Verslag van een bijeenkomst : Verslag van de Zitting 2024 (vierde deel) van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa

CD/ Nr. 147
VERSLAG VAN DE ZITTING 2024 (VIERDE DEEL)

Vastgesteld 19 november 2024

1. Inleiding

Van 30 september tot en met 4 oktober 2024 namen de Eerste Kamerleden Bovens (CDA), Panman (BBB), Veldhoen en Kluit (beiden GroenLinks-PvdA), Vogels (delegatieleider, VVD) en Moonen (D66) deel aan de vierde deelsessie van de Parlementaire Assemblee van de Raad van
Europa in Straatsburg. Een van de hoogtepunten van deze zitting was de uitreiking
van de twaalfde Václav Havel Mensenrechtenprijs 2024, waarmee uitmuntende mensenrechtenverdedigers
wereldwijd worden geëerd. Voormalig PACE-president Tiny Kox woonde de plechtigheid
bij. Andere onderwerpen waren de behandeling van Julian Assange, de 90e verjaardag
van de Holodomor in Oekraïne, de gezamenlijke Europese aanpak van migrantensmokkel
en de situatie in Iran en de bescherming van Iraanse mensenrechtenverdedigers in lidstaten
van de Raad van Europa. Twee actualiteitendebatten vonden plaats over de verslechterende
situatie van de mensenrechten, de rechtsstaat en de democratie in Azerbeidzjan en
over de situatie in het Midden-Oosten, in het bijzonder de situatie in Gaza. Voor
het eerst besloot de Assemblee om de immuniteit van één van haar leden, Marcin Romanowski
uit Polen, op te heffen naar aanleiding van een verzoek van de Poolse Minister van
Justitie. Vrij uniek was het terugsturen door de Assemblee van het rapport over bescherming
van de mensenrechten van sekswerkers naar de commissie gelijkheid en non-discriminatie.

2. Plenaire debatten

De opening van de plenaire vergadering op maandag 30 september ging van start met
de uitreiking van de Václav Havel Mensenrechtenprijs. Uit drie kandidaten op de shortlist
werd als winnaar de mensenrechtenverdedigster en voormalig lid van de Nationale Assemblee
van Venezuela, María Corina Machado, bekend gemaakt. De onlangs uit Russische gevangenschap
vrijgelaten Vladimir Kara-Murza, tevens winnaar van deze prijs in 2022, nam deel aan
deze ceremonie. PACE president Theodoros Rousopoulos verwelkomde de heer Kara-Murza
en sprak zijn opluchting uit hem in vrijheid te zien. Rousopoulos refereerde aan de
vele rapporten en resoluties van de assemblee die opriepen tot de vrijlating van niet
alleen Vladimir Kara-Murza, maar van alle politieke gevangenen in illegale detentie.
«Ik geloof dat we hebben bijgedragen aan de internationale zichtbaarheid en druk,
die ertoe hebben geleid dat Vladimir veilig is vrijgelaten,» sprak hij. Kara-Murza
maakte van de gelegenheid gebruik om de assemblee te bedanken voor het toekennen van
de prijs in 2022. «Ik voelde me diep vereerd door deze prijs, maar ik zie het in de
eerste plaats als uw erkenning voor al mijn mede-Russen die de moed hadden om zich
te verzetten tegen het regime van Poetin en zijn moorddadige oorlog in Oekraïne aan
de kaak te stellen in het volle besef wat de prijs van die houding zou zijn.» Hij
sprak zijn diepe respect uit voor de finalisten van dit jaar en bracht hulde aan de
eerdere winnaars die nog steeds in gevangenschap worden gehouden met als enige «misdaad»
het uiten van meningen die afwijken van de mening van hun regeringen. «We moeten blijven
vechten voor hun vrijlating en voor de vrijlating van iedereen die ten onrechte gevangen
zit over de hele wereld,» zei hij. Voorts zei hij: «Ik ben hier vandaag alleen vanwege
jullie, vanwege de aanhoudende inspanningen van goede mensen in democratische landen,
waaronder zoveel mensen in deze Assemblee, die sterker bleken te zijn dan welke dictatuur
ooit kan hopen te zijn.» De beste belofte voor veiligheid, stabiliteit en democratie
op lange termijn op ons continent, de beste belofte voor een Europa dat eindelijk
heel, vrij en in vrede zal zijn, ligt in een democratisch Rusland aldus Kara-Murza.
«Laten we samenwerken om deze belofte waar te maken,» sloot hij af.

Op dinsdag 1 oktober gaf de net aangetreden secretaris-generaal van de Raad van Europa, Alain Berset, een toelichting op zijn werkzaamheden. Hij benadrukte de cruciale rol van de Raad
van Europa, die zijn 75e verjaardag viert, bij het waarborgen van een toekomst van
vrede, stabiliteit, welvaart, veiligheid en waardigheid voor de Europese burgers.
Hij verwees naar de top in Reykjavik in 2023 en de Reykjavik verklaring die daar werd
aangenomen. «Het is onze gezamenlijke taak om de mensenrechten, de democratie en de
rechtsstaat te beschermen en te bevorderen,» zei hij. Hij gaf aan zich te focussen
op drie prioriteiten tijdens zijn mandaat: Oekraïne steunen, de democratie nieuw leven
inblazen en de eenheid van de Europese familie in al haar diversiteit bevorderen.
«Onze diversiteit moet een verrijking zijn, een toegevoegde waarde, een zielsaanvulling,
en geen factor van oordeel of verdeeldheid,» aldus Berset. Theo Bovens uitte richting
de secretaris-generaal zijn zorgen over de toenemende sfeer in Europa van «nation
first», het bouwen van sterkere binnengrenzen. Hij vroeg de heer Berset, afkomstig
uit een land waar vier culturele groepen met verschillende talen samenwerken en samenleven,
een moderne pater familias te zijn voor de familie van 46 Europese naties. «Door meer
interne barrières op het continent af te breken, denk ik dat de democratie kan groeien,
net zoals de grensoverschrijdende dialoog de rechtsstaat kan versterken,» aldus Bovens.

Hierna sprak de assemblee over een gezamenlijke Europese aanpak van migrantensmokkel
en over vermiste migranten, vluchtelingen en asielzoekers en het ophelderen van hun
lot. De resolutie «A common European approach to combating the smuggling of migrants» (doc. nr. 16037) werd met ruime meerderheid aangenomen. In het actualiteitendebat over de verslechterende
situatie van de mensenrechten, de rechtsstaat en de democratie in Azerbeidzjan verwees
de rapporteur naar de uitspraken van ODIHR (Office for Democratic Institutions and
Human Rights) over het verloop van de verkiezingen die plaatsvonden in een restrictief
politiek en juridisch klimaat, van voortdurende onderdrukking van afwijkende meningen,
toenemende beperkingen van de vrijheid van meningsuiting, vergadering en vereniging
en met voortdurend hardhandig optreden tegen politieke activisten, critici, vertegenwoordigers
van maatschappelijke organisaties en de media. De rapporteur riep alle instellingen
van de Raad van Europa op in het belang van de bevolking van Azerbeidzjan in te zetten
op een hernieuwde en betere dialoog gebaseerd op de principes van de Raad van Europa.
Saskia Kluit opende op 1 oktober het actualiteitendebat over de «Situatie in het Midden Oosten: escalatie van geweld en toenemende humanitaire crisis,
met name in Gaza» met de oproep aan Hamas tot de onmiddellijke terugkeer van alle gijzelaars en de
onmiddellijke verlening van toegang aan het Rode Kruis. Haar bijdrage focuste op de
humanitaire ramp die in Gaza gaande is en waarbij het humanitair recht niet nageleefd
wordt. «We moeten Israël en alle partijen in het Midden-Oosten dringend oproepen om
de internationale grenzen, het humanitair recht en de regels die zijn opgesteld voor
precies de situatie waar we het nu over hebben, volledig te respecteren. Humanitair
personeel moet in alle situaties kunnen rekenen op veilige werkomstandigheden, en
toegangspunten tot conflict- en de-escalatiezones, vooral in Gaza, moeten te allen
tijde open zijn voor humanitaire en medische goederen,» zei Kluit. Carla Moonen onderstreepte
namens de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE) dat de Europese
liberalen geloven in een tweestatenoplossing. «We moeten een kader steunen waarin
Israël en een toekomstige Palestijnse staat vreedzaam naast elkaar bestaan, met erkende
grenzen en wederzijds respect. De noodzaak van een tweestatenoplossing is nog nooit
zo duidelijk geweest. De Parlementaire Assemblee dient zijn verantwoordelijkheid te
nemen, door met resoluties te pleiten voor een vreedzame oplossing van het conflict,»
stelde Moonen.

Op 2 oktober sprak de voorzitter van het Comité van Ministers en Minister van Buitenlandse Zaken van Litouwen
Gabrielius Landsbergis in de plenaire vergadering. Hij sprak onder andere over de vooruitgang die is geboekt
in het werk van het Register van Schade voor Oekraïne, waar de 10.000e claim was ingediend,
en riep alle in aanmerking komende staten op zich bij het register aan te sluiten.
Verder noemde hij als belangrijkste resultaat onder het Litouwse voorzitterschap de
Verklaring van Vilnius, waarin wordt opgeroepen tot de voortdurende ontwikkeling van
sociale rechten en waarin verdere ratificaties of aanvullende toezeggingen in het
kader van het Europees Sociaal Handvest worden aangemoedigd, de openstelling voor
ondertekening van het Kaderverdrag inzake kunstmatige intelligentie, mensenrechten,
democratie en de rechtsstaat en de bevordering van mediavrijheid.

Op dezelfde dag werd de resolutie (doc. nr. 16040) over de gevangenschap en veroordeling van Julian Assange en de negatieve effecten
ervan op de mensenrechten tijdens de plenaire zitting aangenomen. De dag daarvoor
nam Julian Assange deel aan een hoorzitting over zijn detentie en veroordeling in
de commissie juridische zaken en mensenrechten samen met Wikileaks-hoofdredacteur
Kristinn Hrafnsson. Dit was het eerste publieke optreden van Assange sinds zijn vrijlating
uit de Belmarsh-gevangenis in het Verenigd Koninkrijk vier maanden geleden. Naast
het uitspreken van grote bezorgdheid over de harde behandeling van de heer Assange,
gaat de resolutie in op het «afschrikwekkende effect» ervan en riep de Verenigde Staten,
een waarnemend land van de Raad van Europa, op om de vermeende oorlogsmisdaden en
mensenrechtenschendingen die door hem en Wikileaks aan het licht zijn gebracht, te
onderzoeken. Verder nam de assemblee de resolutie (doc. nr. 16050) aan over vermiste personen, krijgsgevangenen en burgers in gevangenschap als gevolg van
de aanvalsoorlog van de Russische Federatie tegen Oekraïne waarin onder meer onmiddellijke en ongehinderde toegang voor het Internationaal Comité
van het Rode Kruis (ICRC) tot alle plaatsen van detentie werd geëist en steun werd
uitgesproken voor de mogelijkheid van gevangenenuitwisselingen.

Op 3 oktober stond de Assemblee stil bij de herdenking van de 90e verjaardag van de Holodomor in Oekraïne. Volgens Rian Vogels, die namens de ALDE-fractie het woord voerde, geeft het rapport
(doc. nr. 15728) een belangrijk politiek signaal om de wreedheid van wat er in 1932 en 1933 gebeurde
te erkennen en te herdenken: een door de mens veroorzaakte hongersnood door het regime
van Stalin leidde tot de dood van miljoenen Oekraïners. Op dit moment erkennen ongeveer
dertig landen de Holodomor als genocide. Vogels verwees naar de aangenomen motie door
de Tweede Kamer die, na inwinning van advies van de commissie inzake volkenrechtelijke
vraagstukken (CAVV), ook concludeerde dat de hongersnood in Oekraïne in 1932 en 1933
– opzettelijk veroorzaakt door het Sovjetregime – naar hedendaagse maatstaven wordt
erkend en veroordeeld als genocide. De resolutie hierover werd unaniem aangenomen.

In het debat over het recht op voedsel voerde Saskia Kluit het woord namens de Socialists, Democrats and Greens Group (SOC). Zij onderstreepte het belang van het recht op gezond voedsel. «Omdat ik nog
maar één nier heb, kan ik niet gezond eten als ik mijn eten in een gewone supermarkt
koop. En dat geldt voor veel mensen, want we hebben gemiddeld geen gezond voedsel
meer in onze supermarkten. Veel mensen die weinig geld hebben, weten wel wat ze eten,
maar dat wat ze kunnen betalen is niet voedzaam en hebben ze hierdoor een gebrek aan
vitamines en mineralen.» Ze sloot af met de oproep dat we toe moeten van een charitatieve
aanpak naar een op rechten gebaseerde aanpak van voedselvoorziening aan mensen in
armoede waarbij normaal, gezond en veilig voedsel de norm wordt. De Assemblee nam
unaniem het rapport (doc. nr. 16041) aan over het recht op voedsel waarin wordt aangedrongen op toegankelijk, duurzaam
en adequaat voedsel voor iedereen, inclusief het vastleggen op een «recht op voedsel»
in nationale grondwetten.

Op 4 oktober werd tijdens de bespreking van de resolutie over risico's en kansen van de metaverse (doc. nr. 16031), waarin de noodzaak onderstreept om de rechten en plichten aan te pakken van particuliere
bedrijven die metaverse diensten aanbieden. Namens de SOC-fractie wees Saskia Kluit
op de risico’s en kansen in het meta-universum, de niet altijd betrouwbare informatie
en de gevaren van desinformatie in de onlinewereld. «We hebben keer op keer gezien
hoe online informatie, online desinformatie en online agressieve campagnes tegen de
democratie onze systemen kunnen ondermijnen waar we in deze kamer zo hard voor vechten,»
sprak zij. De vrijheid van meningsuiting moet dus verenigbaar zijn met een ethisch
en verantwoordelijk gebruik van de metaverse aldus Kluit en sprak haar steun uit voor
het vinden regelgeving die de mensenrechten en de democratie beschermt.

3. Overige

De delegatie bezocht op 2 oktober Jolien Schukking, Nederlandse rechter bij het Europese
Hof van de Rechten van de Mens. Monaco vierde op 2 oktober zijn twintigste verjaardag
als lid van de Raad van Europa in aanwezigheid van Z.D.H. Prins Albert II. Rian Vogels
woonde de ceremonie bij. Tekke Panman nam deel aan de Joint Committee Meeting met de ambassadeurs bij de Raad van Europa, waarbij gesproken werd over de gevolgen
van de oorlog in Oekraïne. Gala Veldhoen werd benoemd tot algemeen rapporteur namens
de Assemblee inzake de afschaffing van de doodstraf. Tot slot sprak de delegatie en
marge van de vergadering met Tanja Gonggrijp, de permanent vertegenwoordiger van Nederland
bij de Raad van Europa, en met Lucia Luijten, secretaris-generaal van de Centrale
Commissie van de Rijnvaart (CCR), de oudste internationale organisatie ter wereld
en opgericht door het Congres van Wenen in 1815.

De voorzitter van de delegatie, Vogels

De griffier van de delegatie, Bakker-de Jong