Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van der Burg en Meulenkamp over het bericht ‘Ondanks weren vissersschepen: ‘Nederlandse vishandel spekt Russische oorlogskas’

Antwoord van Minister Veldkamp (Buitenlandse Zaken), mede namens de Minister en Staatssecretaris
van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (ontvangen 18 februari 2025). Zie
ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2024–2025, nr. 988.

Vraag 1

Hebt u kennisgenomen van het bericht «Ondanks weren vissersschepen: «Nederlandse vishandel
spekt Russische oorlogskas»»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat de Russische vis export als miljardenindustrie de op drie na grootste
industrie is voor Rusland? Is het waar dat 20% van de Russische vis export via Nederland
loopt?

Antwoord 2

Het klopt niet dat de Russische visexport de op drie na grootste industrie is voor
Rusland. De Russische uitvoer van vis bedroeg in 2022 met USD 6,69 mrd. op een totale
uitvoer van USD 486 mrd. ongeveer 1,4%. Exportsectoren die groter waren in 2022 zijn:
Minerale brandstoffen 64,4%, Waardevolle stenen en edelmetalen 5,68%, IJzer en staal
4,24%, Kunstmest 3,85%, Aluminium 1,97%, Hout 1,69%, Koper 1,52%, Granen 1,44%.2

Deze vis werd voornamelijk geëxporteerd naar Azië (China 29%, Japan 16,8%, Zuid Korea
14,4%). Naar Nederland werd 1,4% van de Russische vis geëxporteerd.3 Wel kan het zijn dat Russische vis die naar elders in de wereld wordt geëxporteerd
vervolgens alsnog via Nederland wordt verhandeld.

Via de havens van Nederland wordt Russische witvis zowel de EU in geïmporteerd als
overgeslagen en doorgevoerd naar derde landen. Volgens het recentelijk door de Universiteit
van Wageningen gepubliceerde rapport De Nederlandse agrarische sector in internationaal
verband4 bedroeg voor Nederland de totale importwaarde van vis en zeevruchten uit Rusland
EUR 96,1 miljoen voor 2023. Deze (wit)vis wordt in Nederland, evenals import elders
in Europa, verwerkt in de voedselketen voor consumptie.

De Rijksoverheid beschikt niet over harde cijfers betreffende de waarde en/of de verdiensten
van Rusland van uit Rusland afkomstige witvis die in Nederlandse havens «in transit»
wordt overgeslagen door handelspartijen in de wereldvoedselketen.

Vraag 3

Klopt het dat Nederland door het faciliteren van een belangrijke Russische inkomstenbron,
zoals vis, de Russische oorlogseconomie steunt?

Antwoord 3

Er gelden nog geen EU-sancties tegen de import of overslag van Russische witvis. In
de EU is Nederland welzeker bereid dit aan te kaarten. De mate waarin de Europese
en Nederlandse consument door de consumptie van in de EU verwerkte vis van Russische
herkomst een bron is voor de inkomsten van de Russische staat die gebruikt wordt voor
de financiering van hun agressieoorlog in Oekraïne is, zoals blijkt uit gegevens uit
het antwoord op vraag 2, relatief beperkt. Al is niet uit te sluiten dat de Russische
staat inkomsten ontvangt uit (belasting)heffingen op deze vorm van export. Over de
waarde en/of de verdiensten van Rusland van uit Rusland afkomstige witvis die in Nederlandse
havens «in transit» wordt overgeslagen door handelspartijen in de wereldvoedselketen
beschikt de Rijksoverheid niet over harde cijfers.

Vraag 4

Hoe valt het faciliteren van de Russische visexport te rijmen met de Nederlandse steun
aan Oekraïne?

Antwoord 4

Nederland blijft Oekraïne onverminderd en actief politieke, militaire, financiële
en morele steun leveren in tijd van oorlog, herstel en wederopbouw, zolang als dat
nodig is. In totaal is er EUR 17,1 miljard aan militaire en niet-militaire hulp aan
Oekraïne toegezegd. Zoals bekend is de inzet van het kabinet ten aanzien van de voortdurende
Russische oorlog gericht op enerzijds het zoveel mogelijk steunen van Oekraïne en
anderzijds het vergroten van de druk op Rusland om zijn agressie te beëindigen. Voor
het kabinet liggen daarbij voor aanvullende sancties alle opties op tafel. Zwaarwegende
humanitaire belangen, zoals de wereldwijde voedselzekerheid, zijn hierbij wel steeds
een randvoorwaarde. Dit laatste is van belang voor het mondiale draagvlak voor EU-sancties
en de bredere steun aan Oekraïne. Met uitzondering van sancties op luxegoederen als
kaviaar en schelpdieren, alsook uitvoerbeperkingen op enkele goederen waarmee Rusland
de eigen sector (technologisch) kan ontwikkelen (waaronder bloembollen), is handel
in landbouwproducten om die reden relatief buiten schot gebleven van EU sancties.
Wat Nederland betreft moeten echter alle soorten sancties worden overwogen.

Vraag 5

Kunt u toelichten waarom de invoer van Russische vis niet onder Europese Unie (EU)-sancties
valt?

Antwoord 5

De EU wil met de sancties in tegenstelling tot Rusland voedsel en voedselvoorziening
niet instrumentaliseren voor politieke doeleinden op een manier die de wereldwijde
voedselzekerheid in gevaar brengt. Daarom zijn voedselproducten tot nu toe veelal
uitgesloten om geen ongewenste gevolgen te hebben voor de voedselzekerheid. Dat laatste
wordt tevens van belang geacht voor het draagvlak voor EU-sancties alsook de bredere
steun van Oekraïne. Wat Nederland betreft moeten echter alle opties voor sancties
op tafel liggen.

Vraag 6

Kunt u toelichten waarom de invoer van schelpdieren en kaviaar wel gesanctioneerd
zijn door de EU?

Antwoord 6

Het importverbod op kaviaar en schelpdieren (o.a. oesters) betreft zeer specifieke
luxe exportproducten van Rusland waar de politieke doelstelling in de vorm van het
verminderen van het verdienvermogen van Rusland de impact op de voedselvoorziening
overstijgt, zo is binnen de EU geredeneerd.

Vraag 7

Kunt u toelichten waarom de Verenigde Staten (VS) wel kiest om de invoer van Russische
vis te sanctioneren? Waarom heeft de EU niet in lijn gehandeld met de VS bij het sanctioneren
van vis?

Antwoord 7

De VS is minder afhankelijk van Rusland dan de EU voor de import van vis.5 Sanctioneren van vis heeft daarmee voor de VS mogelijk minder gevolgen voor de beschikbaarheid
en betaalbaarheid van vis. Voor Nederland liggen alle opties voor aanvullende sancties
op tafel. Dit mits de wereldwijde voedselzekerheid wordt gewaarborgd. Daarbij verschilt
de situatie voor Europa, dat veel meer vis consumeert dan het zelf produceert en voor
de eigen visconsumptie in aanzienlijke mate afhankelijk is van import uit derde landen,
waaronder Rusland. Zie voor meer handelsgegevens bijvoorbeeld het onlangs gepubliceerde
rapport «EU Seafood Supply Synopsis 2024». Rusland is (naast Noorwegen) wereldwijd
een grote leverancier van witvis aan de EU. Deze witvis wordt verwerkt in de EU visverwerkende
voedselketen in voedselproducten (o.a. vissticks, kibbeling en lekkerbek, of onverwerkt
kabeljauw, schelvis, schol).

Vraag 8

Ziet u een grotere rol voor Nederland weggelegd binnen de EU voor het tegengaan van
Russische export door onze bijzondere rol als doorvoerland?

Antwoord 8

Nederland speelt in Europees verband een zeer actieve rol als het gaat om het instellen
van sancties die het Russische verdienvermogen raken. Het is niet in het belang van
de Nederlandse onderhandelingspositie en van het voor de effectiviteit van sancties
noodzakelijke verrassingseffect om in meer detail op de Nederlandse onderhandelingspositie
in te gaan. In het algemeen kan gezegd worden dat voor Nederland in principe alle
opties op tafel liggen, waarbij wel per geval de effectiviteit van de voorgestelde
maatregel moet worden afgewogen tegen andere zwaarwegende belangen. Of Nederland een
bijzondere rol heeft door haar grote havens doet daar niets aan af.

Vraag 9

Ziet u mogelijkheden in de EU om Russische vis alsnog op de EU-sanctielijst te laten
plaatsen? Zo niet, zijn er mogelijkheden om de Russische export van vis bilateraal
of multilateraal tegen te gaan, buiten de EU om?

Antwoord 9

Voor het kabinet liggen alle opties voor aanvullende sancties op tafel om de druk
op Rusland verder te verhogen. Daarbij gelden de randvoorwaarden van leveringszekerheid,
juridische houdbaarheid en unanimiteit. In het licht van de door de Kamer aangenomen
motie Teunissen cs.6 is het kabinet voorstander van het verkennen van de mogelijkheden door de Europese
Commissie tot een importverbod op Russische witvis. Van belang is daarbij dat analyse
van de Commissie uitwijst dat dit geen onacceptabele prijsverhogingen veroorzaakt
en dat transit naar derde landen mogelijk blijft in het belang van de wereldwijde
voedselzekerheid. Daarnaast is Rusland sinds eind 2023 uitgesloten van de Europese
autonome tariefpreferenties op visproducten die in aanmerking komen voor een verlaagd
WTO-tarief in het belang van de Europese Unie.

Vraag 10

Aangezien veel consumenten niet weten dat zij Russische vis kopen, dit terwijl men
hier veel bezwaar bij kan hebben, hoe weet een consument of zij wel of geen Russische
vis koopt?

Antwoord 10

Op basis van de onder de Gemeenschappelijke Marktordening voor Visserijproducten verplichte
informatie aan de eindverbruiker op het etiket, is in het stadium van de verkoop aan
de consument het verstrekken van informatie over de vlag van het vangstvaartuig in
dit stadium niet verplicht. Dit vindt dus niet tot nauwelijks plaats.

De consument wordt geïnformeerd door etiketten die op het moment van verkoop aan de
eindverbruiker verplicht aanwezig moeten zijn. De consumenteninformatie op het etiket
moet minimaal de volgende gegevens bevatten:

• de handelsbenaming en de wetenschappelijke naam van de soort;

• de productiemethode, met name de volgende woorden: «... gevangen ...» of «... in zoet
water gevangen ...» of «... gekweekt ...»;

• het gebied (FAO-visserijzones, alsmede de naam van dat gebied in voor de consument
begrijpelijke bewoordingen) waar het product is gevangen en de in de wildvangst gebruikte
categorie vistuig

• het product ontdooid is;

• de datum van minimale houdbaarheid.

Echter, tot en met de detailhandel moet elke partij zodanig geëtiketteerd zijn dat
deze traceerbaar is.

Hiervoor gelden de volgende informatie- en etiketteringsvereisten:

• het identificatienummer van elke partij;

• het externe identificatienummer en de naam van het vissersvaartuig of de naam van
de aquacultuurproductie-eenheid;

• de FAO-drielettercode van elke soort;

• de datum van de vangsten of de datum van productie;

• de hoeveelheden van iedere soort in kilogrammen netto gewicht of, indien mogelijk,
het aantal vissen;

• naam en adres van de leveranciers

Informatie over een partij en de naam van het vissersvaartuig dient in het kader van
de traceerbaarheid tot en met het stadium van de detailhandel dus wel aanwezig te
zijn, maar is niet noodzakelijkerwijs verplicht op het etiket op het moment van de
daadwerkelijke verkoop aan de consument.

Vraag 11

Als Russische vis niet gesanctioneerd gaat worden, hoe gaat u het bewustzijn bij consumenten
rondom het kopen van Russische vis vergroten?

Antwoord 11

Uit de huidige GMO-verordening volgt in Nederland wel de verplichting om het vangstgebied
aan te geven op het etiket op de verpakking, maar er is geen verplichting om de vlag
van het vangend schip te vermelden. En vaak vissen schepen van meerdere landen in
dezelfde gebieden op dezelfde of verschillende vissoorten. Consumenten kunnen dus
op basis van de etiket-informatie niet met zekerheid weten of het product door een
Russisch schip gevangen is voorafgaand aan transport of verwerking in de keten. Deze
regelgeving wordt wel de komende jaren geëvalueerd. In algemene zin zal de kans dat
een product uit Rusland afkomstig is per product, per vissoort en per jaar verschillen
en kunnen variëren tussen de 0%-75%.

Het is aan ketenpartijen zelf om indien gewenst de consument te informeren bovenop
bestaande wettelijke verplichtingen en verboden.