Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Six Dijkstra over het bericht ‘Criminelen ontdekken een nieuwe oplichtingstruc: phishing via QR-codes’

Antwoord van Minister Van Weel (Justitie en Veiligheid) (ontvangen 16 december 2024).
Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2024–2025, nr. 717.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bericht «Criminelen ontdekken een nieuwe oplichtingstruc:
phishing via QR-codes»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Heeft u een beeld van de mate waarin phishing via QR-codes in Nederland plaatsvindt
op dit moment?

Antwoord 2

Betrouwbare schattingen van de mate waarin phishing via QR-codes plaatsvindt zijn
moeilijk te maken omdat deze gevallen niet apart worden geregistreerd door de politie
of de Fraudehelpdesk.

De Fraudehelpdesk heeft tot op heden nog geen meldingen ontvangen over fraude door
middel van QR-codes bij laadpalen, parkeerautomaten of restaurants, zoals genoemd
in het artikel. De politie heeft het beeld dat de vormen van oplichting met QR-codes
genoemd in het nieuwsbericht nog nauwelijks voorkomen in Nederland.

Misbruik van QR-codes in e-mails komt de politie wel vaker tegen. Het gaat hierbij
vooral om bankhelpdeskfraude en andere vormen van fraude met bankgegevens, beleggingsfraude
en creditcardfraude. Phishing (per e-mail of per post), telefonische fraude en online
op handelssites waarbij de (ver)koper een QR-code moet scannen om de betaling te bevestigen,
zijn de meest voorkomende fraudevormen waar QR-codes bij betrokken zijn. De Fraudehelpdesk
ontving in 2024 ongeveer 20 meldingen van phishing met QR-codes, waarbij de schade
geschat wordt op ongeveer € 160.000. Daarnaast ontvangt de Fraudehelpdesk jaarlijks
ongeveer 600.000 e-mails via de geautomatiseerde e-mailcheck. De schatting van de
Fraudehelpdesk is dat ongeveer 20% tot 25% van de ingestuurde valse mails een QR-code
bevat. Het aantal registraties waarin sprake is van phishing via QR-codes per mail
lijkt gestegen.

Vraag 3

Heeft u een beeld sinds wanneer deze modus operandi door criminelen toegepast wordt?

Antwoord 3

De Fraudehelpdesk is sinds 2018 bekend met phishing via QR-codes. Het Openbaar Ministerie
(OM) heeft deze vorm van oplichting voor het eerst genoemd in de Fraudemonitor 2019
en 2020.2

Vraag 4

Hoeveel gevallen van phishing via QR-codes zijn er het afgelopen jaar bij de politie
gemeld?

Antwoord 4

De politie houdt geen aparte registraties bij van het aantal gevallen van phishing
via QR-codes.

Vraag 5

Besteedt de politie aandacht aan deze nieuwe vorm van oplichting? Zo ja, op welke
manier? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5

Als er een aangifte van deze nieuwe vorm van oplichting wordt gedaan, wordt de zaak
in behandeling genomen en geprioriteerd conform de daarvoor geldende kaders. De politie
probeert altijd alert te zijn op nieuwe fenomenen.

Vraag 6

Welke uitdagingen en belemmeringen ondervinden de politie en het Openbaar Ministerie
(OM) bij de opsporing en vervolging van criminelen die deze vorm van oplichting inzetten?

Antwoord 6

Gedigitaliseerde criminaliteit in het algemeen heeft het vermogen om snel te veranderen
en heeft vaak een internationale component. Een ander onderscheidend kenmerk is dat
personen die zich bezighouden met deze vormen van criminaliteit zoveel mogelijk uit
het zicht van de opsporing proberen te blijven door hun identiteit af te schermen.

Daarnaast is er sprake van een hefboomeffect waarmee een crimineel in korte tijd veel
slachtoffers kan maken. De vrij openlijke handel in buitgemaakte gegevens op sociale
media faciliteert deze online criminaliteit. Verder vloeit geld steeds vaker naar
buitenlandse rekeningen waardoor interveniëren moeilijker wordt.

Vraag 7

Welke maatregelen treft u om burgers te informeren over de risico’s van phishing via
QR-codes?

Antwoord 7

Er worden vanuit verschillende publieke en private organisaties campagnes gevoerd
gericht op de preventie van gedigitaliseerde criminaliteit als geheel en om te informeren
over de risico’s van phishing met behulp van QR-codes. Het kabinet investeert in het
vergroten van de digitale weerbaarheid van burgers en bedrijven en steunt voorlichtingscampagnes,
die al dan niet in samenwerking met (private) partijen worden vormgegeven. Zo publiceert
de Fraudehelpdesk op haar site dagelijks een selectie van de naar hen doorgestuurde
valse e-mails, ook die met een QR-code. Bedrijven van wie de naam wordt misbruikt
in de mails die door de Fraudehelpdesk worden gepubliceerd, worden hiervan op de hoogte
gesteld. Op de website en op sociale media worden tevens regelmatig waarschuwingen
voor nieuwe of toenemende fraudevormen gepubliceerd.

Daarnaast worden er op initiatief van de politie, de banken, de Fraudehelpdesk, veiliginternetten.nl,
de Betaalvereniging Nederland, het Digital Trustcenter en de Consumentenbond ook regelmatig
campagnes georganiseerd om burgers en bedrijven weerbaarder te maken tegen deze vorm
van gedigitaliseerde criminaliteit. In oktober 2024 is de Nationale Cursus Digitale
Weerbaarheid met financiële steun van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties
(BZK) gelanceerd. In de cursus is een module opgenomen over phishing, waarin phishing
door middel van QR-codes ook aan bod komt. De website voorkomfraude.nl van de Nederlandse
Vereniging van Banken (NVB) en de initiatieven vanuit de integrale aanpak van online
fraude spelen een belangrijke rol in het versterken van de digitale weerbaarheid van
kwetsbare groepen. Gelet op de steeds veranderende modus operandi, zijn deze initiatieven
blijvend van belang.

Vraag 8

Heeft u contact met bedrijven wiens QR-codes door criminelen gespoofd worden en bent
u in gesprek met deze bedrijven om fraude zoveel mogelijk tegen te gaan?

Antwoord op 8

Voor een gerichte en effectieve aanpak is het van groot belang dat bedrijven aangifte
doen indien ze te maken krijgen met spoofing. Ze kunnen hier melding van doen bij
de politie of dit (anoniem) melden bij Meld Misdaad Anoniem.

Mijn beleid is gericht op het bevorderen van weerbaarheid en op preventie. Het doel
hiervan is om zoveel mogelijk schade en slachtoffers aan de voorkant te voorkomen.

Daarom faciliteer ik de voorlichting rondom deze vorm van criminaliteit door de mogelijkheden
waarmee criminelen fraude kunnen plegen onder de aandacht te brengen bij zowel burgers
als bedrijven. Vanuit mijn ministerie en de Rijksoverheid in den brede zijn er diverse
activiteiten en trajecten om de (cyber-)weerbaarheid van zowel burgers als bedrijven
te verhogen. Binnen de integrale aanpak van cybercrime worden ook door de deelnemende
partners trends en fenomenen met elkaar uitgewisseld en waar nodig worden deze gedeeld
met de getroffen branches. De strafrechtelijke aanpak van fraude is belegd bij opsporings-
en vervolgingsinstanties.

Vraag 9

Anticipeert u op nieuwe vormen van oplichting waarbij digitale technologieën worden
ingezet? Zo ja, welke zijn dit?

Antwoord 9

Digitale technologieën worden vandaag de dag helaas veelvuldig ingezet door criminelen
om strafbare feiten mee te plegen. In een steeds meer gedigitaliseerde maatschappij
kan dus ook niet worden uitgesloten dat er (nieuwe) digitale technologieën worden
ingezet voor criminele doeleinden zoals oplichting.

Daarom is het groot van belang om continu te anticiperen op nieuwe vormen van fraude.
De Financial Intelligence Unit – Nederland (FIU-NL), het Financial Advanced Cyber
Team (FACT) van de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) en de Electronic
Crimes Task Force (ECTF) zetten zich onder andere in om deze nieuwe fraudefenomenen
op te sporen. Van welke aard nieuwe criminaliteitsvormen zullen zijn en welke werkwijze
hiermee gepaard gaat, is niet altijd van tevoren te voorspellen. Op 23 mei jl. is
uw Kamer bijvoorbeeld door de Minister van Financiën geïnformeerd over de mogelijkheden
tot fraude met betaalproducten met behulp van deepfakes/kunstmatige intelligentie.3 Deze nieuwe vormen hebben dan ook de aandacht van het kabinet.

Vraag 10

Kunt u deze vragen afzonderlijk van elkaar beantwoorden?

Antwoord 10

Ja.