV):
Volgens mij gaat het nu in ieder geval in Engeland al een stuk beter. Voor de Partij van de Arbeid zijn hoogbejaarden dus campagnemateriaal. Nu het economisch beter gaat, kan de Partij van de Arbeid een hoop beloven, maar de Partij van de Arbeid heeft eerst alles afgebroken en heeft dat hier al die jaren verdedigd. Ik mag toch hopen dat de Partij van de Arbeid niet met elke wind die hier waait, verandert. Als we de grenzen hadden gesloten, hadden die 37.000 mensen niet ontslagen hoeven worden. Als we minder geld aan de Europese Unie kwijt zouden zijn, was er meer geld in eigen land. Nederland moet kiezen. Het is een verzorgingsstaat of een immigratieland. Ik hoop dat de Partij van de Arbeid die keuze ooit nog eens gaat maken, want dan hoeft ze bij de volgende crisis niet opnieuw de verpleeghuisbewoners bij het oud vuil te zetten.

De heer Nijboer (PvdA):
Ik was wel voorbereid op een scherp debat in de commissie zorg. Daar staat de commissie ook om bekend. Het is niet alleen maar roepen in de politiek, het is ook af en toe proberen een meerderheid te krijgen. Ik zoek naar een mogelijkheid om een paar honderd miljoen extra te realiseren voor de ouderenzorg om die te verbeteren. Mevrouw Agema is dat met mij eens. Dan hoop ik dat daarvan iets doorklinkt in de inbreng. Dat hoeft niet. Ik bedoel, dat is ook een stijl, maar ik probeer dat hier te regelen vandaag. Dat ziet u ook. Ik heb de oproep gedaan aan collega's, ik heb geïnterrumpeerd en ik zal straks tijdens de schorsing ook nog het een en ander proberen. Ik proef wel enige steun, maar de toon die wordt gebruikt, is nog een beetje in de PVV-stijl.

De voorzitter:
Een klein punt, mevrouw Agema.

Mevrouw Agema (PVV):
Dank u wel dat u mij nog even het woord geeft, voorzitter. Daarna zal ik niet meer interrumperen. Goed. Ik hoop dat de heer Nijboer dan ook het cordon sanitaire ten aanzien van de PVV wil doorbreken en samen met mij een motie gaat indienen.

De heer Nijboer (PvdA):
Er is geen sprake van een cordon sanitaire.

Mevrouw Van Brenk (50PLUS):
De heer Nijboer maakte de opmerking dat de zorg goed moet zijn. Daarbij wekte hij ook de suggestie dat de zorg fantastisch is. Volgens mij hebben we afgelopen weekend bij Nieuwsuur gezien dat bijvoorbeeld de gehandicaptenzorg sterk te wensen overlaat. Of neem de discussie over de verpleeghuiszorg. Er schijnt wel een norm te zijn voor verpleeghuiszorg, maar die is echt nog niet overal ingevoerd. Ik zou graag een bevestiging van de heer Nijboer krijgen dat hij toch ook wel vindt dat er op dit moment nog wel de nodige zorgen over de zorg zijn.

De heer Nijboer (PvdA):
Ja, ik vind beide. Aan de ene kant ben ik trots op de Nederlandse gezondheidszorg. Iedereen, ongeacht inkomen of afkomst, kan goede zorg krijgen, in het ziekenhuis, bij artsen, bij huisartsen die hartstikke goed werk doen, bij mensen die in de zorg werken, in de thuiszorg. Er wordt gewoon goede en mooie zorg verleend in Nederland. Tegelijkertijd zijn er problemen, in de ggz en elders. Daar hebt u gewoon gelijk in. Zoals overigens overal dingen beter kunnen en moeten. Maar over het algemeen is de PvdA trots op de mensen die werken in de zorg, die soms onder heel moeilijke, bureaucratische omstandigheden hun werk doen. Daar moeten we ook wat aan doen, maar daar hebben we het vandaag niet over. Natuurlijk moeten dingen beter, dat ben ik met mevrouw Van Brenk eens.

Mevrouw Van Brenk (50PLUS):
Ik ben blij dat u dat zegt. Inderdaad, er werken fantastische mensen in de zorg, met grote betrokkenheid. Ik wil ook nog een opmerking maken over de betaalbaarheid van de zorg. Eigenlijk had ik gehoopt die te horen van de PvdA. Voor veel mensen is dat eigen risico een behoorlijk punt. U zegt: de zorg is betaalbaar en makkelijk toegankelijk. Er zijn mensen die zorg mijden, juist om dit punt. Er zijn ook mensen die niet naar de huisarts durven, omdat ze dan medicijnen voorgeschreven krijgen waarvoor extra betaald moet worden. Volgens mij is er dus nog heel veel te doen in de zorg. Ik hoop dat de heer Nijboer dat met mij eens is.

De heer Nijboer (PvdA):
Jazeker. Wij zijn voor het afschaffen van het eigen risico, maar wij zitten helaas niet aan de formatietafel, en dit is echt iets voor de formatietafel. Daar zitten wij niet meer aan, die positie is ons helaas niet vergund. Ik had het in dit debat over de ouderenzorg. Dat kan nu geregeld worden bij de Voorjaarsnota. Als we daarmee wachten, laten we de ouderenzorg in de steek. Het is echt aan de Kamer, dat kan niet aan het kabinet worden overgelaten.

De voorzitter:
Dank u wel. Ik geef tot slot het woord aan de heer Van der Staaij namens de SGP.

De heer Van der Staaij (SGP):
Mevrouw de voorzitter. Voor het eerst weer een groot zorgdebat na de verkiezingen. Het is fijn om naast het vertrouwde stemgeluid van de dames Agema, Keijzer en Dijkstra ook weer een aantal nieuwe stemmen in deze Kamer te horen. Een mooie mix van continuïteit en verversing, zou ik zeggen. Ik sluit me graag aan bij de complimenten die al zijn uitgesproken aan het adres van mevrouw Marijnissen, mevrouw Hermans en mevrouw Van Brenk. Ik vond dat mevrouw Ellemeet het wel heel mooi zei: betrokken, redelijk en strijdbaar. Dat klonk ook in alle maidenspeeches door. Meneer Nijboer had ook een soort maidenspeech als zorgwoordvoerder. Ik wil hem graag complimenteren met de snelle omschakeling van de regeringsmodus in de oppositiemodus. Dat is knap. Natuurlijk neemt hij ook zijn ervaring als woordvoerder financiën mee in dit debat.

Kamerbreed werd gezegd dat het ongelooflijk belangrijk is dat we voldoende mensen en ook goede mensen hebben in de zorg. Dat is in het belang van de mensen die op die zorg zijn aangewezen, maar ook van het werkplezier van de mensen die in de zorg werken. Als je te maken hebt met een hoge werkdruk en er nog weer eens collega's uitvallen, dan komt er namelijk nog meer werk te drukken op de schouders van de mensen die nu al in de zorg werkzaam zijn. Het is dus een ongelofelijk belangrijk onderwerp. Hoe kunnen we dat personeelstekort in de zorg aanpakken? Er zijn nu al heel veel openstaande vacatures en het aantal ouderen dat op de zorg aangewezen is, neemt toe. Kortom: er is veel werk aan de winkel.

Ten eerste sluit ik me graag aan bij de vragen die gesteld zijn over de numerus fixus voor een aantal verpleegkundeopleidingen. Die is toch wel heel raar, gezien het feit dat er juist zo veel extra mensen nodig zijn. Kan die numerus fixus niet van tafel? Als ik de afgelopen tijd vroeg hoe dat nou kan, hoorde ik terug: ja, inderdaad, het ligt aan de stageplekken. Je moet ook begeleiding kunnen bieden aan die stagiaires. Als dat het onderliggende probleem is, is er dan geen oplossing te vinden om dat tekort aan stageplaatsen al op korte termijn te verminderen? Ik zou de staatssecretaris willen vragen: hoeveel extra geld is daarvoor nodig? Of zijn er andere oplossingen mogelijk om meer begeleiding te kunnen bieden en daarmee meer stageplaatsen te kunnen creëren?

Een tweede punt is de bijscholing en de doorstroming van bestaand personeel. Wat kan er gedaan worden om meer zorgverleners de kans te geven om zich om te scholen naar een hoger deskundigheidsniveau? Wat kan de staatssecretaris nog bijdragen om ervoor te zorgen dat dit wel gebeurt?

Een derde punt is het vasthouden van het bestaande personeel. Het is natuurlijk ook cruciaal dat het werken in de zorg weer aantrekkelijk gemaakt wordt. Dat kan door de werkdruk te laten dalen, maar ook door de administratieve lasten te verminderen. Juist die enorme administratieve rompslomp vermindert het werkplezier in de zorg. Dat hoor je niet alleen terug in contacten met mensen uit de zorg; je leest het ook in allerlei rapporten. Ook om die reden wil ik de staatssecretaris vragen welke mogelijkheden hij ziet om daar op korte termijn verder iets aan te doen. Tijdens het debat over de administratieve lasten van afgelopen september kreeg ik van de staatssecretaris de toezegging dat hij met een schrapwet zou komen. Ik heb nog geen wetsvoorstel gezien. Wanneer kunnen we dat wetsvoorstel wel verwachten?

De voorzitter:
Hiermee zijn we aan het eind gekomen van de eerste termijn van de zijde van de Kamer.

De vergadering wordt van 15.54 uur tot 16.05 uur geschorst.

Termijn antwoord

Staatssecretaris Van Rijn:
Voorzitter. Allereerst feliciteer en complimenteer ook ik de leden Marijnissen, Hermans en Van Brenk met hun maidenspeech en ook een beetje mevrouw Ellemeet met haar halve maidenspeech. Ik spreek de hoop en ook wel een beetje de verwachting uit dat wij in de tijd die mij nog is gegeven, prettig samen zullen werken. Bovendien wens ik hun allemaal veel geluk, genoegen en misschien wel een beetje plezier in het vervullen van het mooie ambt dat zij hebben aanvaard. Het feit dat zij ervoor gekozen hebben of dat het lot voor hen heeft bepaald dat zij de portefeuille zorg doen, zal de komende tijd altijd een zekere mate van spanning en sensatie met zich meebrengen. Ik wijs er maar op dat zo'n beetje het laatste plenaire debat voor de verkiezingen en ook het eerste plenaire debat na de verkiezingen over de zorg gingen. Dat zegt wel het nodige.

Ik heb nu enige ervaring in dit dossier. Misschien moet ik ook een soort wens uitspreken voor de komende periode, althans de komende periode die ik nog mag meemaken. Ik denk dat we niets af moeten doen aan de ingewikkeldheid van de dossiers die we met elkaar hebben besproken en gaan bespreken en die ook door de Kamer zijn behandeld. Ik ben me ook zeer bewust van het feit dat de combinatie van hervormen en houdbaar maken van de zorg natuurlijk een heel ongemakkelijke en moeilijke combinatie is en was. Ik constateer wel met enig plezier dat in de verkiezingsprogramma's weliswaar accentverschillen zitten, maar dat ondanks de heel heftige debatten die we in deze Kamer met elkaar hebben gevoerd, heel weinig partijen een andere visie hebben op de hervormingen die zijn doorgevoerd en dat die hervormingen in ieder geval niet worden teruggedraaid. Dat is in ieder geval een constatering.

Mevrouw Marijnissen vergeleek mij met een piloot. Ik heb er inderdaad voor gekozen om piloot te zijn in moeilijk weer. Ja, je kunt er ook voor kiezen om stuurman of stuurvrouw aan de kant te zijn. Beide keuzes zijn aanvaardbaar, maar ik sta voor de keuze die ik op dat punt heb gemaakt.

Er is het nodige gebeurd. De langdurige zorg is niet volledig afgebroken, zoals sommigen zeggen. Ik raad iedereen aan om toch gewoon naar de cijfertjes te kijken. De budgetten zijn nu zodanig dat ze min of meer in de pas lopen met de ontwikkeling van de economische groei, waaronder de demografie. Dat betekent dat we de demografie en de economische groei kunnen faciliteren, maar het betekent ook iets heel anders. Het gaat niet alleen om verhalen over bezuinigen of hervormen; dit betekent ook dat de betaalbaarheid van de zorg een beetje op orde begint te komen, ook voor mensen met een kleine, smalle beurs. Elk jaar betaalt iedereen ongelofelijk veel aan de zorg. Al die maatregelen zijn er natuurlijk ook op gericht om een andere kwaliteit mogelijk te maken, de zorg dichter bij de mensen te brengen en ervoor te zorgen dat we de zorg thuis beter maken, maar ze zijn er ook op gericht om de zorg voor gewone mensen betaalbaar te houden. Dat is ongelofelijk belangrijk, want mensen betalen zich nu al helemaal blauw aan de zorg.

Door alle inspanningen lijken wij erin te slagen in de komende periode ruimte te hebben en te maken voor nieuwe investeringen en om ons te buigen over het probleem dat al op onze agenda stond maar waarvan wij ons nu nog meer bewust zijn, namelijk de vraag hoe wij ervoor zorgen dat er voldoende personeel is om dat mooie extra werk in de zorg te doen. Het lijkt erop dat er in de komende periode extra geld beschikbaar komt. Ik moet soms moeite doen om niet met enige jaloezie naar de formatietafel te kijken. Het zijn wel andere discussies dan vier jaar geleden. Ik feliciteer de formatiepartijen daarmee. Ik hoop dat dit snel tot resultaat leidt.

Zoals bekend is eerder in de Kamer gesproken over de vraag wat de discussie over de verpleeghuiszorg en de kwaliteitsdiscussie betekenen. Ik heb toen beloofd dat ik een eerste impactanalyse van het nieuwe kwaliteitskader zo snel mogelijk aan de Kamer zal sturen. Ik ga ervan uit dat ik dat eind deze week of begin volgende week kan doen. Misschien helpt dit ook nog wat aan de formatietafel. Deze staatssecretaris kan dan in ieder geval voor enige dienstverlening aan de formatiepartijen zorgen.

Daarnaast is er nog een ander algemeen punt en dat heeft betrekking op de discussie over de arbeidsmarkt en het imago. Ik heb de afgelopen periode heel veel verpleeghuizen, wijkverpleging en thuiszorg bezocht. Natuurlijk was er veel discussie en zijn er veel zorgen, maar er was een hartenkreet van bijna iedere verplegende, verzorgende en helpende: kunt u ervoor zorgen dat er niet alleen maar negatief over de zorg en de langdurige zorg wordt gesproken? Dat is zo belangrijk en het was een unisono verhaal. Ik vind dat wij als politiek daarin een bijzondere verantwoordelijkheid hebben. Ja, wij zijn ervoor om dingen die niet goed gaan, aan de orde te stellen. Wij zijn ervoor om dingen die verbetering behoeven, op de agenda te zetten. Wij moeten niet alleen onze waardering uitspreken voor al die noeste werkers en werksters in de zorg, maar die vooral ook tot uitdrukking laten komen in onze debatten en onze houding. Ook wij kunnen bijdragen aan een beter imago van de sector die dit zo van harte verdient, omdat er elke dag met zo veel passie wordt gewerkt, soms alleen maar voor een glimlach. Ik denk dat wij ons heel erg bewust moeten zijn van het feit dat dit een bijzondere verantwoordelijkheid is, niet om net te doen alsof er geen problemen zijn en ook niet om die niet aan de orde te stellen. Als wij praten over een beter imago van de zorg moeten wij, nu er grote tekorten ontstaan, zeker ook in de langdurige zorg, ervoor zorgen dat dit imago in woord en daad wordt verbeterd.

Een aantal leden heeft al gezegd dat de situatie op de arbeidsmarkt in rap tempo verandert. Die veranderde al, maar het wordt nu zichtbaarder. Het aantal moeilijk vervulbare vacatures stijgt, de instroom in de WW neemt af en de werkgelegenheid neemt naar verwachting weer toe in 2017. Het is inderdaad nu al lastig om vacatures te vervullen zowel voor gespecialiseerd verpleegkundigen in de acute zorg en verzorgenden en verpleegkundigen in de verpleeghuiszorg als voor de wijkverpleegkundige zorg. Als de huidige trend zich voortzet, zullen wij in 2020 naar verwachting spreken over een tekort van 20.000 personen. Die analyses van de arbeidsmarkt en de verschillende scenario's die daaraan ten grondslag liggen, moeten heel nauwgezet in beeld worden gebracht. Ik zal het nieuwe rapport van het onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn op korte termijn aan de Kamer sturen. Daarin is een uitgebreide analyse van de arbeidsmarkt nu en in de komende periode opgenomen.

Het is belangrijk dat wij niet alleen het oog houden op de kwantitatieve opgave, maar ook op de kwalitatieve opgave, omdat de zorg enorm verandert. Ik denk dan niet alleen aan de combinaties van zorg en welzijn die nu belangrijker worden, maar ook aan de ontwikkeling van e-health en technologie. Daarover heeft een aantal leden behartigenswaardige woorden gesproken. De organisatie van het vak verandert. De integratie van het vak verandert. Zorg en welzijn gaan meer samenwerken en de context waarin de zorg moet worden verleend, verandert. Ik denk alleen al aan de samenwerking met familie, verwanten en bewoners die heel andere eisen aan het vak stelt. Er is veel in gang gezet, ik zal dat straks heel kort aanraken, maar er ligt nog een hele agenda voor ons. Wij moeten nadenken over de vraag hoe wij de instroom in het vak kunnen verbeteren. Wij moeten ook nadenken over de vraag hoe wij de om-, her- en bijscholing kunnen verbeteren. Wij moeten verder nadenken over de vraag hoe wij het werk anders organiseren. Ik sprak al over de combinatie van de functies zorg en welzijn. De heer Nijboer zei terecht dat wij ook moeten kijken naar de arbeidsvoorwaarden. Wat moet er, kijkende door je oogharen, in de komende periode gebeuren? Er moet veel meer vast personeel komen. Er moet minder flex zijn. Er kunnen meer ouderen in de zorg gaan werken. We kunnen ook meer zijinstromers helpen om weer in de zorg te werken.

Er is in de afgelopen periode op al die punten het nodige in gang gezet. Soms is er sprake van een sectorgerichte aanpak. Ik heb het Plan van Aanpak Kwaliteit Verpleeghuizen op verzoek van D66 al eerder naar de Kamer gestuurd. Soms is er sprake van een regionale aanpak, waarin de aansluiting tussen onderwijs en de arbeidsmarkt op een heel andere manier moet worden vormgegeven. Er moeten veel meer contacten zijn tussen de opleidingsinstellingen en de zorgaanbieders. Soms is er ook een overstijgende agenda. Sociale partners werken nu samen onder leiding van SER-kroonlid en hoogleraar Romke van der Veen om voor de toekomst een heel concrete actieagenda voor alle partijen neer te zetten, gericht op: wie doet wat wanneer? Dat is een beetje de vraag die mevrouw Dijkstra stelde. Het gaat over de volle breedte van de zorg, de intramurale verpleging en verzorging, de thuiszorg, de wijkverpleegkundige zorg, de eerstelijnszorg en de acute zorg in de ziekenhuizen.

Het is natuurlijk altijd een beetje lastig om te kijken wat je als demissionair kabinet nog kunt doen, maar gelet op het verzoek van de Kamer om een geïntegreerd beeld te krijgen, niet alleen qua analyse maar ook gericht op de vraag hoe we ervoor staan in de verschillende sectoren, zeg ik graag toe om zeer binnenkort een brief over de arbeidsmarktontwikkelingen — hoe het was en wat we kunnen verwachten — naar de Kamer te sturen. Dan kunnen alle partijen daar gebruik van maken.

Ik zal kort een aantal opmerkingen maken over de verpleeghuizen.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Ik heb een vraag aan de staatssecretaris. Ik begrijp dat hij nog steeds achter het beleid staat dat hij de afgelopen periode heeft vormgegeven. Zoals hij weet, ligt mijn verleden bij de vakbond. Ik werd daar vaak uitgenodigd om te komen praten over ontslagrondes.

Staatssecretaris Van Rijn:
Ik heb u daar wel eens ontmoet.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Dat klopt. Ik werd vaak uitgenodigd voor ontslagrondes voor personeel op niveau 1 en niveau 2. Dit personeel moest het verpleeghuis uit, onder andere door het beleid van dit kabinet. Ik hoor u net zeggen dat het niet alleen over de kwantiteit en de kwaliteit gaat. Bedoelt u daarmee dat u nog steeds dezelfde analyse heeft, namelijk dat er eigenlijk geen plek meer is in het verpleeghuis voor personeel op niveau 1 en niveau 2? Die mensen zijn in de afgelopen periode natuurlijk en masse ontslagen.

Staatssecretaris Van Rijn:
Die analyse heb ik nooit gehad. Zoals u weet, heb ik nogal indringend het vraagstuk aan de orde gesteld wat de kwaliteit van de toekomst is in verpleeghuizen. Die is tweeledig. Enerzijds moeten we er rekening mee houden dat we met een complexere zorgvraag te maken krijgen, omdat mensen op een veel latere leeftijd in een verpleeghuis komen. Hierdoor ontstaat een andersoortige en ingewikkeldere zorgvraag. Dit vraagt om een opleidingsniveau waardoor je weet hoe je hiermee om moet gaan, met behulp van andere disciplines. Anderzijds is de kwaliteit van leven minstens zo belangrijk. Activiteitenbegeleiding en dagbesteding spelen dus misschien nog wel een belangrijkere rol. Deze vragen om een andersoortige opleiding. Hierbij kan uitstekend gebruikgemaakt worden van de ervaring die mensen van niveau 1 en 2 hebben. In de afgelopen jaren heb je gezien dat de samenstelling van het personeel is gewijzigd, hoewel dit meer het geval was in de verzorgingshuizen dan in de verpleeghuizen. Ik denk dat het personeel in de toekomst een mix moet zijn van aan de ene kant meer kennis, kunde en competentie op het gebied van zware zorg en aan de andere kant veel meer aandacht voor zingeving, dagbesteding en activiteiten.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Dat begrijp ik. Hoe kijkt u dan aan tegen het probleem van de korte termijn? Mevrouw Keijzer had het net over de aanstaande zomer. De zomerperiode is altijd een periode vol problemen. Mensen van niveau 1 en niveau 2 zijn, zoals ik net al zei, en masse ontslagen. Daar werd ik zelf als vakbondsbestuurder bij uitgenodigd. Eentje zit er hier op de tribune. Die is morgen beschikbaar om te werken als zij een baan krijgt aangeboden op niveau 2. Die banen zijn er op dit moment echter niet. Bent u het met ons eens dat dit stuk welzijn, tijd om een keer te wandelen, tijd om een keer de krant te kunnen lezen of hulp bij voeding, iets wat een voedingsassistent met niveau 1 doet, elementair is in een verpleeghuis? Moeten we niet juist alles uit de kast halen om die mensen met niveau 1 of 2 terug te halen?

Staatssecretaris Van Rijn:
Dat ben ik eigenlijk wel met mevrouw Marijnissen eens. Dat is ook een van de redenen waarom ik met betrekking tot de 100 miljoen die ik vorig jaar ter beschikking heb gesteld voor dit jaar, heb gezegd: laten we alvast beginnen daar waar de nood het hoogst is, zodat onder andere de acute personeelsvraagstukken mede kunnen worden opgelost. Dit is een demissionair kabinet. Dat betekent dat wij van onze kant geacht worden geen initiatieven te nemen. Ik heb van de formatiepartijen begrepen dat ze dat allemaal wel doen en dat die formatie heel snel gaat, zodat misschien nog wel bij Voorjaarsnota allerlei besluiten kunnen worden genomen. Ik heb dat overigens nog niet helemaal gehoord. Ik stel mij dus wat terughoudend op.

De voorzitter:
Dan weet u meer dan wij.

Staatssecretaris Van Rijn:
Ik stel mij dus wat terughoudend op. Ik weet niet precies wat het tijdschema is van die formatiepartijen. Ik constateer wel een paar dingen. Ten eerste: het wordt heel belangrijk gevonden. Ten tweede: iedereen heeft dat in zijn verkiezingsprogramma staan. Dus ten derde: wat let er om de besluitvorming op dat punt dan af te wachten? Ik wacht met spanning en ook wel een beetje verwachting af wat er op dat terrein gaat gebeuren.

Mevrouw Agema (PVV):
Ik vraag mij af waarom de staatssecretaris eigenlijk terughoudend af staat te wachten. Hij zit nog op zijn post. Er zijn net 37.000 mensen ontslagen uit de instellingen. Er is een overschot van 3 miljard euro. Hij weet dat er 100 miljoen tekort is. Hij weet dat zowel ActiZ als het Centraal Planbureau heeft becijferd dat minimaal 2 miljard euro nodig is.

Staatssecretaris Van Rijn:
Ik stuur de impactanalyse van de Zorgautoriteit naar de Kamer.

Mevrouw Agema (PVV):
Waarom slaat de staatssecretaris dan niet met zijn vuist op tafel en zegt hij niet gewoon tegen demissionair minister Dijsselbloem: hier?

Staatssecretaris Van Rijn:
Omdat in een demissionaire periode het kabinet demissionair is maar de Kamer niet. De Kamer is met 81% van de stemmen gekozen. Dus we hebben een missionaire Kamer en een demissionair kabinet. Dan past dus enige bescheidenheid. Als de Kamer iets anders wil, moet zij daar een uitspraak over doen.

Mevrouw Agema (PVV):
Waarom richt de staatssecretaris zich dan niet passievol richting de Kamer? Waarom kijkt hij de Kamer niet rond? Regel dit, Kamer! Zorg voor die 2 miljard! Er is een begrotingsoverschot van 3 miljard, regel dit, Kamer, doe dit! Hier past juist geen bescheidenheid, hier past passie.

Staatssecretaris Van Rijn:
Soms gaat passie gepaard met bescheidenheid. Dat zult u misschien niet geloven maar het is wel zo. Sterker nog, daar wordt het spannender van.

De voorzitter:
Nou, vertel wat we hier hebben!

Staatssecretaris Van Rijn:
U hebt mij, denk ik, met passie horen spreken over het gehele traject dat we hebben doorgevoerd ten aanzien van de verpleeghuizen. De oorspronkelijke bezuiniging van 500 miljoen hebben we geschrapt. Er is 200 miljoen extra uitgetrokken voor dagbesteding en opleidingsactiviteiten, waarbij het personeel en de ondernemingsraad toestemming moeten geven. Er is 100 miljoen uitgetrokken om alvast te beginnen, vooruitlopend op het kwaliteitskader. Dat kwaliteitskader is er gekomen. Vervolgens heb ik de Zorgautoriteit gevraagd uit te rekenen wat het zou gaan kosten. Als dat geen passie is, dan weet ik het niet meer. De bescheidenheid zit er in dat het inderdaad nu aan de Kamer en de formerende partijen is om te kijken wat ze daarmee doen. Mijn hart klopt vol verwachting. Dat is altijd zo als je passie hebt.

Ik heb daarmee in algemene zin mijn tekst over de verpleeghuizen kunnen uitspreken. Zoals ik al zei, zijn er twee verschillende ontwikkelingen die wel samenkomen. Enerzijds zijn er de complexere zorgvraagstukken, waarbij soms een andere competentie van personeel wordt gevraagd, en anderzijds zijn er de welzijnsvraagstukken waarbij levenservaring en een arm om de schouder van de bewoner nog veel meer doen dan alleen maar zorgen dat de basiszorg op orde is. Die discussie zit ook precies in het kwaliteitskader.

Mevrouw Keijzer heeft gevraagd hoe het dan nu met de handhaving zit. Die start vanaf nu. In het kwaliteitskader wordt juist die mix aangegeven. Dus niet alleen maar kijken naar de basisveiligheid die op orde moet zijn, zoals medicatieveiligheid en hygiëne, maar ook kijken naar kwaliteit van leven en nagaan of de personeelsbezetting voortdurend wordt afgestemd op de groep die je hebt, hetgeen voor dementerenden anders is dan voor een groep met korsakov of huntington. Ook gaat het erom dat nagegaan wordt of de leider van het tehuis zich op de werkvloer begeeft en de mensen kent. In dat kwaliteitskader is de personeelskant een heel belangrijk punt. Daarnaast zijn er nog tal van andere punten waar de inspectie vanaf heden met de organisaties over kan spreken.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Als je de leidraad leest, dan moet er een gesprek komen met het personeel, waar uiteindelijk dan uitkomt wat daar de norm is. Het is dan aan het bestuur van de instelling om ervoor te zorgen dat dit in de praktijk zijn beslag krijgt. Vluchten kan dan niet meer. Dat geldt nu al. Dat heeft de staatssecretaris gezegd. Ik ben dan wel benieuwd naar de manier waarop het nu gaat in de praktijk. De inspectie doet tegenwoordig gelukkig ook onaangekondigde bezoeken. Zij komt binnen, weet dat het gesprek is gevoerd en dat de norm twee op acht is. Als zij constateert dat die norm niet wordt gehaald, wat dan?

Staatssecretaris Van Rijn:
Dan wordt meestal bekeken of de kwaliteit op orde is. Vervolgens wordt bekeken of de instelling werkt aan het zichtbaar maken van de kwaliteit. Dat is ook belangrijk. Tot slot wordt bekeken hoe er gewerkt wordt naar de kwaliteitsnormen die er nu zijn. Er zit ook een financiële component aan. Precies om die reden heb ik de Zorgautoriteit gevraagd om na te gaan wat het kwaliteitskader betekent in termen van financiën. Daar heeft zij nu een eerste impactanalyse op gedaan. Zij kijkt overigens nog verder naar de kostprijsmethodiek, maar dat is van iets latere zorg. Dat verhaal ligt er nu. Mevrouw Keijzer heeft net aangekondigd dat zij zelf zeer bereid is om te bekijken of er financiële consequenties voortvloeien uit het kwaliteitskader en of de eerste impactanalyse leidt tot besluitvorming, ook door de politiek.

Mevrouw Keijzer (CDA):
In deze zin is er niets veranderd: ik stel een heel concrete vraag, maar krijg het complete kwaliteitskader als antwoord. Stel dat op een gegeven moment in een instelling wordt vastgesteld dat de norm twee op acht is, dat de inspectie komt en constateert dat dit niet aan de orde is, wat gebeurt er dan? Hoe ziet dat er in de praktijk uit? Ik wil gewoon even een concreet antwoord.

Staatssecretaris Van Rijn:
Dan wordt het meestal een oplopende ladder. Eerst wordt de instelling in de gelegenheid gesteld om binnen een bepaalde periode tot een zodanige verbetering te komen, dat zij wel aan de norm voldoet. Lukt dat onvoldoende, dan kan er een aanwijzing volgen. Lukt dat onvoldoende, dan kan een last onder dwangsom volgen, waardoor het toezicht als het ware steeds wordt aangescherpt. Dat is de normale toezichtspraktijk, zoals die nu plaatsvindt.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Als ik het goed begrijp, gaat het dus zo. De inspectie komt binnen en vraagt: hebt u een norm? Als de instelling geen norm heeft, geldt de ladder, maar als zij wel een norm heeft, geldt de ladder ook. Uiteindelijk kan dan dus een last onder dwangsom worden opgelegd.

Staatssecretaris Van Rijn:
Zeker.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Helder.

Staatssecretaris Van Rijn:
Ik kom nu toe aan de specifieke vragen die gesteld zijn. De vraag van mevrouw Marijnissen of we per direct geld kunnen uittrekken, heb ik geprobeerd te beantwoorden met passie en bescheidenheid. Zoals ik heb gezegd, is de Zorgautoriteit bezig om een analyse te maken. Ik hoop dat ik die zeer binnenkort naar de Kamer kan sturen, zodat iedereen daar gebruik van kan maken. Het nieuwe kabinet of de formatietafel zou daar dan snel een besluit over kunnen nemen.

Mevrouw Dijkstra vroeg wat de concrete plannen zijn om de tekorten in de zorg aan te pakken. Ik heb daar in algemene zin al iets over gezegd. Ik heb ook beloofd om de arbeidsmarktbrief heel snel naar de Kamer te sturen. We zijn nu bezig met een drieslag. Ten eerste is er een sectorgewijze aanpak. Wat is er bijvoorbeeld nodig voor de verpleeghuissector of voor de acute zorg in de ziekenhuizen? Ten tweede is er een sectorgerichte aanpak om de verbinding tussen zorg, onderwijs en zorgaanbod te verbeteren. Ten derde wordt bekeken wat de gemeenschappelijke knelpunten zijn, want het zou zo kunnen zijn — nu doe ik een beetje een voorspelling over de brief die we aan het maken zijn — dat we de arbeidsmarkt van de zorg veel integraler moeten bekijken en niet zozeer per deelsector. Voor de doorstroming, de opleiding en de flexibiliteit van de opleidingen moet je zorgbreed kijken en zelfs nog veel breder dan alleen de zorg: ook de welzijnskant moet je erbij betrekken. Sommige roc's zijn al bezig om te bekijken hoe je de schotten, waarvan er nu te veel zijn, een beetje kunt afbreken, zodat het arbeidsmarktperspectief voor iedereen die een zorgopleiding volgt, nog verder wordt vergroot. Deze informatie zal de Kamer in de arbeidsmarktbrief nog wel aantreffen.

Mevrouw Dijkstra en anderen hebben gevraagd naar de numerus fixus.

De voorzitter:
Mevrouw Dijkstra heeft nog een vraag over het vorige punt.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
Wanneer kunnen we die arbeidsmarktbrief ongeveer verwachten?

Staatssecretaris Van Rijn:
Als ik een inschatting moet maken, wordt dat volgende week. Als ik echter alle vragen die u stelt er nog in moet meenemen, wordt het misschien iets later, maar dat is ongeveer het tijdschema.

Het is misschien goed om eerst de getallen in het kader van de numerus fixus op een rij te zetten. In de afgelopen jaren zijn alle eerstejaarsstudenten voor de voltijdopleidingen hbo verpleegkunde geplaatst. Bij de deeltijdopleiding van het studiejaar 2015-2016 zijn 10 op de ongeveer 600 studenten niet toegelaten. De reden daarvoor is overigens niet bekend. Het aantal studenten hbo verpleegkunde neemt wel toe. In 2006 werden er nog 3.800 opgeleid, in 2012 waren dat er 5.000 en in 2016 naar verwachting ergens tussen de 6.000 en 7.000.

De numerus fixus is een besluit van de instellingen. Die is vier jaar geleden ingesteld om de kwaliteit van de opleiding te kunnen borgen. Dan kom je een beetje in een vicieuze cirkel terecht: zijn er voldoende stageplaatsen of niet? Vier jaar geleden was er een onverwachte verdubbeling van de instroom van eerstejaarsstudenten. Uit die tijd dateert die numerus fixus. Op dit moment neemt het aantal hbo-opleidingen verpleegkunde met een numerus fixus sterk af. Zo hadden veertien van de zeventien hbo- opleidingen verpleegkunde in het studiejaar 2016 een numerus fixus. Voor het komende studiejaar, 2017-2018, zijn er vijf opleidingen met een numerus fixus. Overigens ben ik het wel eens met het beeld. Wat mij betreft ben en blijf ik in gesprek met zowel het ministerie van Onderwijs als de onderwijsinstellingen om te bekijken of wij die laatste numerus fixus ook gewoon kunnen afschaffen. De roep om de opleiding is immers groot. Je moet wel heel sterke argumenten hebben om als eerste stap een numerus fixus in te stellen. Ik denk dat wij er eigenlijk vanaf moeten. Nogmaals, dat begint al te komen. Er is nog een vijftal.

De heer Van der Staaij (SGP):
De staatssecretaris gaf al aan dat hij nog in gesprek is om te bekijken of de numerus fixus bij de vijf overgebleven opleidingen niet ook nog weg kan. Wanneer kan hij daar duidelijkheid over verschaffen? Je merkt namelijk in de praktijk dat het bestaande beeld — het is maar de vraag of je daar daadwerkelijk wordt toegelaten — toch negatief doorstraalt op studenten die overwegen om voor zo'n opleiding te kiezen.

Staatssecretaris Van Rijn:
Ik kan het niet helemaal overzien, maar ik kan me voorstellen dat ik de Kamer in een van de arbeidsmarktbrieven die wij in de komende periode ongetwijfeld zullen toezenden, daarover even rapporteer. Ik denk niet dat het in de komende brief al lukt, maar over een maand of zo kan ik daar wat over zeggen.

De heer Van der Staaij (SGP):
Maar er zit nu natuurlijk een arbeidsmarktbrief aan te komen. Het punt speelt nu. Breed wordt eigenlijk gezegd dat wij dit niet moeten hebben; dat kwam ook in de afgelopen campagne naar voren. Kunnen wij niet het ijzer smeden nu het heet is, en nu het signaal krijgen: wij stoppen met de numerus fixus?

Staatssecretaris Van Rijn:
Voor de goede orde: het is een beslissing van de instellingen. De gesprekken lopen nu inderdaad. We bekijken natuurlijk even breder wat de oorzaak is waardoor je een numerus fixus hebt. Moeten wij die nu eigenlijk nog handhaven vanwege het gebrek aan stageplaatsen? In dat geval moeten wij dát eigenlijk oplossen. Daar zijn wij nu wel mee bezig. We smeden het ijzer wanneer het heet is. We gaan dus niet zitten wachten tot er een keer een standpunt komt. Wij zijn die gesprekken nu al aan het voeren. Maar de heer Van der Staaij vroeg concreet wanneer ze naar mijn idee tot resultaat leiden. Dat kan ik even niet zeggen.

Voorzitter. Mevrouw Dijkstra heeft een vraag gesteld over de zijinstroom. Dat is een zeer belangrijk punt. Er zijn een aantal manieren om die te bevorderen. Dat kan door actief mensen te werven en op te leiden. Er zijn instellingen die dat doen. Ik wijs erop dat in het Sectorplan Zorg 68.000 medewerkers om-, her- en bijgeschoold zijn. Ik heb onlangs, vorige week, met een aantal mensen gesproken die een bijscholing hebben doorlopen. Zij waren daar zeer enthousiast over en werken nu vol passie in de zorg. Er zijn een aantal projecten, zoals Sterk in je werk, zorg voor jezelf, waarin kwetsbare groepen wegwijs worden gemaakt om in de zorg terecht te komen. Wij werken ook samen met het UWV om de mensen die volgens de data daar beschikbaar zouden zijn voor de zorg actief op te sporen. In het kader van die arbeidsmarktplannen zullen wij echt ook veel aandacht besteden aan de zijinstroom, omdat dat een belangrijke stroom zou kunnen zijn om een deel van het personeelsprobleem inderdaad te kunnen oplossen.

De vragen van mevrouw Dijkstra over het Kwaliteitskader en de leidraad heb ik al beantwoord, denk ik.

Misschien kan ik nog even een verdieping geven rond de stageplaatsen. De belangrijkste vraag die ik ben tegengekomen, is de volgende. Hoe vinden partijen elkaar beter als je meer stageplaatsen wilt? Soms is de infrastructuur van de opleiding en het zorgaanbod namelijk niet zodanig dat partijen elkaar snel weten te vinden. Door de regionale plannen die we nu aan het maken zijn, wordt dat steeds hechter. Er komt als het ware een soort infrastructuur tussen zorgverlener, zorgaanbod en zorgopleidingen. Daar waar dat goed loopt, worden er heel goede resultaten bereikt, omdat het aantal stageplaatsen dan toeneemt. Er is een stagefonds van 112 miljoen om stageplekken voor werkgevers aantrekkelijker te maken. Het aantal stageplekken is inmiddels ook verdubbeld; dat geeft al aan dat we daar langzaam maar zeker resultaten aan het bereiken zijn.

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Ik heb nog een vraag over de stageproblematiek. Ik hoor uit het veld dat het niet alleen een probleem is om de goede koppeling te vinden tussen opleiding en instellingen, maar dat er ook veel instellingen zijn die aangeven gewoon geen beschikbaarheid te hebben. Ze hebben geen mensen, geen ruimte en geen tijd om stagiaires echt goed te begeleiden. Dat is toch echt een ander probleem dan een goede koppeling tussen opleidingen en instellingen. Herkent de staatssecretaris dit?

Staatssecretaris Van Rijn:
Ja. In ieder geval deels. Als je heel krap in je personeel zit, of van mening bent dat dat zo is, voel je weinig ruimte om ook nog stagiairs te begeleiden. Tegelijkertijd zie ik ook dat als instellingen er heel bewust voor kiezen om het begeleiden onderdeel van hun bedrijfsvoering te maken, met het idee dat het erbij hoort en dat ze mensen moeten opleiden die deels leren en deels meewerken, zij dat ervaren als een enorme aanvulling op hun eigen bedrijfsvoering. Maar het is onmiskenbaar zo dat als er meer geld ter beschikking zou komen voor meer personeel, er ook meer ruimte wordt gevoeld om stagiairs te begeleiden. Het is dus geen noodzakelijke voorwaarde, maar het helpt wel. Overigens is het ook een kwestie van bewustwording. Steeds meer werkgevers worden zich ervan bewust dat het aanbieden van stageplekken helpt om aantrekkelijk te zijn en te blijven. Het aantal voltijds stageplekken in 2007 was 2.441 en in 2015-2016 was het 4.721. Dat is dus een verdubbeling van het aantal stages. Je ziet het bewustzijn zeer sterk toenemen. Maar het klopt dat de gevoelde personeelskrapte een factor kan zijn om te zeggen: dit wil ik er niet bij hebben.

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Is de staatssecretaris het dan met mij eens dat het belangrijk is om een goede probleemanalyse te hebben, dus dat je weet wat de oorzaken zijn voor het niet goed georganiseerd krijgen van voldoende stageplekken? Het begint ermee dat we eerst heel goed onderzocht hebben waarom het nog niet lukt. Is die probleemanalyse er? Kan de Kamer die dan ook krijgen?

Staatssecretaris Van Rijn:
Ja, die zit onder andere in de arbeidsmarktbrief die ik al aankondigde. Daar zullen we erop ingaan. Je ziet dat de regionale aanpak, waarbij zorgopleider en zorgopleidingen veel structureler in contact worden gebracht met de verzamelde werkgevers, leidt tot veel betere afspraken over het aantal stageplekken. Je gaat het arbeidsmarktvraagstuk in de zorg pas tot je eigen verantwoordelijkheid rekenen als je er heel veel last van hebt. In de afgelopen maanden merkte ik in alle gesprekken met de zorgopleiders en de zorgaanbieders dat het besef elkaar te moeten vinden om te bekijken wat er in de eigen regio aan de hand is, hoe er moet worden samengewerkt, hoeveel stageplekken er nodig zijn en wat dat betekent voor de lange termijn, de strategische personeelsplanning, nu veel meer opgeld doet. Dat is precies de weg die we met elkaar moeten volgen.

Voorzitter. Mevrouw Hermans vroeg naar de toezegging betreffende de integrale arbeidsmarktanalyse. In de afgelopen periode is inderdaad gewerkt aan een uitgebreide analyse; in het kader van de arbeidsmarktbrief zal ik die op korte termijn aan de Kamer doen toekomen. Dan hebben we in ieder geval de cijfers in handen en kan de Kamer conclusies trekken op basis van die analyse.

Mevrouw Hermans vroeg ook hoe het zit met de scholingsvouchers. Halverwege februari waren er ongeveer 1.050 aanvragen gedaan. Daarvan waren er 437 toegekend en 254 afgewezen. 360 aanvragen waren nog in behandeling. We hebben nog even bij het ministerie van SZW gevraagd of dit aantal nu begint toe te nemen. Dat is het geval. Er is ook een aantal projecten waarin mensen actief worden gewezen op de scholingsvouchers. Ik maak hier wel de kanttekening bij dat scholingsvouchers voor mensen die nu een werkloosheidsuitkering hebben, op zich een beperkte impuls zijn om hun aantrekkelijkheid op de arbeidsmarkt verder te vergroten. Ze zijn natuurlijk geen antwoord als je bijvoorbeeld van een mbo-opleiding naar een hbo-opleiding wilt komen. Daar zijn die vouchers natuurlijk niet voor. Ik vind het in ieder geval goed om te zien dat de aanvankelijke terughoudendheid wat lijkt te verdwijnen.

Mevrouw Van Brenk vroeg mij of ik ook bereid was om actief 45-plussers te stimuleren om te werken in de zorg. In mijn bijdrage heb ik aangegeven dat ik dat inderdaad een belangrijk aandachtspunt vind. Ik vind zelf eigenlijk dat het zonde is dat zo weinig ouderen in de zorg en de verpleeghuiszorg werken. De levenservaring en de werkervaring van heel veel van de ouderen is namelijk van onschatbare waarde voor de kwaliteit van zorg, met name in verpleegtehuizen. Ik deel dus de mening dat een combinatie van sectorplannen waarin we dat proberen aan te jagen, ongelofelijk belangrijk is. Als ik de arbeidsbrief naar de Kamer stuur, zal het nieuwe kabinet ook moeten bedenken welke extra maatregelen genomen kunnen worden om dat te doen. Ik heb al een paar maatregelen genomen en ik ben het zeer met mevrouw Van Brenk eens dat we dat moeten voortzetten.

Datzelfde geldt voor de beeldvorming. Eigenlijk is dat ook in het verlengde van de motie van de heer Krol en mevrouw Bergkamp, waarin het kabinet verzocht wordt om aandacht te besteden aan het imago van de zorg. Mevrouw Dijkstra verwees er al naar. We hebben verschillende campagnes gehad en er zijn verschillende activiteiten geweest op het terrein van het imago van de zorg: de Week van Zorg en Welzijn, van 13 tot 18 maart; de campagne Daar zit meer achter, gericht op hbo-v; de campagne Bijzonder Werk, gericht op de gehandicaptenzorg; en Toekomst in de wijk, gericht op de wijkverpleging. Ik kan me zo voorstellen dat we nog verder zullen nadenken over de vraag wat we nog meer zouden kunnen doen. We zouden dat moeten afwegen in het kader van de arbeidsmarktmaatregelen die we zouden kunnen nemen. We kunnen dat doen aan de hand van de brief die ik zojuist heb toegezegd.

Dit is, denk ik, meteen een antwoord op de vraag van mevrouw Ellemeet over de positieve campagne. Voor zover het nodig is, zullen we daar zeker andere departementen bij betrekken. Daar vroeg mevrouw Ellemeet naar. Wij werken overigens op dit terrein zeer nauw samen met het ministerie van Onderwijs. We doen dat ook in het kader van het Zorgpact, waarin meer in het algemeen wordt bekeken hoe we de verbinding tussen opleidingen, onderwijs en zorg verder kunnen versterken. Er lopen in dat kader een aantal heel succesvolle projecten.

Mevrouw Ellemeet sneed een punt aan dat ik, dacht ik, al even had benadrukt. Dat punt is: hoe zorgen we ervoor dat we zorgbreed denken en niet alleen maar vanuit de hokjes waar de zorgaanbieder in zit? Voor het loopbaanperspectief voor mensen in de zorg is het namelijk misschien goed om over care en cure en zorg en welzijn, over doorstroming naar andere opleidingen en over een verbreding van opleidingen te kunnen nadenken. Het is ongelofelijk belangrijk dat we de arbeidsmarkt van de zorg integraler gaan bekijken, zodat het perspectief van mensen kan toenemen. Dat zullen we dus in de verdere plannen meenemen. In het Zorgpact werken we inderdaad heel nauw samen met het ministerie van Onderwijs, zeg ik naar aanleiding van een vraag die mevrouw Ellemeet stelde.

Over de numerus fixus heb ik het voldoende gehad, denk ik.

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Mijn vraag over de problemen rond zorgopleidingen was nog wat specifieker en sluit aan bij het punt van de stages, waarbij mijn vraag eveneens is of er een goede probleemanalyse is. We krijgen signalen dat studenten stoppen met hun opleiding omdat ze meteen aan het begin een heel zware stage moeten lopen. Dat schrikt af en werkt dus niet goed. We weten dat de koppeling tussen verschillende opleidingen niet goed is, waardoor de doorstroom bemoeilijkt wordt. Is er een heldere probleemanalyse van wat er nu niet goed gaat met de zorgopleidingen? Waarom kiezen studenten niet voor die opleidingen? De heer Van der Staaij had het al over de numerus fixus, die een afschrikkende functie kan hebben. De opleidingen zijn zelf ook niet ideaal. Er komen allerlei signalen uit het veld dat het niet goed werkt. Gaat u dat ook meenemen in de arbeidsmarktbrief? Kan er een duidelijk apart onderdeel komen met een heldere probleemanalyse met betrekking tot die opleidingen, zodat we kunnen nadenken over passende oplossingen?

Staatssecretaris Van Rijn:
Dit zit al in het beleid via de zorgpactbenadering. U noemt een aantal oorzaken en dat is precies hoe het zit, want soms zit het ook vast op het verwachtingspatroon. Een student volgt een opleiding bij een roc, kiest voor een bepaalde richting en heeft een bepaald beeld van wat het vak inhoudt. Vervolgens zit een student de hele tijd op school, komt daarna in een stage terecht en denkt: wacht even, dit is helemaal niet wat ik ervan verwachtte! Mede in het kader van het Zorgpact en de regionale aanpak wordt het nu heel belangrijk dat zorgopleidingen en zorgaanbieders bij elkaar gaan zitten en als het ware vanaf het begin van de opleiding al duidelijk maken wat het vak is en wat studenten ervan kunnen verwachten. Hoe kan er een goede combinatie van werken en leren gemaakt worden? Waar dat plaatsvindt, wordt het verachtingspatroon aan de voorkant van de opleiding beter en neemt de kans op een succesvolle doorstroom en later een baan heel erg toe. Er moet dus inderdaad flexibiliteit zijn in de opleidingen en er moet een goede infrastructuur tussen zorg en onderwijs zijn, maar vooral ook in de opleidingen zelf moet van begin af aan duidelijk worden wat het werk inhoudt, wat je kunt verwachten en wat de toekomstperspectieven zijn. Dat is de analyse die in het kader van het Zorgpact is gemaakt en die wij meenemen in de arbeidsmarktbrief.

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Er zijn inderdaad mooie voorbeelden. We zien dat het op sommige plekken beter gaat en dat er initiatieven genomen worden om de koppeling tussen praktijk en opleiding te verbeteren. Tegelijkertijd horen we nog steeds veel geluiden dat het op veel plekken onvoldoende goed gaat. Ik mis de bundeling van de analyses die er her en der wel zijn, die ook toegepast worden en waarop verbeteringen doorgevoerd worden. Als je die bij elkaar hebt, kun je vervolgens nadenken over de vervolgstappen. Het probleem is er namelijk nog steeds. Er zijn nog steeds problemen rond de zorgopleidingen. We zitten nog steeds met een groot tekort aan personeel. We zullen dus alles op alles moeten zetten om de juiste maatregelen te kunnen nemen. Waar worden die analyses gebundeld? Hoe kunnen we overzicht krijgen van de probleemanalyses die er her en der zijn?

Staatssecretaris Van Rijn:
Er zijn al rapporten op dat punt. Ik noem de RegioPlus-benadering, die u ook bekend is. De factoren die u nu noemt, zijn per regio verschillend. We moeten heel goed in de gaten houden wat de best practices zijn en welke breder gebruikt kunnen worden, ook in andere regio's. Precies daar staan we nu. Er zijn heel interessante regionale aanpakken zichtbaar die leiden tot succes, die we nu met alle regio's bespreken en die integraal onderdeel vormen van de hele arbeidsmarktaanpak. U hebt gelijk. Aan de ene kant moet je ervoor zorgen dat partijen in de regio hun verantwoordelijkheid nemen, want daar moet het gebeuren. Die opleidingen zijn er en die regionale vraag is er. Aan de andere kant moet je succesvolle aanpakken beschikbaar stellen voor iedereen. Dat doen we nu.

Mevrouw Van Brenk (50PLUS):
Ik wachtte nog even op een antwoord, maar dat kwam niet. Ik heb specifiek gevraagd of de staatssecretaris bereid was een pilot te doen met het UWV om ervoor te zorgen dat we de 45-plussers die werkloos zijn geraakt in de zorg, extra kunnen inzetten. Ik hoop dat ik niet hoef te wachten op een brief, maar de bereidheid om die pilot te doen lijkt mij toch wel het minste.

Staatssecretaris Van Rijn:
Die bereidheid is er, maar ik wil even nagaan of de afspraken die we al over de 45-plussers maken en ook de afspraken die we met het UWV maken een antwoord zijn op uw vraag. Ik ben ervoor, want de inspanning op dat punt moet worden vergroot. Ik ben dat zeer met u eens. Geef mij even de gelegenheid om te bekijken wat er al loopt en hoe dat verder versterkt kan worden. Ik kan dat dan ook in mijn brief meenemen.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
Ik wil toch nog even terugkomen op de stageplaatsen. De staatssecretaris verwijst naar maatregelen die worden genomen in de regionale aanpak, waardoor de afstemming beter is. In de praktijk is de werkdruk in de instellingen zo hoog dat het niet mogelijk is om mensen op te leiden. Mevrouw Ellemeet vroeg of het niet goed zou zijn om precies de vinger erachter te krijgen waar het aan ligt. Ik zou er toch iets meer van de staatssecretaris over willen horen dan alleen dat er nu onderling wordt overlegd en dat er beter wordt afgestemd. Je moet uiteindelijk voldoende mensen hebben om de werkdruk in de instellingen te kunnen verminderen, waardoor er veel meer aandacht voor de cliënt mogelijk is. We kunnen daar niet heel lang op wachten.

Staatssecretaris Van Rijn:
Ik ben blij om nu ook van mevrouw Dijkstra te horen dat we niet langer moeten wachten. Ik heb geprobeerd aan te geven dat er meerdere oorzaken zijn. Laat ik er twee of drie pakken. De eerste oorzaak is de opleidingscultuur. Ik ga nu een beetje overdrijven. Vroeger ging een zorgaanbieder werven als er vacatures waren en was de opleiding een zaak van de zorgopleidingen. Dan is er geen opleidingscultuur waarin je in je eigen organisatie nadenkt over: wat kan ik eigenlijk doen voor mijn huidige personeel, om nieuw personeel te kunnen blijven werven en om stageplekken ter beschikking te stellen omdat ik daar ook van leer, wat ook inspanning kost. Die cultuur is aan het veranderen. Door de arbeidsmarktontwikkeling beseffen heel veel werkgevers nu dat je ook als instelling zelf moet nadenken: wat kan ik zelf aan personeelsplanning doen, inclusief begeleiding en het openstellen van stageplekken? Dat kan niet overal; het hangt ook af van de schaalgrootte.

De tweede oorzaak is de gevoelde werkdruk. Als je ongelooflijk worstelt met de werkdruk en bijvoorbeeld met veel vacatures hebt, zal de animo niet groot zijn om ruimte en tijd beschikbaar te stellen voor stagebegeleiding. Voordat je daarvoor wat ruimte krijgt, moet je vaak eerst het probleem van de vacatures en de werkdruk oplossen. De tweede oorzaak ligt dus aan de personeelskant.

De derde oorzaak is de infrastructuur, het overleg. Zorgopleidingen, zorgaanbieders, werkgevers en werknemers zitten regelmatig gezamenlijk om de tafel om te bekijken wat er in de regio aan de hand is, wat er nodig is en hoe de vraag zich ontwikkelt. Dat ontwikkelt zich nu sterk door de regionale aanpak. Dat is een derde oorzaak van wat er in het verleden allemaal niet goed ging.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
Ik blijf nog een beetje worstelen met de vraag wat de beste oplossing is om zo snel mogelijk meer ruimte voor stageplaatsen te krijgen. Ik denk dat de regioaanpak op zich goed is, net als de onderlinge uitwisseling. De vraag is echter toch wat er nodig is om binnen die instellingen die werkdruk op korte termijn te verlagen. Er moet dus meer personeel bij. Het wordt een soort vicieuze cirkel en de vraag is hoe we die doorbreken. Ik zou daar toch iets meer over willen horen.

Staatssecretaris Van Rijn:
U daagt me nu een beetje uit om terug te komen op het begin van het debat. Toen hadden we het over de vraag hoe snel je kunt handelen, als je vindt dat er een werkdrukprobleem is. Ik heb zelf al wat extra geld beschikbaar gesteld, die 100 miljoen, om snel iets te kunnen doen waar de nood het hoogst is. Er ligt nu een impactanalyse van de Nederlandse Zorgautoriteit over de vraag wat het kwaliteitskader betekent en wat voor kosten daaraan verbonden zijn. Een van de oplossingen is — ik zal niet zeggen dat het dé oplossing is — dat daar snel besluitvorming over plaatsvindt. Ik heb al gezegd dat mij enige bescheidenheid past.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
U mag het best vragen aan de Kamer.

Staatssecretaris Van Rijn:
En van u besluitvaardigheid, denk ik.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66):
Ja. Dank u wel.

Staatssecretaris Van Rijn:
Mevrouw Ellemeet vroeg — ik zeg het even simpel — of het niet goed is om incompanytrainingen te bevorderen. Ik denk dat dat heel terecht punt is. Het hoort een beetje bij de opleidingscultuur waarover we het hadden. Met de komst van de mbo-wetgeving in 1996 zijn de inserviceopleidingen overgegaan naar de roc's, waarmee er meer een scheiding is gemaakt tussen de opleiders en de zorgaanbieders. Daar waren ook redenen voor. Nu zie je dat steeds meer werkgevers beseffen dat ze het niet alleen maar kunnen overlaten aan de opleidingsinstituten, maar dat ze er zelf ook voor moeten zorgen dat ze een permanente training en opleiding voor hun eigen mensen hebben waarin ze zelf om-, her- en bijscholing kunnen doen waar het gaat om nieuwe vraagstukken, rondom bijvoorbeeld complexe dementiezorg. Ook daar zijn inmiddels een aantal goede voorbeelden van. Er wordt steeds meer ingezet op in company. Ik durf bijna het woord "inserviceopleidingen" niet meer te gebruiken. Je ziet dat er nu veel meer mengvormen ontstaan tussen de opleidingen en het Zorginstituut en dat er opleidingen ontstaan die je als instelling zelf met je eigen mensen in service kunt gaan doen.

De voorzitter:
Bent u aan een afronding toe?

Staatssecretaris Van Rijn:
Ik ben toe aan de vragen van mevrouw Keijzer.

De voorzitter:
Ik word een beetje afgeleid, want de heer Weisglas staat tegenover mij met een bos bloemen. Die neem ik straks in ontvangst. Fijn dat u er bent, mijnheer Weisglas.

Staatssecretaris Van Rijn:
Als u daarom zou willen schorsen, dan voeg ik mij.

De voorzitter:
Nee. Hij weet als geen ander dat dat niet zomaar kan.

Staatssecretaris Van Rijn:
Ik denk dat ik een aantal vragen van mevrouw Keijzer al heb beantwoord, zoals haar vraag over de inspectie. Misschien even kort over wat er gebeurt met haar motie met het verzoek om de aangedragen administratieve lasten te schrappen. Ik stuur binnenkort twee brieven aan de Kamer, eentje over de administratieve lasten in de jeugdzorg en een andere over de administratieve lasten in de Wet langdurige zorg en de Wmo. Die zijn ter beantwoording van de motie van mevrouw Keijzer op dat punt. In die brieven staat ook een programma om zorgverleners te ondersteunen bij het wegnemen en schrappen van lasten die in de eigen organisatie plaatsvinden. Ik kan een tipje van de sluier oplichten. We hebben het al eerder gezegd: heel veel van die administratieve lasten worden veroorzaakt door regels van de instelling zelf, die soms helemaal niet te herleiden zijn tot centrale regelgeving van de rijksoverheid. Juist daarom is het zo belangrijk om daarin grote opruimingen te houden. Ik kan me voorstellen dat we aan de hand van de brieven die de Kamer krijgt nadere afspraken maken over hoe we die met elkaar gaan behandelen.

Mevrouw Keijzer (CDA):
Ik heb toch een vraag, want ik wil liever niet teleurgesteld worden. De motie begint met de eindevaluatie van het experiment regelarme zorg en stelt dat daarin door het veld 700 regels zijn ingediend om te schrappen. Mag ik er nu vanuit gaan dat die daar waar ze wel van de overheid komen, geschrapt zijn?

Staatssecretaris Van Rijn:
Zeker. U zult zien dat er een groot aantal voorstellen inzit van dingen die al gedaan zijn, die we voornemens zijn en die we op de rij hebben gezet om ook regels van de kant van de rijksoverheid te schrappen.

Voorzitter, mevrouw Keijzer vroeg nog of ik erken dat er nu veel vacatures zijn. Ja, dat erken ik en daar ben ik mijn betoog ook mee begonnen. Je ziet dat er steeds meer vacatures komen, die soms moeilijk te vervullen zijn. Dat is een van de redenen om tot die gezamenlijke arbeidsmarktcampagne te komen.

Over een numerus fixus hebben wij het gehad. Verder realiseer ik mij dat het, los van de cultuur die wij hier met z'n allen hebben, zaak is om na te denken over de vraag hoe wij de arbeidsmarkt voor de zorg samen met de brancheorganisaties verder zouden kunnen versterken. Ik heb daar volgens mij ook positief op gereageerd en ik ben zeer bereid om hierover met de bracheorganisatie verder te spreken.

De eerste vraag van de heer Nijboer was, of ik bereid ben om een plan op te stellen om in de komende jaren meer personeel voor de zorg aan te trekken. Ik wil inderdaad in die arbeidsmarktbrief een breed beeld schetsen van wat onze concrete agenda voor de komende jaren zou kunnen zijn. Het is uiteraard aan het nieuwe kabinet om dat verder in te vullen, maar ik wil de voorzet maar doen. Dat zal ik dus in die arbeidsmarktbrief doen die ik de Kamer zeer binnenkort zal sturen, zoals ik heb beloofd. Ik ben daar dus mee bezig, zowel op het regionale als op het landelijke niveau.

De heer Nijboer maakte verder een paar behartigenswaardige opmerkingen, die ik maar als volgt vertaal. We hebben ervoor gezorgd dat de discussie over de kwaliteit van de verpleeghuiszorg is opgestart, de bezuinigingen zijn geschrapt, er wat extra geld is uitgetrokken en er nu opnieuw een bal op de stip ligt, namelijk de impactanalyse van de Nederlandse Zorgautoriteit. Ik wil de vergelijking met voetbal eigenlijk niet maken sinds de laatste weken. Want ook als de bal op de stip ligt, wil het nog niet zeggen dat hij ook het doel ingaat. Ik ga er echter van uit dat de partijen die betrokken zijn bij de formatie, zo goed kunnen voetballen dat we die angst niet hoeven te hebben.

Ik kom ten slotte bij de opmerkingen van de heer Van der Staaij. Volgens mij hebben we over de stageplaatsen en de numerus fixus al voldoende gesproken. Datzelfde geldt voor zijn vraag over de administratieve lasten. De Kamer mag verwachten dat zij op korte termijn twee brieven ontvangt waarin we kunnen discussiëren over de aanpak van de administratieve lasten.

De voorzitter:
Dank u wel. Hiermee zijn we aan het einde gekomen van de eerste termijn van de zijde van de Kamer. Volgens mij is er behoefte aan het houden van een tweede termijn, maar voordat we daaraan beginnen, schors ik de vergadering voor vijf minuten.

De vergadering wordt van 16.56 uur tot 17.02 uur geschorst.

De voorzitter:
Aan de orde is de tweede termijn van de zijde van de Kamer. Ik geef mevrouw Agema het woord.

Nee nee, mevrouw Ellemeet! U mag niet tijdens de vergadering met de staatssecretaris gaan praten. Alleen als er geschorst wordt. Ik neem het u niet kwalijk. Het is uw eerste debat.

Mevrouw Agema.

Termijn inbreng

Mevrouw Agema (PVV):
Dank u wel, voorzitter. Volgens mij kunnen deze staatssecretaris en ik het niet eens eens worden over wat "passie" is. Volgens mij gaat het altijd wel gepaard met enige uitbundigheid. Ook in verkiezingstijd is er heel passievol gesproken en gedebatteerd over de verpleeghuiszorg. Zelfs de VVD was er enthousiast over om 2 miljard extra vrij te maken voor die verpleeghuiszorg. We hadden destijds ook een motie ingediend naar aanleiding van het manifest-Borst/Gaemers om dat manifest en de bezettingsnorm te realiseren. Die tekende iedereen ook mee. En ik heb daarstraks een motie rondgestuurd, en alleen mevrouw Van Brenk wilde die meeondertekenen. De passie voor de verpleeghuisbewoner is dus wel flink gekelderd.

Willen we geld regelen, dan moeten we dat nu doen, vóór de Voorjaarsnota. Dat kunnen we niet aan de formatie overlaten, want dan wordt het 2018 en misschien zelfs pas 2019, terwijl de mensen nú de urine langs de enkels hebben lopen, terwijl er nú personeelstekorten zijn in de verpleeghuizen.

Daarom dien ik de volgende motie in. Ik hoop passievol dat die dinsdag wordt aangenomen.

De voorzitter:
Deze motie is voorgesteld door de leden Agema en Van Brenk. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 267 (29282).

Mevrouw Marijnissen (SP):
Voorzitter. Ook ik heb de passie van de staatssecretaris gehoord. Ik hoorde ook best nog wel wat goede ideeën voorbijkomen. Alleen krab ik me in zo'n eerste debat toch wel een beetje achter de oren, omdat het toch wel jammer is dat de staatssecretaris inderdaad, zoals hij zei, demissionair is en dat het niet allemaal de afgelopen vier jaar gedaan is toen hij nog volledig in charge was. Maar ik ben het ook wel eens met de staatssecretaris als hij zegt: het kabinet is demissionair, maar de Kamer niet. Ik denk dat wij dat als Kamer dan ook maar moeten uitleggen als een uitnodiging aan ons als Kamer om de passie van de staatssecretaris een push te geven en hem ook de middelen te geven om het te kunnen doen.

Ik heb mevrouw Keijzer horen zeggen dat zij het belangrijk vindt dat deze zomer al de personeelstekorten opgelost worden. Ik heb de staatssecretaris horen zeggen dat het helemaal niet zo'n slecht idee zou zijn om mensen van niveau 1 en 2 toch weer een goede plek in het verpleeghuis te geven. Daarom willen wij graag een motie indienen. Die luidt als volgt.

De voorzitter:
Deze motie is voorgesteld door het lid Marijnissen. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 268 (29282).

Mevrouw Agema (PVV):
Mevrouw Marijnissen heeft zojuist haar maidenspeech gehouden. Ze dient eigenlijk bijna dezelfde motie in als ik zojuist heb ingediend. Ik had mijn motie ook al rondgestuurd. Ik vind het een wat jammere start, misschien zelfs wel een valse start, dat mevrouw Marijnissen niet medeondertekent en daarna bijna dezelfde motie indient. Ik zou mevrouw Marijnissen willen vragen: teken nu mee en trek de motie in die u zojuist hebt ingediend. Samen staan we sterk.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Over de bezettingsnorm van twee op acht is Renske Leijten als eerste in deze Kamer begonnen, dus als er één partij is die warmdraait voor de bezettingsnorm van twee op acht, dan is het de SP. Als er één partij is die het volledige bedrag dat het CPB becijferd heeft, in haar verkiezingsprogramma heeft opgenomen — ruim 2 miljard — dan is het de SP. Wij hebben van harte het manifest van Carin Gaemers en Hugo Borst omarmd met de bezettingsnorm van twee op acht. Als wij dat morgen kunnen regelen, gaan wij dat morgen regelen. Deze motie hebben wij desalniettemin ingediend omdat die gehoor geeft aan de oproep van de staatssecretaris namens het kabinet: het kabinet is demissionair maar de Kamer niet. En wij pakken het bodembedrag, waar iedereen in deze Kamer het over eens is, namelijk 300 miljoen euro extra. Daarom hebben wij gezegd: laten wij dat nou in ieder geval doen. Dat is ook een extra argument voor de partijen die nu aan de formatietafel zitten. Die hoeven daar allemaal niet op te wachten, want hier waren wij het allemaal al over eens. Dat ligt bij uw motie toch anders. Dus als wij willen dat wij deze zomer al extra mensen in de verpleeghuizen hebben, dan vinden wij dit een heel goede eerste stap.

Mevrouw Agema (PVV):
Nee, voor het verkiezingsreces was deze Kamer het eens over een minimale bezetting van twee op acht. Daar heb je 2 miljard euro voor nodig en geen 300 miljoen. Voor 300 miljoen euro betaal je misschien het salaris van 6.000 medewerkers, terwijl er net 37.000 zijn ontslagen. Zo ken ik de SP niet! Ik ken de SP niet als een partij die voor een marginaal plusje gaat. Ik ken een SP die voor "goed" gaat. Daarom snap ik niet dat mevrouw Marijnissen ineens al haar idealen overboord gooit door hier voor 300 miljoen euro te pleiten. Dat kan toch niet? De mensen zitten nú met de enkels in de urine.

Mevrouw Marijnissen (SP):
U staat hier tegen de verkeerde partij te ageren, want nogmaals, als er één partij is die hier als eerste gesproken heeft over een bezettingsnorm, dan is het de SP. En het was u, mevrouw Agema, die kritisch stond te wezen op de bezettingsnorm; ik heb dat debat uit december 2016 nog eens teruggekeken. Ik heb het letterlijke citaat van u daar liggen. U zei: ik weet niet of dat nou zo'n goed idee is van mevrouw Leijten, want in de kinderopvang werkt het ook niet. Het is altijd de SP geweest die gepleit heeft voor een bezettingsnorm van twee op acht. Dat zullen wij altijd blijven doen. En de SP is ook de enige partij met een door het CPB doorgerekend verkiezingsprogramma die dat kan betalen.

De voorzitter:
Wij gaan dinsdag pas over de moties stemmen. Misschien is het een idee om te bekijken of dat onderling afgestemd kan worden.

Mevrouw Agema (PVV):
Nee, het gaat erom dat ik hier duidelijk heb aangegeven dat ik zorgen heb over een bezettingsnorm van twee op acht voor zware verpleeghuisbewoners. Dat moeten er waarschijnlijk wel drie zijn. Dat is dus een minimum, maar voor mevrouw Marijnissen is het minimum van het minimum ineens 6.000 in plaats van 50.000.

De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Marijnissen. O sorry, de heer Nijboer had ook nog een vraag. Komt u maar terug.

De heer Nijboer (PvdA):
Als je het geluid nou uitzet, denk je dat ze het helemaal niet eens zijn, en als je het aanzet, misschien ook wel niet. Maar als ik u zo hoor, mevrouw Marijnissen, dan bent u het inhoudelijk toch gewoon met mevrouw Agema eens over de ouderenzorg en de verpleeghuiszorg?

Mevrouw Marijnissen (SP):
U doelt op de bezettingsnorm? Ik heb daar net een heel duidelijk antwoord op gegeven. Het is Renske Leijten die hier als eerste gepleit heeft voor een bezettingsnorm. Wij hebben altijd fanatiek het manifest van Hugo Borst en Carin Gaemers omarmd. Wij zijn de enige politieke partij met een door het CPB doorgerekend verkiezingsprogramma die voldoende middelen reserveert voor de bezettingsnorm.

De voorzitter:
Helder, mevrouw Marijnissen.

Mevrouw Marijnissen (SP):
U kunt tegen iedereen in deze Kamer ageren op dat punt, maar niet tegen onze partij.

De voorzitter:
Waar wilt u naartoe, mijnheer Nijboer?

De heer Nijboer (PvdA):
Ik wou alleen een beetje duidelijkheid scheppen in het debat, ook voor de mensen die kijken. Ik stel vast dat de PvdA, de SP en de PVV het gewoon eens zijn. Dat is het enige wat ik wou doen. Het is ook geen aanval. Het is gewoon een vaststelling. Volgens mij is het debat erbij geholpen als dat wordt gedaan. Daarom deed ik dat, voorzitter. Dus volgens mij zijn wij het eens.

Mevrouw Marijnissen (SP):
Misschien ter toelichting, wij hebben zelf 2 miljard euro gereserveerd juist omdat wij zeggen dat die bezettingsnorm er vandaag zou moeten komen en niet gisteren. Ik vind het een grof schandaal dat die er nog steeds niet is.

De voorzitter:
Het wordt niks, mijnheer Nijboer.

Mevrouw Marijnissen (SP):
De vraag is of wij daar nu een meerderheid voor gaan halen. En de partijen die ik net allemaal heb horen zeggen "wij zitten in de formatiestand, wij gaan daar nu niet op vooruitlopen", hebben in ieder geval die 300 miljoen euro in hun verkiezingsprogramma's staan. Het zou een schandaal zijn als wij vandaag met z'n allen de Kamer uit lopen zonder het eens te zijn of te kunnen worden over iets waar wij het voor de verkiezingen allemaal wel over eens waren, namelijk per direct ten minste 300 miljoen euro naar de ouderenzorg.

De voorzitter:
Dit was uw eerste debat, toch? Nou, dat belooft wat! Ik geef het woord aan mevrouw Hermans, die spreekt namens de VVD.

Mevrouw Hermans (VVD):
Voorzitter. Ik dank de staatssecretaris en zijn ambtenaren voor de antwoorden in de eerste termijn. Ik kijk uit naar de stukken over de arbeidsmarkt, de analyse en de andere stukken die de staatssecretaris daarover toezei. Ik hoor graag hoe we daar samen met de sector en het onderwijs in de komende jaren werk van gaan maken.

Wij hebben hier in de Kamer een rol om de goede, mooie en bijzondere verhalen te blijven benadrukken. Ik heb daarover in mijn eerste termijn al het een en ander gezegd. We moeten de huidige arbeidsmarktinstrumenten — de vouchers en het Stagefonds zijn al genoemd — gericht in blijven zetten, met als uiteindelijke doel de passie, de toewijding en de deskundigheid van medewerkers in de sector nu en in de toekomst te kunnen blijven garanderen.

Mevrouw Van Brenk (50PLUS):
Voorzitter. 50PLUS zal alle moties die bijdragen aan een verbetering van de zorg, steunen. De noodzaak voor meer personeel in de zorg wordt breed gedragen in deze Kamer. Dat geldt niet alleen voor de ouderenzorg, maar voor de hele zorg. Daaruit spreekt waardering, iets wat heel hard nodig is.

Wij kijken ook uit naar de arbeidsmarktbrief. Wij zullen een oordeel vormen over de vraag of de motie-Krol/Bergkamp hierin voldoende is verwerkt. Alhoewel wij de welwillendheid van de staatssecretaris op dit punt hebben gehoord, willen wij toch een motie indienen over werkloze 45-plussers. Dat is voor 50PLUS een ontzettend belangrijk punt. De werkloosheid en het personeelstekort zijn twee speerpunten van 50PLUS.

De voorzitter:
Deze motie is voorgesteld door het lid Van Brenk. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 269 (29282).

Mevrouw Ellemeet (GroenLinks):
Voorzitter. Volgens mij kunnen we concluderen dat alle partijen en de staatssecretaris het erover eens zijn dat de personeelskrapte op de zorgarbeidsmarkt een van de grote uitdagingen van de komende tijd is. Om daarmee in de komende tijd goed aan de slag te kunnen gaan, moeten we de oorzaken van de problemen heel scherp voor ogen hebben. De staatssecretaris kwam mij daarin al gedeeltelijk tegemoet met een eerste analyse. Ik vraag de staatssecretaris om een aparte alinea in de arbeidsmarktbrief, waarin hij een samenvatting geeft van de conclusies uit de rapporten waarnaar hij verwijst. Hij geeft aan dat er allerlei rapporten zijn waarin een probleemanalyse geschetst wordt van de opleidingen en de aansluiting van de opleidingen op de praktijk. Ik heb het dan bijvoorbeeld over stageplekken. Ik vraag hem om een aparte alinea te reserveren voor die samenvatting, zodat wij op basis daarvan scherp voor ogen hebben hoe wij de problemen kunnen aanpakken en hoe wij daarmee voortvarend aan de slag kunnen gaan.

De heer Nijboer (PvdA):
Voorzitter. Ik dank de staatssecretaris voor de beantwoording van de vragen. Om voldoende personeel te krijgen, zijn opleidingen en een betere beloning nodig. Ik heb de staatssecretaris daar niet heel veel over horen zeggen, maar het vergt een betere beloning, ook voor mensen die gewoon het werk doen in de zorg. Daar is de PvdA-fractie een voorstander van.

We hebben een uitvoerig debat gevoerd over de vraag wat er moet gebeuren in de ouderen- en de verpleeghuiszorg. Snelle besluitvorming is echt belangrijk. Dat moet uiterlijk bij Voorjaarsnota. Ik heb de onderhandelende partijen goed gehoord: vertrouwt u ons nou, het komt goed. Daar zal ik ze ook aan houden, maar daarover moet binnen een maand duidelijkheid zijn. Het gaat over groot geld; dat is door verschillende partijen benoemd. De PvdA-fractie is er voorstander van om dat geld ook uit te trekken. Ik heb een motie geformuleerd die zo veel mogelijk ruimte laat, ook voor die partijen, om daar gezamenlijk achter te kunnen staan. Ik heb zelf namelijk ook weleens in de positie gezeten dat je niet in een keer al te grote claims kunt omarmen.

De voorzitter:
Deze motie is voorgesteld door de leden Nijboer en Van Brenk. Naar mij blijkt, wordt de indiening ervan voldoende ondersteund.

Zij krijgt nr. 270 (29282).

Mevrouw Agema (PVV):
De vermoedelijk nieuwe oppositie moet nog wel even leren samenwerken. Ik heb net een motie ingediend: "verzoekt de regering, via de Voorjaarsnota voldoende middelen toe te voegen". En nu dient de heer Nijboer dezelfde motie in. Dat kan toch niet!

De heer Nijboer (PvdA):
Ik kan me niet aan de lichte indruk onttrekken dat het in de commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport van het grootste belang is wie als eerste onder de motie staat. Er was zonet ook een hoogoplopende discussie over iets waar twee partijen, de SP en de PVV, het inhoudelijk over eens waren. Zo is het ook in de politiek: ik laat mij als PvdA niet aanleunen dat wij niet kunnen samenwerken. Wij hebben de afgelopen tijd met de VVD heel moeilijke maatregelen genomen. De PVV slaat nu een behoorlijk assertieve toon aan. Als je eerst zegt "jullie deugen allemaal niet, alles is de schuld van de PvdA, niks is goed", dan kun je niet verbaasd zijn dat we vervolgens niet samenwerken en onze naam niet onder de motie staat. Zo werkt het niet, mevrouw Agema. In de commissie voor zorg ga ik met passie samenwerken. Misschien is dat ook wel de gewenste passie die u graag ziet. Daar ben ik graag toe bereid, met alle partijen. In dit geval doe ik dat met mevrouw Van Brenk. Ik zou ook de motie van de SP steunen, alleen heb ik geen 300 miljoen genoemd, want dat leek me lastig voor die andere partijen. Daar hebben we het zojuist ook over gehad. Die 300 miljoen is misschien niet handig om maximale steun te krijgen. Zo ga ik dat doen, mevrouw Agema. Als we de volgende keer samen kunnen optrekken, doe ik dat dus graag, maar ik laat me niet eerst aanleunen dat ik van alles heb misdaan. Het kan niet zo zijn dat u mij een beetje uitscheldt en zegt: ik moet per se als eerste onder de motie staan, u hebt te tekenen bij het kruisje en we overleggen niet. Daar ga ik niet aan meedoen; het spijt me.

Mevrouw Agema (PVV):
Ik heb dit debat aangevraagd. Ik was de eerste spreker. Het is mores in de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat je bij het indienen van zo ongeveer dezelfde motie onder één motie gaat staan. Degene die de mores doorbroken heeft, was de Partij van de Arbeid in de afgelopen periode, met dat categoriale discriminatiebeleid, waarbij tegen elk voorstel van de PVV werd gestemd. Het is aan de heer Nijboer om dat te doorbreken. De heer Otwin van Dijk, de voorganger van de heer Nijboer, wachtte altijd nog een paar weken voordat hij een voorstel pikte. Maar de heer Nijboer doet dat in hetzelfde debat! Dat kan toch niet!

De heer Nijboer (PvdA):
Mijn normale modus, en die van de Partij van de Arbeid, is dat we voorstellen inhoudelijk beoordelen en ook in gezamenlijkheid oplossingen zoeken. Als we het inhoudelijk oneens zijn, voeren we een scherp debat. Dat scherpe debat hoort er niet over te gaan wie als eerste onder een motie staat. In de discussie met de SP liep het net behoorlijk hoog op; dat heb ik in de commissie voor Financiën zelden meegemaakt. Dit, terwijl men het inhoudelijk met elkaar eens was. Daar ga ik niet aan meedoen. Ik probeer de komende jaren de rust te bewaren …

De voorzitter:
En de passie.

De heer Nijboer (PvdA):
… en ik dank u voor dit eerste debat.

De heer Van der Staaij (SGP):
Mevrouw de voorzitter. Ik wil niet graag de gelegenheid mislopen om in dit gepassioneerde debat nog een kleine bijdrage in tweede termijn te leveren. Het woord "passie" is inderdaad het meest gebruikte woord in dit debat. Volgens mij staat dat voor gedrevenheid voor iets waardoor je geraakt bent en ook voor het vermogen om moeilijkheden te overwinnen. Volgens mij is dat allemaal hard nodig in het debat over de zorg in de komende tijd. Die betrokkenheid op de mensen om wie het daadwerkelijk gaat, en gelukkig ook die zovele mensen die met passie in de zorg werkzaam zijn: dat is het onderwerp van vandaag. Ik heb gemerkt dat de heer Nijboer een scherp observator is, want inderdaad is de overeenstemming daarover groot. Al zijn de toonhoogten wat verschillend, in feite vindt iedereen het ongelooflijk belangrijk om te bezien hoe we zo goed mogelijk de enorme arbeidsmarktopgave kunnen vormgeven in de komende tijd. Overeenstemming is er ook over dat er extra geld voor nodig is. Of dat nu per direct moet, per gisteren, bij Voorjaarsnota of bij de formatietafel, daarover zijn vandaag nogal wat verschillende modaliteiten langsgekomen. Maar dat er meer geld nodig is voor meer handen aan het bed, staat als een paal boven water. In een demissionaire periode is het altijd weer even opletten wat de juiste koers is. Natuurlijk, als het gaat om bedragen die voor de lange termijn, voor de komende jaren nodig zijn, dan is dat niet nu in een vluggertje te regelen. Ik vind het echter wel reëel om te bekijken wat er voor het lopende jaar nog extra nodig is, ook met het oog op de arbeidsmarkt. Ik hoop dat de arbeidsmarktbrief van de staatssecretaris daarover nog verdere duidelijkheid kan geven. Dat kan namelijk een helder zicht geven op wat echt nodig en nuttig is voor het lopende jaar.

De voorzitter:
We zijn hiermee gekomen aan het einde van de tweede termijn van de Kamer. Ik begrijp dat de staatssecretaris direct kan antwoorden. Ja, en hij heeft ook alle moties. Het woord is aan de staatssecretaris.

Termijn antwoord

Staatssecretaris Van Rijn:
Voorzitter. Ik ga eerst in op een specifieke vraag van mevrouw Ellemeet, namelijk of ik in de arbeidsmarktbrief aandacht wil besteden aan datgene wat we op grond van eerdere rapporten al weten over het precieze probleem van de aansluiting van de stageplekken op het onderwijs. Ik ga daar mijn best voor doen. Dan kan de Kamer kennisnemen van de inzichten die al zijn verworven uit vorige rapporten.

Ik kom op de moties. Ik moet die gepassioneerde terughoudendheid proberen een beetje vorm te geven. Dat is geen gemakkelijke taak, maar laat ik dat toch proberen, in het besef dat een oordeel van mij weinig toegevoegde waarde biedt aan het oordeel dat de Kamer over zichzelf zou moeten hebben, gelet op deze moties.

In de motie op stuk nr. 267 staat heel specifiek dat tijdens piektijden een minimale bezetting van twee medewerkers op acht verpleeghuisbewoners moet worden gerealiseerd. Ik wijs erop dat in het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg wordt gesteld: pas een beetje op met het hanteren van een vaste verhouding, juist omdat je over verschillende groepen moet nadenken. Ja, we hebben de Nederlandse Zorgautoriteit om een impactanalyse gevraagd, maar enige terughoudendheid zou ook op dit punt op zijn plek zijn. Immers, je zou bijna weer een vaste norm introduceren. De Nederlandse Zorgautoriteit kijkt daar weliswaar naar, maar het Kwaliteitsinstituut waarschuwt ervoor. Om die reden zou deze motie wat mij betreft minder passend zijn.

In de motie op stuk nr. 268 wordt gevraagd om ten minste 300 miljoen extra ter beschikking te stellen. Ik ondersteun de passie die uit deze motie spreekt, maar tegelijkertijd heb ik aangekondigd dat de Nederlandse Zorgautoriteit binnenkort komt met een impactanalyse, met een analyse van wat het Kwaliteitskader betekent. Vooruitlopend daarop nu een bedrag vaststellen zonder dat je de stukken nog hebt kunnen zien, lijkt me niet helemaal passend. Om die reden vind ik de motie op zijn minst voorbarig. Ik raad aan om de impactanalyse af te wachten.

In kom op de motie van mevrouw Van Brenk op stuk nr. 269. Ik wil proberen of we tot overeenstemming kunnen komen. Wat ze vraagt, is er de facto al. Het project Sterk in je werk, voor 45-plussers, is gestart naar aanleiding van een eerdere motie van 50PLUS. Daarmee zijn we nu aan het werk. Het lijkt me eigenlijk niet goed om een nieuw project te starten. De doelgroep wordt wel per 1 april verbreed naar mensen die nu geen werk hebben in de zorg. In die zin komen we dus tegemoet aan wat in de motie wordt gevraagd. Ik stel dan ook voor om in die arbeidsmarktbrief nog eens even goed op te schrijven wat we nu aan het doen zijn. Om die reden zou de indiener die motie misschien kunnen aanhouden en bekijken of dat tot tevredenheid stemt.

Bij de motie op stuk nr. 270 is er misschien wel sprake van de optimale combinatie van passie en terughoudendheid, omdat het kabinet in demissionaire staat wordt verzocht om iets bij de Voorjaarsnota te doen. Het past mij niet om daarover een uitspraak te doen. Hier is echt een oordeel van de Kamer zelf nodig.

De voorzitter:
Dank u wel. Hiermee zijn we aan het eind gekomen van dit debat. O, mevrouw Van Brenk wil nog iets zeggen.

Mevrouw Van Brenk (50PLUS):
Ik kan leven met het voorstel om die motie aan te houden. Ik wacht dus even de brief af.

De voorzitter:
Op verzoek van mevrouw Van Brenk stel ik voor, haar motie (29282, nr. 269) aan te houden.

Daartoe wordt besloten.

De beraadslaging wordt gesloten.

De voorzitter:
Ik dank de staatssecretaris en de Kamerleden. Over de ingediende moties zullen we volgende week dinsdag stemmen.

Sluiting

Sluiting 17.26 uur.